جامعه‌شناسی سلیقه

سمیرا مصطفی‌نژاد

«جامعه‌شناسی سلیقه» اثر یوکا گرونو برای خوانندگانی که به جامعه‌شناسی مصرف، جامعه‌شناسی سلیقه و جامعه‌شناسی جوامع مدرن و پست‌مدرن علاقه‌مندند و به‌دنبال رویکردی جایگزین برای نظریه‌های غالب تورسن ویلن و پیر بوردیو از مفاهیم جامعه‌شناسانه این موضوعات می‌گردند، منبعی غنی به شمار می‌رود.

نقد کانت توسط بوردیو به شکلی کمابیش متقاعد‌کننده نشان داد زیبایی‌شناسی محض، به انسان‌ها در شکل‌گیری عادت‌واره‌ (مجموعه‌ای از طبیعت‌های مجسم و امیال که چگونگی ادراک شخص از جهان اجتماعی اطراف خود و واکنش به آن را سازماندهی می‌کند) و ویژگی‌های متمایز‌کننده نسبت به دیگران، کمک می‌کند. این نگرش در نگاه نخست جایگزینی برای دیدگاه‌های فلسفی کانت بود. فاصله کانت تا بوردیو، در موازات مسیر فلسفه زیبایی‌شناسی تا جامعه‌شناسی، زیبایی‌شناسی است و یکی از اهداف گرونو در این کتاب شفاف و متقاعد‌کننده، نشان‌دادن آن است و اینکه نکته اصلی، لزوما این موازات دیدگاه زیبایی‌شناسی در فلسفه و جامعه‌شناسی نیست. اما چطور می‌توان جامعه‌شناس «سلیقه» و «مصرف» بود و همزمان کانت را از گزند نقد بوردیو نجات داد؟ گرونو برای حل این مشکل از گئورگ زیمل، جامعه‌شناس آلمانی به‌عنوان وسیله محرکه کمک گرفته است. گرونو در کتابش جایگاه زیمل را احیا می‌کند زیرا زیمل به‌عنوان جامعه‌شناسی کلاسیک مسئله اصلی فلسفی کانت را در موضوعاتی مانند سلیقه و زیبایی‌شناسی پذیرفته ‌است.
گرونو در این کتاب خواننده خود را به دل شاهکاری عقلانی می‌برد. او به موضوعات اصلی جامعه‌شناسی و مصرف محدود نمی‌شود و به‌طور کلی رویکردی جدید به علوم اجتماعی دارد. او تلاش می‌کند خوانندگانش را متقاعد کند که راه‌حل جامعه‌شناسانه بوردیو درباره مشروعیت همیشگی سلیقه طبقه حاکم، سرنخ‌های مهمی درباره درک سلیقه جامعه‌شناسانه به ما می‌دهد، اما پرسش‌های بدون پاسخ فراوانی نیز به جا می‌گذارد. چطور زیمل می‌تواند راهی برای خروج از این تقلیل‌گرایی جامعه‌شناختی ارائه دهد که برای بیشتر جامعه‌شناسان جذابیت داشته باشد؟ زیمل در کتاب‌ها و مقالاتش ‌نشان داده‌است که طبقه‌بندی اجتماعی خود عامل همبستگی نزدیک‌تر جامعه‌ است؛ جامعه منسجم. به‌نظر او با این روش تنش کاهش پیدا کرده و از دیدگاه فردی، ساده‌تر آن است که ترکیبات جدید را تلفیق و تطبیق دهیم. افراد در جوامع چندین هویت همپوشان دارند که به آنها امکان می‌دهد از میان این ترکیب‌ها هویت اصلی خود را استخراج کنند.

در جامعه مصرف‌کننده، برخلاف نظر بوردیو، انسان‌ها مدام وارد طبقه‌بندی‌های مختلف می‌شوند. ترکیب نهایی به معنی شکست یا خطا نیست بلکه به معنی فردیت است. اینگونه ‌است که فردیت به واسطه همپوشانی از دل گروه‌گرایی بیرون می‌آید. 
از این‌رو گرونو در کتابش پیشنهاد داده‌است که مانند زیمل، ما باید توجه خود را به حالت‌های متفاوت زیبایی‌شناسانه سلیقه در جامعه یا جوامع هدایت کنیم. با مشاهده مصرف به این شکل، یعنی جدی‌گرفتن میل به لذت و گرایش‌ها و سلایق مردم، می‌توان مد را به شیوه‌هایی کاملا جدید‌تر و اصیل‌تر تحلیل کرد. مد درنظر زیمل و گرونو، در گام نخست به‌عنوان لذتی زیبا‌شناسانه درک می‌شود که نمی‌توان آن را تنها به منافع اقتصاد عینی تقلیل داد. این چشم‌انداز، انتقاد شدید همه رویکرد‌هایی را به‌دنبال دارد که تلاش می‌کنند بین نیازهای درست و نادرست، سلایق خوب و بد و تجمل و عوامیت تمایز قائل شوند.