تقابل پول و هنر

امیر عفاف | شیراز- خبرنگار


 از دیرباز فروش آثار هنری در ایران با چالش‌های اساسی روبه‌رو بود و تا چند سال پیش، بخش قابل‌ملاحظه‌ای از مردم حرفه‌های هنرمندانه را اصلا شغل نمی‌دانستند. از سوی متولیان امور هنری، تبلیغات گسترده‌ای با شعار «اقتصاد هنر» شروع و بر معیشت هنرمندان تاکید شد.

این موج که قرار بود کالای هنری را در سبد خرید خانوارها قرار دهد، در تلاطم اقتصادی کشور کم‌اثر ماند و فروش معدود آثار هنری به گالری یا نگارخانه‌ها محدود شد. طی سال‌های اخیر بر تعداد گالری‌های شیراز افزوده و برای گشایش آنها روبان‌های رنگی یکی پس از دیگری گذاشته شد. 

حالا در این شهر محافل بسیاری برای نمایش و فروش محصولات هنرمندانه وجود دارد؛ مجالی که قرار است هنر را در بستر اقتصاد سربلند کند. به عقیده هنرمندان، گالری نباید فقط محل نمایش آثار هنری باشد و گالری‌دارهای حرفه‌ای وظیفه دارند زمینه فروش این آثار را نیز فراهم کنند. این موضوع چالش تازه بخش عمده‌ای از رونق اقتصاد هنر در شیراز است.


شئون گالری‌داری

یک هنرمند شیرازی که در عرصه عکاسی و فیلم‌برداری مرزهای ایران را درنوردیده و در عرصه بین‌الملل نیز فعال است، از وضعیت گالری‌های شیراز انتقاد می‌کند و می‌گوید: گالری تعریف شفافی دارد و با این‌که به طور کلی کشور ما در این زمینه از استانداردهای جهانی دور مانده است در تهران برخی گالری‌داران سعی می‌کنند به این تعریف نزدیک شوند.
«سجاد آورند» بر لزوم رعایت شئون گالری‌داری تاکید و اضافه می‌کند: گالری‌ها از پایه‌‌های مهم عالم هنر به شمار می‌روند و اکنون نقش مهم آنها در جریان‌سازی، کیفیت و اعتبار آثار هنری و اقتصاد هنر همچنان با ابهام و سوالات بسیاری همراه است.


کشمکش پول و هنر

وی که از سال گذشته تاکنون در 4 نمایشگاه تهران، یک نمایشگاه ایتالیا و یک نمایشگاه شیراز به عنوان هنرمند عکاس حضور داشته است، با اتکا به آخرین تجربه خود از برپایی نمایشگاه عکس در شیراز می‌گوید: در شهری که به فرهنگ و هنر شهرت دارد بیشتر گالری‌داران به کیفیت آثار و تاثیری که می‌تواند بر تفکر معاصر یک هنر داشته باشد توجهی نمی‌کنند و هر متقاضی‌ای که بتواند هزینه اجاره مکان را واریز کند برای برگزاری نمایشگاه مجاز است.

آورند با اشاره به این‌که برای برگزاری نمایشگاه یک هفته‌ای حداقل مبلغ یک میلیون تومان به عنوان اجاره مکان در نظر گرفته می‌شود ادامه می‌دهد: گالری‌دار برای جذب مجموعه‌دار و خریدار تلاشی نمی‌کند و نه‌تنها در چرخه اقتصاد هنر بی‌اثر می‌ماند، بلکه‌ شان گالری‌داری را در حد اجاره‌دهنده یک مکان پایین می‌آورد.
وی معتقد است: گالری‌دار باید یکی از ارکان جریان ساز هنر در هر جغرافیایی باشد و وقتی جایگاه خود را در حد اجاره دهنده یک مکان پایین می‌آورد، نمی‌تواند یک رکن اثرگذار در هنر معاصر آن جغرافیا باشد.


حرفه‌ای نبودن گالری‌دارها

این مدرس رشته عکاسی از چرخه اقتصادی گالری‌های هنری شیراز با عنوان چرخه‌ای بیمار و معیوب یاد می‌کند و می‌گوید: در شیراز هنرمند خلق می‌کند، هزینه چاپ و قاب و به طور کلی ارائه اثر را می‌پردازد، اجاره مکان را پرداخت می‌کند و از فروش آثار که وضعیت اسفناکی دارد، درصد نیز می‌دهد.
وی که اعتقاد دارد تعداد افراد مجموعه‌دار و علاقه‌مند به آثار هنری در شیراز کم نیست و آنها گاهی آثار هنری مورد علاقه خود را از تهران و دیگر نقاط کشور خریداری می‌کنند می‌افزاید: در شهری که تا این اندازه تعداد متمولان و علاقه‌مندان به آثار هنری زیاد است وضعیت فروش آثار هنری به دلیل حرفه‌ای نبودن گالری‌دارها مایوس‌کننده است.

آورند گالری‌داری را مستلزم بینش و رفتار حرفه‌ای می‌داند و ادامه می‌دهد: «تار و پود» و «پیرسوک» از گالری‌های شیراز هستند که می‌دانم با هنرمند برخورد حرفه‌ای دارند.
وی در عین حال می‌گوید: البته نمی‌توان به استثنا تکیه کرد و همچنان بر این باورم که به جریان‌سازی تفکر معاصر در عکاسی امروز شیراز نیاز داریم، اما یک پای اساسی کار می‌لنگد.


تجربه‌ای عجیب

برگزیده سومین سالانه عکس دانشگاه تهران به برگزاری نمایشگاه «تجربه عکس» در  گالری ‌آبان شیراز اشاره می‌کند و می‌گوید: هنگام ورود به نمایشگاه دیدم که قاب‌ها در مجاورت فضایی روی دیوار نصب شده‌اند که محل برگزاری تولد است و آهنگ‌های مناسب این مراسم همراه با شادی میهمانان با صدای بلند در سالن پخش می‌شود.

«سجاد  آورند» که برگزاری چنین نمایشگاه‌هایی را موجب سرافکندگی هنرمند می‌داند، اضافه می‌کند: برای هیچ‌کدام از آثار این نمایشگاه گروهی حتی یک تکه کاغذ معمولی برای عنوان، گزاره هنرمند و حتی درج نام او در نظر گرفته نشده بود و مخاطب در خوانش آثار نمایشگاه دچار ابهام می‌شد. 
وی ادامه می‌دهد: عکس جزو لاینفک هنر معاصر محسوب می‌شود، اما به نظر می‌رسد ذهنیت برخی از گالری‌داران به عکس همچنان به سال‌های آغازین اختراع عکاسی محدود می‌شود.

آورند می‌افزاید: گالری‌دار در پاسخ به این سوال که چرا از هنرمند عکاس اجاره دریافت می‌شود می‌گوید عکس در شیراز فروش ندارد یا جایگاه خود را نیافته است.
وی با تاکید بر این‌که باید فلک را سقف بشکافیم و وارثان هوای قدمایی باشیم که در این شهر طرحی نو در انداخته‌اند می‌گوید: معلوم نیست که وظیفه جریان‌سازی و به وجود آوردن این جایگاه با کدام نهاد یا بر عهده چه کسانی هست و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نقش نظارتی خود را به صورت موثر دنبال می‌کند یا نه.
 

بحران در گالری‌های شیراز

مدیر گالری وصال شیرازی با اشاره به این‌که هنرمند در مقایسه با گالری‌دار از امتیازات بیشتری برخوردار است در خصوص تصویب سهم 30 درصدی گالری از فروش آثار هنرمند می‌گوید: قبلا سهم گالری‌دار از فروش آثار به صورت توافقی تعیین می‌شد و این عدد به 40 درصد یا بیشتر هم می‌رسید، اما با تصویب این قانون، گالری‌دار در بیشتر نمایشگاه‌ها متضرر می‌شود.
«غزال وصال» با تاکید بر این‌که گالری در برندسازی هنرمند نقش قابل‌ملاحظه‌ای دارد می‌افزاید: فروش آثار هنری در شیراز بسیار کم است و سود چندانی ندارد، اما هزینه‌های گالری ثابت و قابل‌توجه است.
وی که اعتقاد دارد سهم گالری از فروش آثار باید با توجه به سطح و رتبه گالری تعیین شود اضافه می‌کند: در کشورهایی که فروش آثار هنری مرسوم است با این‌که آثار با قیمت بالا فروخته می‌شوند سهم گالری به 50 درصد هم می‌رسد.
وصال ادامه می‌دهد: بر هیچ‌کس پوشیده نیست که هنرمندان در جامعه جایگاه ویژه‌ای دارند و محترمند، اما باید در این قانون بازنگری شود.
وی با بیان این‌که گالری‌دار باید بر فروش آثار و برندینگ متمرکز و از کشمکش با هنرمند دور باشد می‌گوید: برخی از همکاران برای نمایش آثار اجاره دریافت می‌کنند که شاید رفتاری حرفه‌ای نباشد، اما دریافت سهم فروش منطقی و لازم است.
وصال می‌افزاید: در صورتی باید اجاره دریافت شود که ضعف نمایشگاه پیش‌بینی شود و یا هنرمند قصد فروش آثارش را نداشته باشد.
وی اضافه می‌کند: برخی از هنرمندان انتقاد می‌کنند که گالری روی فروش آثار کار نکرده است، در حالی که از تلاش‌های گالری‌دار برای فروش اثر بی‌خبرند.
وصال با اشاره به این‌که هنرمندان بدون توجه به سابقه کاری و سطح آثار در قیمت‌گذاری دچار اشتباه می‌شوند می‌گوید: این عده از هنرمندان به تحلیل‌های گالری‌دار توجهی ندارند و بدون در نظر گرفتن فاکتورهای متعدد برندینگ، قیمت‌های بسیار بالایی روی آثارشان می‌گذارند.
وی در خصوص اظهار نظر برخی از هنرمندان بومی که از برگزاری نمایشگاه‌های هنرمندان غیربومی انتقاد می‌کنند، با اشاره به این‌که هنر مرز ندارد و زبان گفت‌و‌گو بین ملل و فرهنگ‌هاست می‌گوید: در شهری که موزه هنرهای معاصر ندارد و حضور در نمایشگاه‌های تهران برای بسیاری از هنردوستان مقدور نیست این مسئولیت را بر خود واجب می‌دانم که فارغ از تعصب، آثار هنرمندان غیربومی را نیز در نگارخانه وصال برگزار کنم.
وصال ادامه می‌دهد: با این‌که نهادهای دولتی بودجه‌ای برای خرید آثار هنری دارند تمایلی نشان نمی‌دهند و از هنرمند و گالری‌دار حمایت نمی‌کنند.