هفته محیط‌زیست فراتر از مرزهای جغرافیایی
صدرالدین علیپور _ مدیرکل محیط‌زیست و توسعه پایدار شهرداری
در دهه‌های اخیر همواره شهرنشینی با رشد روزافزونی روبه‌رو بوده؛ به‌طوری که بین سال‌های 1975تا 2000جمعیت شهری از 1500میلیون نفر به بیش از 2میلیارد و 800میلیون نفر افزایش یافته است که تقریبا 45درصد از جمعیت جهان را تشکیل می‌دهد. در پایان سال 2007برای نخستین‌بار در تاریخ بشریت تعداد جمعیتی که در شهرها زندگی می‌کردند از جمعیت روستانشین بیشتر شد و تا سال 2020جمعیت شهرنشین 60درصد جمعیت جهان تخمین زده می‌شود که در کنار مزایایی مانند دسترسی به آب تمیز، بهداشت و در کل زندگی راحت‌تر در شهرها، نمی‌توان تأثیرات منفی شهرنشینی بر محیط‌زیست را نادیده گرفت.
امروزه به سبب ایجاد مشکلات زیست‌محیطی، ترافیکی، عملکردی، کالبدی و فضاهای شلوغ، پرازدحام و بی‌هویت، اکثر شهرهای جهان با آلودگی‌های هوا، آب، خاک، صدا، نور و منظر شهری روبه‌رو هستند که غالباً قادر به پاسخگویی به نیازهای کمی و کیفی استفاده‌کنندگان نیستند. از سوی دیگر چگونگی این توسعه و ابعاد آن، سبب خدشه‌دار شدن پایداری شهرها شده و کیفیت و استانداردهای مناسب برای زندگی را در فضاهای شهری به مخاطره انداخته است.
فرسودگی و تخریب شدید در فضای طبیعی پیرامون شهرها، فقدان و نبود موازنه اکولوژیکی در داخل و پیرامون شهرها، نبود سیستم جمع‌آوری و تصفیه فاضلاب شهری و در نتیجه وجود آلودگی‌های ناشی از پخش فاضلاب در محیط‌های شهری، ضعف و نواقص بهداشتی در نحوه جمع‌آوری و دفع زباله شهری، عدم‌وجود سیستم مطلوب تصفیه آب و آبرسانی شهری، آلودگی اکثر رودخانه‌ها، مشکلات ناشی از ترافیک، فقدان فضای سبز کارآمد درون‌شهری و پیرامونی، وجود آلودگی خاک در نتیجه جمع‌آوری و دفع غیراصولی فاضلاب و زباله شهری از دیگر مشکلات زیست‌محیطی است که سلامت و بهداشت جوامع شهری را تهدید می‌کند.
با توجه به تأثیر مستقیم این معضلات بر زندگی شهروندان، مدیریت شهری کلانشهرهای دنیا موضوع محیط‌زیست شهری را در صدر برنامه‌ها و اقدامات خود قرار داده‌است. بررسی‌ها بیانگر آن است که کشورها و دولت‌هایی که در فرایند مدیریت شهری علاوه بر توسعه کالبدی و اجتماعی، به مدیریت محیط‌زیست شهری توجه لازم کرده‌اند، از بحران‌ها و عوارض ناشی از شهرنشینی نظیر آلودگی هوا، آب، خاک، تخریب طبیعت، تنوع زیستی، آلودگی‌های صوتی و بصری و منظر شهری و... رهایی یافته و در مسیر توسعه پایدار گام برداشته‌اند.
برعکس کشورها و دولت‌هایی که در برنامه‌ریزی‌ها، طراحی، اجرای پروژه‌های عمرانی، مدیریت شهری، نظارت و ارزیابی طرح‌های توسعه شهری و همچنین در ساختار سازمانی به مقوله محیط‌زیست بی‌اعتنا یا کم‌توجه بوده‌اند، همواره با بحران‌ها و چالش‌هایی نظیر بحران آب، آلودگی هوا، فاضلاب و پسماند، آلودگی‌های مواد‌‌غذایی، آلودگی‌های صوتی و بصری، تخریب طبیعت، از بین رفتن گونه‌های گیاهی و جانوری، تغییرات آب و هوا، بیابان‌زایی، ریزگردها، فرسایش خاک، تخریب سرزمین، سیل، خشکسالی و از بین رفتن زیستگاه‌های طبیعی روبه‌رو بوده و نهایتاً موجب به خطر افتادن سلامت شهروندان شده‌اند. از آنجایی که محیط‌زیست، موضوعی همه شمول بوده و به نوعی با تمامی ارکان مدیریت و علی‌الخصوص مدیریت شهری در ارتباط است، لذا بهبود هر یک از فاکتور‌های مدیریتی منجر به بهبود وضعیت محیط‌زیست شده و از سویی نگهداری و حفاظت صحیح محیط‌زیست نیز منجر به بهبود سایر فاکتور‌های مؤثر در امر مدیریت است. لذا سرنوشت شهروندان هر شهری به وضعیت فعلی و آینده آن شهر و به ماهیت و چگونگی اجرای پروژه‌های مرتبط با آن بستگی دارد که در این رهگذر نقش مدیریت محیط‌زیست شهری در نیل به توسعه پایدار و کاهش و رفع معضلات زیست‌محیطی بسیار حائز اهمیت است. البته این امر بدون مشارکت آحاد جامعه و همبستگی همه دستگاه‌های ذیربط میسر نخواهد شد که در این زمینه نه‌تنها فراهم کردن زیر‌ساخت‌های لازم برای همراهی و مشارکت شهروندان در اولویت قرار دارد، بلکه باید نسبت به فرهنگسازی و آموزش مستمر برای همه رده‌های سنی جهت حساس شدن جامعه در زمینه اهمیت دادن به مسائل محیط‌زیستی اقدام شود. البته همه موارد فوق با یک مدیریت یکپارچه که بتواند همه فرایندها، اقدامات و فعالیت‌ها را در چارچوب مشخص با کارایی بالا جهت کمترین آسیب به محیط‌زیست هدایت کند، امکانپذیر است.
هفته محیط‌زیست (15تا 22خرداد ماه) با شعار «با هم برای مقابله با آلودگی هوا» فرصت مناسب و تمرینی هر چند کوچک جهت همراهی، تعامل و یکی شدن در راستای رسیدن به هدف است.
