ارمغان جهانی شدن برای شهرهای صنایع‌دستی ایران

محمد باریکانی /خبر‌نگار


ایران با برخورداری از 8شهر و 2روستای جهانی، رتبه نخست شهرهای جهانی صنایع‌دستی را در بین 33شهر و روستای جهان به‌خود اختصاص داده است.
اما پرسش این است که ثبت جهانی شهرها و روستاهای صنایع‌دستی ایران در شورای جهانی صنایع‌دستی چه تأثیری در توسعه مناطقی که به ثبت جهانی رسیده‌اند، داشته و چه میزان بر ارزآوری و رونق اقتصادی در این مناطق مؤثر بوده است؟ وضعیت اشتغال در شهرها و روستاهای جهانی صنایع‌دستی کشور پس از جهانی‌شدن آنها چه اندازه افزایش یافته است؟
8شهر اصفهان، تبریز، لالجین، مشهد، سیرجان، مریوان، میبد و آباده و 2روستای کلپورگان و خراشاد در فهرست شهرهای جهانی صنایع‌دستی از سوی شورای جهانی صنایع‌دستی به ثبت رسیده‌اند که حالا همشهری در گفت‌وگو با مدیران شهرها و روستاهای صنایع‌دستی ثبت جهانی‌شده کشور به واکاوی تأثیر ثبت جهانی این مناطق بر بهبود وضعیت معیشت و رفاه جامعه محلی، رونق تولید و در نهایت توسعه پایدار در این مناطق با تکیه بر صنایع‌دستی پرداخته‌ است. پس از آنکه شهر میبد در یزد به‌عنوان شهر جهانی زیلو به ثبت جهانی رسید، زیلوباف‌هایی که زیلوبافی را رها کرده و به‌کار در کارخانه‌ها و کارگاه‌های سرامیک‌سازی‌ رفته بودند، مهاجرتی معکوس به شغل پیشین خود داشتند.
محمدرضا دهقان مهرجردی، مدیر شهر جهانی صنایع‌دستی میبد در همین رابطه به همشهری می‌گوید: تا 3سال پیش تعداد کمی از کارگاه‌های زیلوبافی در میبد وجود داشت و تنها 10زیلوباف در این شهر به تولید این محصول می‌پرداختند اما پس از ثبت جهانی این شهر به‌عنوان شهر جهانی صنایع‌دستی کارگاه‌های متمرکز در شهر راه‌اندازی شد و اکنون 400بافنده زیلو در 200کارگاه زیلوبافی راه‌اندازی شده در پروسه ثبت جهانی این شهر مشغول به‌کار هستند.
به‌گفته دهقان مهرجردی، بعد از ثبت جهانی میبد به‌عنوان شهر جهانی صنایع‌دستی، خرید زیلو از سوی مردم میبد چند برابر شد و بدین‌ترتیب زنجیره تولید زیلوی میبد همانند 50سال پیش که این شهر قطب تولید زیلو در ایران بود، در حال احیا‌ست. او می‌گوید: سال80 وضعیت تولید زیلو در میبد به جایی رسیده بود که تنها 3بافنده زیلو در تمام میبد فعال بودند و حالا 400زیلوباف در کارگاه‌های زیلوبافی فعال هستند. او از ثبت سفارش تولید زیلو برای کشورهای استرالیا، نیوزیلند و ایتالیا در نمایشگاه‌های خارجی خبر داد و گفت که زیلوی میبد به‌صورت سنتی و چمدانی همچنان به کشورهای حاشیه خلیج‌فارس صادر می‌شود.
روستای کلپورگان روستایی دورافتاده در سیستان و بلوچستان که هنوز به شیوه 5هزار سال قبل به تولید سفال‌ می‌پردازد نیز جایی در اذهان گردشگران نداشت، اما سفال کلپورگان و تولیدکنندگان سنتی این سفال در سیستان و بلوچستان کاری کردند که کلپورگان  روستای جهانی صنایع‌دستی شود و حالا محمدبهروز عیسی‌زهی به همشهری می‌گوید: پس از ثبت روستای کلپورگان به‌عنوان نخستین روستای ثبت جهانی‌شده سفال، مشکل اینترنت و آنتن‌دهی تلفن در این روستا حل شد. دکل مخابراتی به این روستا رسید و شعبه بانک در آن راه‌اندازی شد.
عیسی‌زهی می‌گوید: تا پیش از ثبت جهانی کلپورگان تنها یک کارگاه سفالگری در روستا وجود داشت و برخی زنان روستا به تولید سفال اشتغال داشتند اما پس از ثبت جهانی این روستا تجهیزات و امکانات لازم برای تهیه سفال در اختیار تولیدکنندگان و مردم روستا قرار گرفت و کارگاه دیگری نیز از سوی بهزیستی سراوان در روستای کلپورگان راه‌اندازی شد.
به گفته مدیر روستای جهانی صنایع‌دستی کلپورگان، بیش از ثبت جهانی کلپورگان تعداد سفالگران روستا از تعداد انگشتان دو‌دست فراتر نمی‌رفتند درحالی‌که حالا 100 تن از زنان روستای کلپورگان از جمعیت 640نفری روستا به تولید سفال اشتغال دارند.
عیسی‌زهی از ورود روزانه تورهای گردشگری به روستای کلپورگان پس از ثبت جهانی این روستا و فروش خوب سفال کلپورگان خبر داد و گفت: تولیدات روستای کلپورگان بازار فروش خود را دارد و اکنون در حال مذاکره با بخش خصوصی برای در اختیار گرفتن بسته‌بندی و فروش و صادرات سفال کلپورگان هستیم.
مشهد نیز ازجمله شهرهای ایران بود که در فهرست جهانی شهرهای صنایع‌دستی برای تولید سنگ‌های نیمه‌قیمتی قرار گرفت. حالا خانم سلطانی، مدیر شهر جهانی سنگ‌های نیمه‌قیمتی مشهد می‌گوید: متأسفانه شرایط برای تولید بیشتر سنگ‌های نیمه‌قیمتی در مشهد مناسب نبود و تنها پس از نوسانات ارزی که واردات کالاهای خارجی از چین از سکه افتاد، تولید سنگ‌های نیمه‌قیمتی در مشهد جان گرفت. او سال98 را سال توجه جدی به تولید سنگ‌های نیمه‌قیمتی در مشهد اعلام کرد و گفت: خوشبختانه صادرات سنگ‌های نیمه‌قیمتی به عراق اکنون افزایش یافته و توسعه کارگاه‌های صنایع‌دستی در این بخش را توجیه کرده است. او تعداد تولیدکنندگان سنگ‌های نیمه‌قیمتی در مشهد را پس از ثبت‌جهانی این شهر به‌عنوان شهر جهانی صنایع‌دستی 18هزار تولیدکننده اعلام کرد که تا پیش از این اتفاق تعداد تولیدکنندگان به حدود 16هزار تولید‌کننده می‌رسید.

حوله‌بافی هزار نفر را مشغول به کار کرد

توبافی یا حوله‌بافی در روستای خراشاد خراسان جنوبی نیز توانست این روستا را در فهرست روستاهای جهانی صنایع‌دستی وارد کند و پس از این اتفاق آنطور که حسین عباس‌زاده، مدیر روستای جهانی صنایع‌دستی خراشاد به همشهری گفته است، تعداد کارگاه‌های حوله‌بافی و توبافی در روستای خراشاد که پیش از ثبت جهانی تنها 70کارگاه بود، پس از جهانی‌شدن روستای خراشاد در بین شهرها و روستاهای جهانی صنایع‌دستی به 170کارگاه رسیده است. به‌گفته او، روستای خراشاد حدود 900نفر جمعیت دارد که پس از ثبت جهانی به‌عنوان شهر جهانی توبافی تقاضا برای حوله خراشاد در بازاهای داخلی و خارجی افزایش یافت و سال گذشته این روستا توانست لباس احرام 700تن از حجاج خانه خدا را تامین کند و بیش از هزار مورد سفارش جدید نیز به این روستا رسیده است. آنطور که او به همشهری گفته است اکنون از جمعیت 900نفری روستا 200تن به توبافی مشغول هستند و تأثیر جهانی‌شدن این روستا به اندازه‌ای بود که 800تن از روستاییان همجوار نیز آموزش توبافی را از خراشاد فرا گرفته‌اند و مشغول به‌کار شده‌اند.


  80درصد گلیم سیرجان به اروپا  صادرمی‌شود


به سیرجان و شهر جهانی گلیم می‌رویم و با کاظم حسین‌زاده، مدیر شهر جهانی صنایع‌دستی سیرجان گفت‌وگو می‌کنیم. حسین‌زاده به همشهری می‌گوید که سیرجان پس از ثبت جهانی شناخته شد و افزایش تقاضا برای گلیم سیرجان اتفاق افتاد. به گفته او، از زمانی که این شهر به ثبت جهانی رسید، دستمزد بافندگان گلیم سیرجان افزایش یافت و بافندگان این هنر سنتی، برای بافت هر متر گلیم سیرجان تا یک‌میلیون و 500هزار تومان دستمزد دریافت می‌کنند.
او با اعلام اینکه 80درصد مصرف گلیم سیرجان در بازاهای اروپا و کشورهای خارجی انجام می‌شود، اعلام کرد: فروش و صادرات گلیم سیرجان پس از ثبت جهانی افزایش زیادی یافت و اکنون هر گردشگر خارجی که به کرمان یا سیرجان سفر می‌کند، آشنایی خوبی با گلیم سیرجان دارد. به گفته او، هر متر از گلیم شسته‌شده سیرجان تا 4میلیون تومان قیمت‌گذاری می‌شود و از آنجا که صادرات این تولیدات از کرمان و سیرجان انجام نمی‌شود، برخی صادرکنندگان گلیم ‌شسته‌نشده سیرجان را ارزان‌تر خریداری می‌کنند و پس از شستن گلیم سیرجان در تهران، آن‌را به اروپا صادر می‌کنند.