دوباره سراب با نیلوفر

فاطمه محمدی|‌ کرمانشاه- خبرنگار:


گل نیلوفر یکی از نمادهای ملی ایرانیان به شمار می‌آید که نشانی از آن را می‌توان در سنگ‌نگاره‌های تخت جمشید دید. این گل از دیرباز احترام خاصی در میان ایرانیان باستان داشت و نماد مهربانی و عطوفت بوده است. در استان کرمانشاه اما سراب نیلوفر که در شمال غرب شهر کرمانشاه قرار گرفته، به عنوان یک اثر طبیعی ملی، محفلی برای نیلوفرهای آبی است که هر ساله هزاران گردشگر برای دیدن این گل‌های زیبا راهی کرمانشاه می‌شوند تا دمی در کنار نیلوفرانه‌ها آرام بگیرند و محو زیبایی هستی شوند.

نیلوفر آبی که یکی از برندهای زیبای کرمانشاه به حساب می‌آید، طی دهه گذشته به دلایل مختلفی از جمله خشکسالی و برداشت بی‌رویه آب، در معرض خطر انقراض و نابودی قرار گرفت تا جایی که دیگر به‌ندرت در این سراب زیبا، نیلوفری دیده می‌شد. 
با این حال، پروژه باززنده‌سازی گل‌ نیلوفر آبی به همت یکی از اساتید دانشگاه رازی کرمانشاه کلید خورد تا از انقراض این گل زیبا و نماد مهر و دوستی ایرانیان جلوگیری شود. حالا پس از چند سال، سراب نیلوفر دوباره نشاط و سرزندگی خود را پیدا کرده و مملو از نیلوفر‌هایی شده که برای مسافران و گردشگران چشم‌نواز است. 


خشک شدن سراب نیلوفر

در همین زمینه با دکتر «دانیال کهریزی» عضو هیات علمی گروه مهندسی تولید و ژنتیک گیاهی دانشگاه رازی گفت‌وگو کردیم. وی در‌این‌باره به همشهری می‌گوید: اوایل دهه 90 شاهد خشک شدن سراب نیلوفر بودیم. این پدیده به علت کاهش نزولات جوی و روش‌های غلط کشاورزان منطقه که محصولات آب‌بر مانند ذرت کشت می‌کردند، اتفاق افتاد و رفته‌رفته گیاهان و گل‌های نیلوفر این سراب نیز از بین رفتند.

 گل نیلوفر یک اندام تکثیری به اسم ریزوم دارد، متاسفانه ریزوم نیلوفرها بر اثر خشکی از بین رفته بود و تنها یک بوته باقی مانده بود که یکی از کارگران سراب از آن نگهداری می‌کرد، این بوته را به آزمایشگاه آوردیم و به روش کشت بافت آن را تکثیر کردیم و طی 3 مرحله، هر مرحله 60 تا 70 نیلوفر در سراب رهاسازی کردیم که مدتی طول می‌کشد تا بالا بیاید و شاهد گل‌هایش باشیم.

‌کهریزی می‌افزاید: سال 93 با دعوت فرمانداری، در جلسه‌ای قرار شد 70 میلیون تومان از اعتبارات گردشگری برای احیای گل نیلوفر در سراب اختصاص یابد اما این وعده محقق نشد و تمام فرایند تکثیر گل نیلوفر را با هزینه شخصی انجام دادم و هیچ ارگانی کمک مالی نکرد. از بین رفتن نیلوفرهای سراب در کاهش مسافران و گردشگران تاثیر چشمگیری داشت، در حالی که اگر پیش‌تر حمایت‌های لازم صورت می‌گرفت، چه‌بسا نیلوفرها خشک نمی‌شدند و تکثیر آنها در جذب گردشگر، ایجاد اشتغال و معرفی کرمانشاه بسیار موثر بود.

وی می‌گوید: گل نیلوفر گونه‌های زیادی دارد. گونه‌ای که در کرمانشاه است «نوفارلوتئا» نام دارد و بسیار نایاب و مخصوص سراب نیلوفر کرمانشاه است. اگر آن یک بوته نیز نگهداری نمی‌شد، این گونه برای همیشه از دست می‌رفت. گونه‌های دیگری نیز با رنگ‌ها و شکل‌های مختلف در شهرهای دیگر کشور از جمله شمال داریم اما با کرمانشاه سازگار نیست. کهریزی بیان می‌کند: نیلوفر یا لوتوس در سنگ‌نگاره‌های ایران در تخت جمشید و طاق‌بستان دیده شده و یکی از گل‌های بسیار مقدس نزد ایرانیان باستان به شمار می‌آید، ایرانیان اولین کسانی بودند که به افرادی که دوست می‌داشتند گل هدیه می‌دادند و آن گل «نیلوفر» بوده است.

وی می‌گوید: نیلوفر گیاهی آبزی است و نصف برگ‌های آن رو و نصف آن زیر آب است و ریشه آن در کف سراب است، اندام تولید مثل آن ریزوم نام دارد که از طریق آن تکثیر می‌یابد. البته بذر هم تولید می‌کند، اما احتمال از بین رفتن بذر زیاد است و عمده روش تکثیر آن از طریق ریزوم است.


پروژه‌ای دیگر در دست انجام

‌کهریزی می‌افزاید: پروژه دیگری نیز در دست انجام داریم که نیازمند تامین اعتبار است، ما قصد داریم گونه‌های دیگری از نیلوفر داشته باشیم که با لقاح در آنها، گونه‌های متنوع در رنگ و شکل‌های مختلف از نیلوفر در کشور داشته باشیم و به عبارتی برای هر منطقه یک گل خاص داشته باشیم. هرچه تنوع نیلوفر بیشتر باشد، احتمال از بین رفتن آن کم است.

وی می‌گوید: البته امکان صادرات نیلوفر به صورت بذر یا ریزوم نیز وجود دارد. شایان ذکر است که اخیرا مشخص شده گل نیلوفر علاوه بر زیبایی، خواص دارویی بسیار زیادی نیز دارد.  دکتر کهریزی در خصوص فرایند احیای نیلوفر می‌گوید: سال 93 استارت پروژه را زدیم و سال 94 گیاهچه‌ها آماده شد. ابتدا در حوضچه‌های کوچک در دانشکده کشاورزی دانشگاه رازی آنها را تکثیر کردیم و بعد که تعداد بوته‌ها بیشتر شد، در سراب نیلوفر رهاسازی کردیم. ‌وی انگیزه این کار خود را وظیفه شرعی و تکلیف کاری می‌داند و می‌گوید: گل نیلوفر را بسیار دوست دارم.

من احساس وظیفه کردم به عنوان کسی که در این مملکت درس خوانده و تخصصی پیدا کرده‌ است، برای احیای نیلوفرها گامی بردارم. هرچند شاهد نامهربانی‌هایی از طرف مسئولان بودم اما وظیفه خود دانستم که مانع انقراض این گیاه شوم. اگر نیلوفر منقرض می‌شد برای نسل‌های آینده جای سوال بود که چرا به این نماد مهربانی بی‌توجهی شده و شاید مورد لعن و نفرین قرار می‌گرفتیم.


دیگر گونه‌های گیاهی در معرض خطر 

کهریزی می‌افزاید: علاوه بر گل نیلوفر، گونه‌های گیاهی دیگری در استان در معرض خطر انقراض و نابودی هستند؛ مانند گیاه ثعلب و لاله واژگون. محیط‌زیست و منابع و طبیعی و دیگر مسئولان وظیفه دارند که حمایت کنند تا با تکثیر و حفظ این گونه‌ها، مانع انقراض آنها شویم. گونه‌های در معرض خطر انقراض باید مناطق حفاظت شده داشته باشند.