میراث
موزه‌هایی که خاک می‌خورند
مدیرکل میراث فرهنگی: اصفهان به شهرک موزه‌ای با سالن‌های متعدد نیازمند است تا با ارائه نمایشگاه‌های به‌روز برای مخاطبان جذابیت ایجاد کند
عاطفه علیان| اصفهان- خبرنگار:
اصفهان به خودی خود با داشتن گنبدهای فیروزه‌ای و شاهکارهای معماری برای گردشگران جذاب است و شاید به همین دلیل است که موزه‌های این شهر خاک می‌خورند. در شهر اصفهان 12 موزه وابسته به سازمان میراث فرهنگی، شهرداری و بخش خصوصی وجود دارد که با اقبال کمی مواجه می‌شوند.
موزه‌های چهلستون، هنرهای تزئینی ایران، هنرهای معاصر، علی‌قلی آقا، عصارخانه شاهی، آموزش و پرورش، هنرستان هنرهای زیبا، آب، علوم و فنون، کلیسای وانک، موسیقی، خلاقیت و معماری تنوع گسترده‌ای در موضوع و محتوا دارند. سال‌هاست که فرهنگ‌دوستان اصفهان خواهان ایجاد موزه منطقه‌ای یا موزه بزرگ اصفهان هستند.
اصفهانی که پیشینه 60 هزار ساله دارد و با بیش از 15 هزار شیء ارزشمند تاریخی و فرهنگی نتوانسته از ظرفیت موزه‌هایش آن‌طور که باید بهره بگیرد. این در حالی‌است که موزه‌هایی در خیابان استانداری متمرکزند که می‌توانند بدون هیچ هزینه‌ای «قطب موزه‌ای» در ایران یا جهان شوند و گردشگران و سیاحان در مجموعه‌ای متمرکز از ساختمان و اشیا از این موزه‌ها بازدید کنند.
جای خالی موزه‌ای در شان اصفهان
مدیرکل سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری اصفهان به همشهری می‌گوید: اصفهان علی‌رغم داشتن معماری زیبای اسلامی و طی کردن چهار دوره پایتختی ایران، فاقد موزه‌ای در شأن این استان است.
«فریدون اللهیاری» ادامه می‌دهد: نزدیک به 20 هزار شیء قابل نمایش در مخازن موزه‌ها نگهداری می‌شود که 10 درصد از آنها در معرض نمایش عموم قرار می‌گیرد و با پراکندگی تنوع و محتوا ضرورت ایجاد موزه‌ای مدرن و متمرکز در سطح استانداردهای بین‌المللی احساس
می‌شود.
وی می‌افزاید: چنانچه به اشیای مذکور طیف قابل توجهی از آثار حفاظت‌شده و قابل نمایش که می‌تواند در موزه‌ها نگهداری شود را اضافه کنیم، بیش از گذشته احساس می‌شود که اصفهان به یک مجموعه عظیم موزه‌ای نیاز دارد.
الهیاری اظهار می‌کند: اصفهان به شهرک موزه‌ای با سالن‌های متعدد نیازمند است تا با ارائه نمایشگاه‌های به‌روز و متنوع در فرم و محتوا برای مخاطبان جذابیت ایجاد کند اما متاسفانه موزه‌های معدود در شهر اصفهان نتوانسته‌اند پاسخگوی ضرورت و نیاز مخاطبان باشند. برای نمونه موزه هنرهای تزئینی با ساختمان فاخر و اشیائی بی‌نظیری با این‌که توانسته به‌عنوان موزه برتر کشوری انتخاب شود، اما از سطح انتظارات فاصله دارد.
وی با اشاره به متمرکز بودن موزه‌ها در امتداد جاذبه‌های تاریخی شهر اصفهان تصریح می‌کند: این‌که بتوان موزه‌های خیابان استانداری را در یک سایت منسجم همچون دولتخانه صفوی در گذشته متمرکز کرد و نقشه راه موزه‌ای برای گردشگر فراهم آورد، ایده خوبی است و باید چگونگی اجرای آن بررسی شود، اما به نظرم یکی از مطالبات جدی در ایجاد موزه‌ای واحد و بزرگ برای اصفهان تبدیل مجموعه ریسباف به مجموعه موزه‌ای اصفهان است که اگر اهتمام جدی صورت گیرد، می‌تواند موزه بزرگ اصفهان شود.
قطب موزه‌ای اصفهان در خیابان استانداری
عضو شورای شهر اصفهان به همشهری می‌گوید: در مرکز شهر تاریخی برلین و در جزیره‌ای میان رود این شهر، محدوده‌ای ایجاد شده که در دنیا به جزیره موزه مشهور است. این جزیره موزه به ابعاد 86 هزار متر مربع 6 موزه را در خود جای داده است که موزه معروف پرگامون هم در این مجموعه واقع شده است.«کوروش خسروی» ادامه می‌دهد: در این جزیره تمرکزی به گردشگران و سیاحان داده می‌شود که با نقشه راه وارد برلین شوند و از مجموعه موزه‌ها بازدید کنند و همین امر باعث شهرت برلین شده است. ایجاد و توسعه موزه‌ها در شهرهایی مانند برلین که فاقد یک موزه بزرگ و متمرکز هستند مدل موفقی است که باید در شهرهای دیگر دنیا مورد استفاده و الگوبرداری قرار
گیرد. وی با اشاره به این‌که اصفهان بدون هزینه‌ای دارای یک چنین جزیره‌ای نه در میان زاینده‌رود بلکه در مرکز شهر اصفهان است، تصریح می‌کند: مجموعه‌ای از موزه‌ها در ضلع غربی خیابان استانداری در کنار هم قرار گرفته که با مدیریت و نظارت مشخص و واحد می‌تواند همین نقش را ایفا کند، ولی متاسفانه در حال حاضر موزه هنرهای تزئینی فعالیت شاخصی ندارد و موزه هنرهای معاصر بیشتر کاربرد گالری پیدا کرده است و از همه اسفبارتر وضعیت تالار تیموری است که پس از درگذشت دکتر جعفریان دو سالی است که بسته شده و شهرداری اقدام خاصی برای آن انجام نداده است.خسروی می‌افزاید: ضمن این‌که ساختمان‌های دیگر مانند تالار اشرف، بانک ملی و دانشگاه هنر نیز می‌توانند در این طرح مورد استفاده قرار گیرند و کارکرد مناسب خود را پیدا کنند. اما متاسفانه چون این محدوده ارزشمند که می‌تواند بزرگ‌ترین مجموعه موزه‌ای جهان شود به دلیل نداشتن یک مدیریت واحد یک کارکرد متمرکز و شاخص ندارد، ورود استاندار به این موضوع و تجمیع این مجموعه می‌تواند یادگار ارزشمندی از این دوره مدیریت باشد و اصفهان را به یک قطب موزه‌ای بدل کند.
تقسیم بندی موزه‌های استان در 4گروه
در حال حاضر ۳۴ موزه در استان اصفهان وجود دارد و موزه‌ها براساس مالکیت به 4 گروه تقسیم می‌شوند. موزه‌های وابسته که زیر نظر مستقیم سازمان میراث فرهنگی است؛ مانند باغ موزه چهلستون، باغ موزه فین کاشان، موزه هنرهای تزئینی، موزه مردم‌شناسی کویر نائین، موزه باستان‌شناسی نطنز، موزه تاریخ زواره، موزه فرهنگ و تاریخ سمیرم، موزه حمام نوغه بادرود، موزه فریدن. موزه‌های غیروابسته که به سایر ارگان‌های دولتی وابسته‌اند؛ مانند علوم و فنون، آموزش و پرورش، آب، هنرستان هنرهای زیبا و سه موزه هنرهای معاصر، علی‌قلی آقا و عصارخانه شاهی که زیر نظر شهرداری اصفهان هستند.
موزه‌های خصوصی که توسط فرهنگ‌دوستان ایجاد شدند؛ همانند موزه‌های مردم‌شناسی گز(شاهین شهر و میمه)، کتب و نسخ خطی پبده(فولادشهر)، مردم‌شناسی شاهین‌شهر، کلیسای وانک، موسیقی اصفهان، خلاقیت و معماری(اصفهان)، عروسک و خیمه‌شب‌بازی کاشان، شیبانی(کاشان)، علوم آران و بیدگل، کلوک نطنز، سراموزه رهگشای بادرود، عروسک بادرود، آوا و نمای شهرضا، رفیعیه طار و سرانجام موزه‌های مشارکتی که با مشارکت سازمان میراث فرهنگی و ارگان یا نهاد دولتی دیگری اداره می‌شوند؛ مانند مردم‌شناسی برزک(کاشان)، حمام میمه، محمدآباد جرقویه، خانه تاریخی ورزنه.
توسعه قطب موزه‌ای اصفهان
رئیس مرکز پژوهش‌های شورای شهر اصفهان با بیان این‌که با اضافه شدن مراکز اصفهان‌شناسی و دانشگاه هنر به 5 موزه خیابان استانداری می‌توان قطب موزه‌ای مهمی در سطح ایران و جهان ایجاد کرد، اظهار می‌کند: ساختمان بانک ملی برای تبدیل شدن به موزه بی‌نظیر است و شهرداری اصفهان آمادگی تملک آن را دارد تا این مکان به موزه تبدیل شود. ضمن آن‌که طرحی هم در آینده در نظر گرفته شده که شهرداری مرکزی به مکانی دیگر منتقل شود و این مکان چون در مجاورت موزه باغ چهلستون است در زنجیره قطب موزه‌ای اصفهان اضافه شود. اگر این اتفاق بیفتد، مساحت قطب موزه‌ای اصفهان حتی از جزیره موزه در برلین هم بیشتر خواهد شد و در دنیا منحصربه‌فرد می‌شود.
وی تاکید می‌کند: با توجه به این‌که اصفهان بدون هزینه‌ای در مرکز شهر صاحب سرمایه موزه‌ای است که در امتداد محور تاریخی و گردشگری اصفهان وجود دارد، بنابراین مجموعه ریسباف برای کارکرد موزه‌ای مناسب و منطقی نیست. ساختمان ریسباف نیاز به مرمت دارد و باید در راستای کارکردهای نوین و در خدمت صنایع خلاق تعریف شود.
خسروی می‌افزاید: امیدوارم با ورود استاندار اصفهان موزه‌های مرکز شهر با مدیریت واحد و توسعه آن، به قطب موزه‌ای منحصربه‌فردی در سطح جهان تبدیل شود.
نگاه نو به موزه‌ها
ساغر حمیدی| رئیس گروه موزه‌های میراث فرهنگی اصفهان:
موزه در دنیای امروز، برخلاف مفهوم ایستایی که این واژه در گذشته در ذهن‌ها تداعی می‌کرد، محیطی جذاب، سرزنده و پویاست. موزه، کانون دادوستد فرهنگی و در عین حال محل فعالیت‌های هنری، آموزشی و پژوهشی است و موزه‌های ما سعی دارند البته با سرعت‌هایی متفاوت به تعاریف امروزی نزدیک شوند اما از نظر جذب مخاطب موانع متعددی پیش روی آنهاست. اول از همه کلمه موزه در بین مردم واژه آشنایی نیست؛ به این معنی که گردشگر ایرانی بازدید از موزه را جزو اولویت‌های سفر قرار نمی‌دهد و اگر دقت کنیم موزه‌های پربازدید در کنار و یا در مرکز مقاصد اصلی گردشگران قرار دارند که مورد توجه واقع می‌شوند، نظیر موزه چهلستون که به جرأت می‌توان گفت اگر همین موزه در خیابان استانداری در کنار موزه هنرهای تزئینی ایران قرار داشت، همانند آن موزه بازدید‌کننده اندکی داشت. اما قرار داشتن آن در کاخ چهلستون آن را به یکی از پرمخاطب‌ترین موزه‌های کشور تبدیل کرده است.
دلیل دیگر، عدم معرفی موزه‌ها در فهرست بازدید تورهای گردشگری، چه داخلی و چه خارجی است. بسته‌های تورهای گردشگری براساس برنامه زمان‌بندی از پیش تعیین شده، چیده می‌شود و از آنجایی که همیشه اصفهان به‌عنوان شهر گنبدهای فیروزه‌ای معرفی شده، برنامه‌‌ریزی تورهای گردشگری با هدف بازدید از شاهکارهای معماری اصفهان انجام می‌شود که موزه‌ها متأسفانه جایگاه چندانی در آن ندارند.
موزه‌هایی مورد توجه قرار می‌گیرند که در داخل یا مجاور بناهای ارزشمند تاریخی این شهر واقع شده‌اند، نظیر چهلستون که قبلاً اشاره شد یا موزه کلیسای وانک. یکی دیگر از این نمونه‌ها موزه خصوصی موسیقی اصفهان است که به‌دلیل موقعیت مکانی و قرارگیری در مجاورت مسیر تردد تورهای گردشگری به مقصد کلیسای وانک، مورد توجه تعدادی از گردشگران خارجی قرار گرفت و با توجه به بازخورد بسیار مثبت در سایت‌های گردشگری و تأثیرگذاری این موزه، با اصرار خود گردشگران، امروز در فهرست بازدید ایشان قرار گرفته است. پس اگر بخواهیم موزه‌های ما رونقی بیشتر بیابند به‌ویژه در خصوص جذب گردشگران خارجی، نیازمند همکاری برنامه‌ریزان تورهای گردشگری هستیم. در این خصوص درخواست‌هایی مطرح شده اما با طرح محدودیت زمانی تورها، به مرحله اجرا در نیامده است و اگر موزه‌داران بخواهند مخاطب بیشتری جذب کنند، راهی ندارند جز این‌که به معرفی هرچه بهتر و جذاب‌تر موزه‌ها از طرق مختلف و بهره‌گیری از انواع رسانه‌ها اقدام کنند؛ به‌گونه‌ای که همانند تجربه موفق موزه موسیقی، خود گردشگران چه انفرادی و چه گروهی، درخواست‌کننده باشند نه طراحان و برنامه‌ریزان تورهای گردشگری.
در همینه زمینه :
تماشای گزارش
گشتی در اقتصاد ایران
