مهاجران ماشین‌خواب

مریم محمدی ـ‌ خبرنگار

پای آمار که به میان می‌آید، مدیران شرکت‌های تاکسی اینترنتی ادعا می‌کنند توانسته‌اند 2 میلیون اشتغال ایجاد کنند؛ آن هم درست در شرایطی که نه اقتصاد دولتی و نه اقتصاد بخش خصوصی توان ایجاد اشتغال را ندارد و سیل تحصیلکردگان بیکار از یک طرف به سیاستگذار فشار وارد می‌کند و از سوی دیگر پایین بودن درآمد شاغلان، آنها را به یافتن منبع درآمد دوم وادار می‌کند. اینجاست که آغوش تاکسی‌های اینترنتی به روی همه باز است؛ چه رانندگان تمام‌وقت و چه پاره‌وقت. گویا ایجاد اشتغال به وسیله تاکسی‌های اینترنتی یک بازی 3 سر برد است؛ هم برای شرکت‌ها، هم برای جویندگان کار و هم برای دولت. اما ابعاد منفی ماجرا و مشکلات اجتماعی آن کم‌کم نمایان می‌شود.
مشاهدات میدانی نشان می‌دهد تعداد ماشین‌های پلاک شهرستان فعال در سامانه تاکسی‌های اینترنتی روزبه‌روز در حال افزایش است. نرخ بالای بیکاری در شهرهای مختلف و وعده درآمد میلیونی تاکسی‌های اینترنتی، راننده‌های شهرستانی را هم به پایتخت کشانده است. اگر قبلا  مهاجران شهرستانی در بدو ورود به تهران باید چند روزی دنبال کار می‌گشتند، حالا اشتغال، کنار خیابان انتظار آنها را می‌کشد. آنها می‌توانند در بدو ورود به پایتخت به خانواده بزرگ رانندگان تاکسی اینترنتی ملحق شوند و از فردای ورود به تهران کار خود را آغاز کنند.
اما معضل کار که تمام شود، معضل بعد سرپناه رانندگان شهرستانی است؛ مدت‌هاست که این معضل حل شده است؛ پدیده جدیدی در تهران در حال گسترش است به نام ماشین‌خوابی. سیل بیکاری، مهاجران بسیاری را به تهران رسانده بود؛ مردانی که صبح تا شب با ماشین‌های خود در خیابان‌های تهران مسافرکشی می‌کردند و شب را تا صبح در ماشین می‌ماندند. ماشین سرپناه جدید مهاجران تنها به تهران بود. اگر مسافرکشی‌های بی‌هدف، گم شدن در کلانشهر تهران و درآمدهای پایین، بسیاری از این مهاجران را به شهر خود نزد خانواده‌هایشان بازمی‌گرداند اما حالا تاکسی‌های اینترنتی مشکل را حل کرده‌اند. با استخدام این رانندگان در تاکسی‌های اینترنتی، آنها هم نقشه نقاط پرسفر تهران را دریافت می‌کنند برای کسب درآمد بیشتر و هم اپلیکیشن مسیریاب را. مشکل اصلی اما همچنان سر جای خود می‌ماند؛ سقفی برای زندگی.

زندگی پرتنش در پایتخت
در این میان هر که مقصر باشد، بیکاران جویای کار مقصر نیستند. علی‌اصغر سعیدی، جامعه‌شناس در گفت‌وگو با همشهری می‌گوید:«بسیاری از این راننده‌ها تنها برای اینکه یک شغل موقتی داشته باشند به تهران می‌آیند تا ببینند اوضاع اقتصادی در آینده چه می‌شود. وقتی کارگران معدن یا کارگران کارخانه‌های بزرگ در شهرهای دیگر تعدیل می‌شوند یا کارگران پتروشیمی‌های عسلویه ناگهان در تعداد بالا از کار بیکار می‌شوند باید هم شاهد چنین حجمی از بیکارانی باشیم که از شهرستان‌ها به سمت تهران روانه می‌شوند.» او می‌گوید: «من با راننده‌هایی مواجه شدم که می‌گفتند کولبر بوده‌اند و چون در شهرشان فرصت شغلی نداشته‌اند و از طرفی نمی‌توانستند کولبری را ادامه دهند به تهران آمده‌اند.» 
اما سرپناه تنها مشکل رانندگان ماشین‌خواب نیست. دوری از خانواده نخستین مشکلی است که این افراد با آن مواجه می‌شوند. مصطفی اقلیما، رئیس انجمن علمی مددکاری اجتماعی ایران می‌گوید: در صحبتی که با برخی از این رانندگان داشتم آنها هر 3‌ماه یک‌بار به خانواده‌شان سر می‌زنند. حتی اگر استرس‌های رانندگی و کار در تهران و کمی درآمد را فاکتور بگیریم، دوری از خانواده به تنهایی برای ایجاد فشار روانی روی این افراد کافی است. لیست مشکلات برای ماشین‌خواب‌ها بلندتر هم هست؛ دغدغه‌ای به نام تهیه غذا، سرویس بهداشتی و حمام! 
جامعه‌شناسان معتقدند تداوم این نوع زندگی منجر به افسردگی‌، افزایش اضطراب، بریدن از نظام‌های مدیریتی حاکم در جامعه و از دست دادن اعتماد و سرمایه اجتماعی در بخشی از جامعه به‌خصوص مهاجران شهرستانی می‌شود. همچنین زندگی در تنهایی مطلق و دور شدن از خانواده و بستگان به‌مدت طولانی مسائل و مشکلات بسیاری را برای این افراد به‌دنبال خواهد داشت و می‌تواند به افزایش معضلات اجتماعی در تهران و شهرهای بزرگ دامن بزند؛ چراکه این افراد در دراز‌مدت دچار امراض روحی و جسمی می‌شوند.

بازی برد- باخت 
هم دولت معضلات این سبک زندگی را می‌داند و هم شرکت‌های بزرگ تاکسی اینترنتی اما هر دو سکوت کرده‌اند. دولت از ایجاد اشتغال ناتوان است و گویا از هر کاری که در این شرایط کمی آتش بیکاری را بخواباند، استقبال می‌کند. شرکت‌های تاکسی اینترنتی هم مدعی ایجاد اشتغال 2 میلیون نفری‌اند. اگر میانگین هزینه ایجاد هر شغل را بین 100تا 300میلیون تومان در نظر بگیریم، این یعنی دولت موقتا از تامین اعتبار 400هزار میلیارد تومانی برای ایجاد این میزان شغل معاف شده است. تاکسی‌های اینترنتی هم برنده میدان‌اند. اما این بازی تنها برای جامعه باخت در پی دارد. علی‌اصغر سعیدی می‌گوید: اگر نمی‌توانیم اشتغال ایجاد کنیم یا مانع حضور این راننده‌ها در تهران شویم حداقل امکاناتی برای فعالیت آنها ایجاد کنیم؛ مثلا شهرداری یا نهادهای حمایتی دولتی می‌توانند با اختصاص مکان‌های اقامت موقت جایی را برای استراحت رانندگان شهرستانی فراهم آورند. در این صورت است که راننده‌های شهرستانی می‌توانند به تهران بیایند و با کمترین درجه از آسیب اجتماعی به کارشان ادامه دهند. اما اگر در میان‌مدت برای اشتغال این افراد کاری نشود و این حضور به مهاجرت بلندمدت و دائمی این افراد منجر شود، تبعات دیگری بروز پیدا می‌کند.

دور زدن قانون با 40هزار تومان
اما آیا فعالیت ماشین‌های پلاک شهرستان در تاکسی‌های اینترنتی مجاز است؟ پاسخ روشن است: نه. 2 سال پیش پلیس راهور اعلام کرده بود رانندگان پلاک شهرستان اجازه مسافرکشی در تهران را ندارند و شرکت‌های تاکسی اینترنتی هم باید از این قانون تبعیت کنند اما نمی‌کنند. دلیل واضح است؛ ضعف قانون و رقابت بالا بر سر توسعه ناوگان حمل‌ونقل. در نهایت اگر هم پلیس راهنمایی و رانندگی وارد عمل شود، راننده را 40هزار تومان جریمه می‌کند و اگر این ماجرا تکرار شود، خودرو را 3 روز متوقف می‌کند. اما حالا گویا نه پلیس راهور چنین سختگیری را اعمال می‌کند و نه تاکسی‌های اینترنتی.
البته شرکت‌های تاکسی اینترنتی استخدام راننده‌های پلاک شهرستان را نمی‌پذیرند. شرکت اسنپ، به‌عنوان نخستین بازیگر این میدان، پاسخ خبرنگار ما را نمی‌دهد و در گفت‌وگو با دیگر رسانه‌ها هم وجود پلاک شهرستان در ناوگان خود را رد کرده است. شرکت تپسی به‌عنوان بازیگر دوم میدان هم این ماجرا را انکار می‌کند. تاکسی اینترنتی کارپینو می‌گوید ناوگانش تنها از میان تاکسی‌های شهر است و همه تاکسی‌ها پلاک تهران‌اند. ماکسیم تنها شرکتی است که می‌پذیرد فعالیت تاکسی‌های پلاک شهرستان را ممنوع نکرده است. اما سهم این شرکت چنان در بازار تاکسی‌های اینترنتی اندک است که نمی‌توان همه تاکسی‌های آنلاین پلاک شهرستان را به نام این شرکت ثبت کرد. با انکار 2 بازیگر اول میدان، ‌باید پرسید ماشین‌های پلاک شهرستان تاکسی‌های اینترنتی که در تهران مشغول به‌کار هستند از کجا می‌آید؟ 
رضا الفت نسب، سخنگوی انجمن کسب‌و‌کارهای اینترنتی در گفت‌وگو با همشهری وجود این ماشین‌ها را رد نمی‌کند و دلیل استخدام راننده‌های شهرستان را ضعف قانون می‌داند و می‌گوید: «اگر قانونی باشد حتما شرکت‌ها مجبور به اجرای آن هستند. به‌طور مثال قانونی برای زوج و فرد ماشین‌ها گذاشته شده که همه ملزم به رعایت آن هستند اما در این مورد هیچ قانونی گذاشته نشده است. ما یک دستور‌العمل از سوی نیروی انتظامی داریم که این موضوع اصلا در آن نیامده است.»


 مصطفی اقلیما، مددکار اجتماعی: اگر استرس‌های رانندگی و کار در تهران و کمی درآمد را فاکتور بگیریم، دوری از خانواده به تنهایی برای ایجاد فشار روانی روی این افراد کافی است


علی‌اصغر سعیدی، جامعه‌شناس: وقتی کارگران معدن یا کارگران کارخانه‌های بزرگ در شهرهای دیگر تعدیل می‌شوند یا کارگران پتروشیمی‌های عسلویه ناگهان در تعداد بالا از کار بیکار می‌شوند باید هم شاهد چنین حجمی از بیکارانی باشیم که از شهرستان‌ها به سمت تهران روانه می‌شوند