خیز بلند برای توسعه تجارت با همسایگان

از یک سال پیش سیاست دولت برای تامین منابع ارزی و کالاهای ضروری در داخل، با توجه به تحریم‌های یکجانبه آمریکا، توسعه تجارت با همسایگان بوده است. آمارها نشان می‌دهد این سیاست تاکنون بسیار موفق عمل کرده و بخش بزرگی از حجم تجارت خارجی ایرانی به سمت مبادله با کشورهای همسایه سوق یافته است. در این میان مسئولان بازار سرمایه با ابتکار عملی در خور توجه تلاش کرده‌اند روند تجارت با همسایگان را به سمت و سویی درست هدایت کنند. بورس‌کالا از 2سال پیش اقدامات تازه‌ای را برای توسعه روابط با کشور‌های همسایه آغاز کرده و در نخستین گام قرار است روابط تجاری ایران و عراق از طریق بورس‌کالا توسعه پیدا کند و در این زمینه مذاکرات سطح بالایی هم انجام شده است. هم‌اکنون ارزش صادرات ایران به عراق به 8میلیارد دلار رسیده و این امکان وجود دارد که با توسعه همکاری‌ها حجم صادرات ایران به عراق افزایش یابد. در همین رابطه با حامد سلطانی‌نژاد، مدیرعامل بورس‌کالای ایران گفت‌وگو کرده‌ایم.

برنامه‌های بورس‌کالا برای توسعه بازارهای صادراتی چیست؟
در بخش بین‌الملل ریل‌گذاری‌ها و هدف‌گذاری‌های خوبی در بورس‌کالا انجام شده است؛ به‌طوری که مراحل مطالعاتی برای توسعه روابط اقتصادی با عراق به مراحل نهایی رسیده و به‌زودی همکاری‌ها و روابط بورس‌کالا با بازار عراق توسعه پیدا خواهد کرد.

مثلا چه کارهایی انجام شده است؟
مطالعات به پایان رسیده و مذاکرات خیلی خوبی در سطوح بالای سیاستگذاری در عراق ازجمله با نخست‌وزیر و رئیس سازمان بورس عراق انجام شده است و هم‌اکنون بورس‌کالای ایران در انتظار دریافت پاسخ مقامات تصمیم‌گیرنده عراق در این زمینه است.

این توسعه همکاری‌های تجاری عمدتا در چه بخش‌هایی متمرکز است؟
برنامه‌های مختلفی برای ایجاد زیرساخت تبادلات تجاری طراحی شده؛ ازجمله تشکیل بورس مشترک با عراق یا ایجاد زیرساخت‌هایی برای ساخت انبار کالا و امیدواریم به‌زودی یکی از این سناریو‌ها به نتیجه برسد؛ حتی در این زمینه با نخست‌وزیر عراق هم مذاکراتی انجام شده است.

به‌نظر می‌رسد سطح مذاکرات انجام شده بسیار بالاست؛ به‌طوری که حتی با بالاترین مقام دولتی در عراق هم مذاکره کرده‌اید. گام بعدی چیست؟
بله در حوزه خارجی اقدام‌های مؤثری انجام شده اما توسعه این همکاری‌ها به شکل‌گیری یک عزم داخلی جدی هم نیاز دارد؛ زیرا هم‌اکنون موانعی بر سر توسعه روابط تجاری با عراق وجود دارد.

چه موانعی؟
یکی از موانع، نبود راهبرد مشخص برای در اختیار گرفتن بازارهاست؛ مثلا امسال موانع صادراتی محدودیت‌هایی را برای توسعه روابط تجاری با عراق ایجاد کرد.

می‌توانید مثالی بزنید؟
مثلا عراق امسال به آرد ایران یا برخی فرآورده‌های نفتی نیاز داشت اما در مقابل ایران هم به این کالا نیاز داشت که در نتیجه محدودیت‌های صادراتی ایجاد شد. درصورتی که برای اینکه بتوانیم یک بازار را در اختیار بگیریم باید برنامه بلندمدت و مستمری برای صادرات محصولات داشته باشیم.

آیا سیاستگذاری‌های داخلی برای تنظیم بازار هم روی این ماجرا اثر می‌گذارد؟
بله، نکته دیگری که به‌عنوان یک مانع صادراتی مخالف توسعه روابط تجاری عمل می‌کند، بحث قیمت‌گذاری و اعمال سیاست تثبیت قیمت‌هاست. درواقع محصولات باید در داخل به‌نحوی قیمت‌گذاری شود که صادرات رانت تلقی نشود؛ مثلا امسال همین الگو در مورد صادرات گندم و شکر در ایران حاکم بود و صادرات این دو محصول به‌دلیل قیمت‌گذاری مشمول رانت می‌شد.

در این شرایط چه باید کرد؟
اگر بخواهیم در صادرات موفق باشیم باید یک برنامه بلندمدت صادراتی داشته باشیم.

حالا با وجود همه این موانع، روابط تجاری بورس‌کالا با عراق از کجا آغاز خواهد شد؟
احتمالا این روابط از مسیر ایجاد بازار معاملات مقاطع فولادی آغاز خواهد شد و بعد از آن درصورتی که مشکلات ناشی از قیمت‌گذاری و قیمت‌های تثبیتی حوزه کالاهای خوراکی حل شود، وارد حوزه‌های جدیدتری خواهیم شد.

با توجه به شناختی که از فضای اقتصاد عراق دارید آیا در حوزه تولید مشترک امکان فعالیت صنایع ایرانی در عراق وجود دارد و آیا این موضوع می‌تواند به توسعه صادرات منجر شود؟
اتفاقا یکی از راه‌حل‌های اساسی برای اینکه بتوانیم صادرات مستمری داشته باشیم این است که ابتدا صنایع پایین‌دستی در عراق ایجاد کنیم و بعد از آن بورس‌کالا از طریق انعقاد قرارداد‌های بلندمدت کالاهای مورد نیاز این بخش و سایر بخش‌های مرتبط را تامین کند.

در حوزه واردات چطور؟ ظرفیت‌های بازار عراق برای تامین کالاهای مورد نیاز ایران در دوره اخیر چیست؟
در کنار صادرات می‌توان از ظرفیت عراق برای واردات کالا هم استفاده کرد. توجه داشته باشید ایران با مشکلات زیادی برای نقل و انتقال پول مواجه است؛ بنابراین عراق می‌تواند بازار مناسبی برای تامین کالاهای مورد نیاز ایران باشد.

ارزش صادرات ایران به عراق در سال گذشته به 8میلیارد دلار رسید. در این فضا، بورس‌کالا چه ظرفیت‌هایی برای افزایش سهم صادراتی ایران به عراق دارد؟
بورس‌کالا به غیر از محصولاتی مانند حامل‌های انرژی، گاز و برق این توانایی را دارد که بستر صادرات سایر محصولات را به‌صورت استاندارد شده به عراق فراهم کند اما این کار مستلزم برخی همکاری‌ها در داخل کشور است و نیازمند آن است که در درجه اول محدودیت‌ها رفع شود و در مرحله بعدی راهبردهای مقرراتی برای توسعه صادرات شکل بگیرد تا بتوانیم بازار صادراتی مستمری داشته باشیم.

یعنی به سیاستگذاری دائمی نیاز دارید؟
هم به سیاستگذاری دائمی و هم به سیاستگذاری عملی در حوزه قیمت‌گذاری نیاز داریم.

کمی دقیق‌تر درباره منظورتان از این بحث صحبت می‌کنید؟
قیمت‌گذاری در بازار داخلی توجیه صادرات را از بین می‌برد و صادرات را به توزیع رانت تبدیل می‌کند.

ایجاد یکباره موانع تجاری در اقتصاد ایران به یک رسم تبدیل شده است. این موضوع چه اثری بر روند کار شما دارد؟
یکی از مشکلات کنونی ما در بحث صادرات بحث استمرار عرضه است. برای اینکه بتوانیم بازار کشوری را تصاحب کنیم باید سیستم عرضه استمرار داشته باشد چون وقتی صادرات و عرضه کالاهای صادراتی مستمر نیست، قادر نیستیم ارکان بازار را در اختیار بگیریم؛ به همین دلیل باید سیاست تجاری ما مشخص باشد؛ یعنی باید تصمیم بگیریم که آیا می‌خواهیم مثلا در بازار مرغ عراق حضور داشته باشیم یا خیر؟ وقتی در بازاری ممنوعیت صادراتی ایجاد می‌شود، این استمرار عرضه از بین می‌رود و در نتیجه ما بازار آن کشور را از دست می‌دهیم.

البته نکته‌ای که مسئولان دولتی مدام بر آن تأکید می‌کنند اهمیت تنظیم بازار داخلی است...
بله ما متوجه هستیم که بازار داخلی از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است اما باید مشخص شود در شرایطی که اقتصاد به منابع ارزی جایگزین نفت نیاز دارد آیا صادرات هم مهم است یا خیر؟ باید توجه کنیم منافع بازار صادراتی هم به‌صورت غیرمستقیم به مردم بازمی‌گردد؛ بنابراین باید به‌گونه‌ای عمل کنیم که در کنار تامین نیازهای داخلی، بازار‌های صادراتی را هم توسعه بدهیم. به‌عنوان مثال از اواخر سال گذشته تا اوایل امسال شرایطی به‌وجود آمده بود که رفته‌رفته در حال به‌دست آوردن سهم مناسبی از بازار مرغ عراق بودیم اما این موفقیت به‌دلیل ممنوعیت‌های صادراتی از دست رفت.

پیشنهاد شما برای خروج از این بن‌بست چیست؟
باید موازنه‌ای ایجاد کنیم که صادراتمان را به بهانه حمایت از بازار داخل قطع نکنیم؛ به‌ویژه در شرایط کنونی که کشور به منابع ارزی بیشتری نیاز دارد. از طرف دیگر اقتصاد ایران در شرایطی است که باید سیاست درهای باز را در پیش بگیرد تا اندازه بازار‌های ما بزرگ‌تر شود؛ زیرا در هر صورت یک بازار 80میلیون نفری محدودیت‌هایی دارد و تداوم روند موجود به نفع تولیدکننده‌ها نیست و تولید‌کننده برای توسعه باید سهم بیشتری را از سایر بازارهای منطقه به‌دست بیاورد. به همین دلیل چیزی که هم‌اکنون به اندازه تولید داخل اهمیت دارد، بحث صادرات و حفظ بازار‌های صادراتی است و حتی شاید در شرایط کنونی و با توجه به محدودیت‌های ارزی و تحریم‌ها، حفظ بازار‌های صادراتی از تنظیم بازار داخلی هم مهم‌تر باشد.

یکی از سیاست‌هایی که دولت چندبار برای خروج از بن‌بست تحریم اعلام کرده، افزایش سطح تجارت با همسایگان است. به غیر از عراق، بورس‌کالا قصد همکاری با چه کشور‌هایی را دارد. آیا دولت و مجلس تمایل دارند از ابزار بورس‌کالا برای توسعه روابط استفاده کنند؟
بله این تمایل وجود دارد؛ ضمن اینکه ما به‌تازگی طرحی را برای طراحی یک پول مشترک دیجیتال (رمزارز) با نام اکوکوین به مجلس ارائه کرده‌ایم که درحال بررسی است.

مزیت این کار چیست؟
اعتقاد ما این است که اگر یک ارز دیجیتال مشترک در میان کشور‌های منطقه و به‌ویژه اعضای اکو مانند ایران، افغانستان، پاکستان و حتی روسیه و سایر کشور‌ها شکل بگیرد، شرایط روابط تجاری تسهیل خواهد شد. اگر ارز قابل مبادله به دلار وابسته نباشد و هر زمان که لازم شد این واحد پولی قابل تبدیل به ارز ملی کشور‌ها باشد، امکان توسعه روابط تجاری کشور‌ها فراهم می‌شود. هم‌اکنون بحث پیمان‌های پولی دوجانبه مطرح است اما به‌کارگیری ارز واحد مشترک میان کشور‌ها آنها را قادر می‌سازد که موانع تجارت برداشته شود و همکاری‌های تجاری گسترده‌تر شود؛ ضمن اینکه ما از همین طریق می‌توانیم محدودیت‌هایی را که در نتیجه تحریم ایجاد شده رفع کنیم.


برای ایجاد زیرساخت مبادلات تجاری بین تهران و بغداد، بورس مشترک کالای ایران و عراق تشکیل می‌شود

 برای تأسیس بورس مشترک با نخست‌وزیر و رئیس سازمان بورس عراق مذاکره شده و منتظر دریافت پاسخ  هستیم

 می‌توانیم از ظرفیت عراق برای واردات کالاهای ضروری استفاده کنیم

 برای تسهیل مبادلات تجاری با همسایگان به‌تازگی طرح عرضه یک پول مشترک دیجیتال، با نام اکوکوین را به مجلس ارائه کرده‌ایم

  اکوکوین می‌تواند مبادلات تجاری میان ایران با کشورهای منطقه را تسهیل کند

  چشم‌اندازهای توسعه بازار آتی در بورس‌کالا
حامد سلطانی نژاد، مدیرعامل بورس‌کالا می‌گوید:  بحث توسعه معاملات اوراق بهادار مرتبط با کالاها در دستور کار قرار دارد؛ به‌طور مثال اقداماتی برای انتشار اوراق بهادار مبتنی بر محصولات کشاورزی مانند زیره، پسته، خرما یا حتی طلای آب شده در جریان است؛ ضمن اینکه در تلاشیم تا صندوق‌های سرمایه‌گذاری کالایی و بازار‌های آتی را هم توسعه دهیم. فکر می‌کنم بازار آتی بورس‌کالا در سال‌های آینده پیشرفت‌های بسیار خوبی داشته باشد اما در مورد صندوق‌های سرمایه‌گذاری با مشکلات زیادی مواجه هستیم. البته هم‌اکنون محدودیت‌هایی که برای صدور مجوز‌های جدید برای تاسیس صندوق‌های سرمایه‌گذاری جدید ایجاد شده جلوی توسعه بازار صندوق‌های سرمایه‌گذاری را گرفته است. اگر این محدودیت‌ها وجود نداشت، شک نکنید هم‌اکنون صندوق‌های سرمایه‌گذاری در طلا آن‌قدر بزرگ شده بودند که تنه به تنه خیلی از بازار‌ها می‌زدند و رشد بسیار زیادی کرده بودند اما این محدودیت‌ها روند توسعه صندوق‌ها را متوقف کرده است. به‌طور کلی باید بگویم یکی از مشکلات بازار آتی مباحث تقنینی است؛ یعنی با وجود اینکه سازمان بورس و مجموعه بازار سرمایه معاملات اوراق آتی را به رسمیت می‌شناسند اما این کافی نیست و نیاز به این است که مراجع بالاتر نیز از فواید و سازوکار این نوع معاملات آگاهی داشته باشند؛ به همین دلیل شاید بهتر باشد که جایگاه تقنینی ابزار‌های مالی از قوانین صرف بازار سرمایه به قوانین بالادستی هم منتقل شود و در آنجا هم برای همه مکاتب حقوقی و قانونی ما این فهم ایجاد شود که این ابزار مفید و سودمند هستند.