آب
چشم امید خرم‌آبادی‌ها به چشمه‌ها
یک کارشناس آب: حجم قابل توجهی از آب چشمه‌های خرم‌آباد سالانه از این شهر خارج و پشت سدهای استان‌های همجوار جمع می‌شود
فاطمه حافظی | خرم آباد - خبرنگار:
دسترسی به آب آشامیدنی بهداشتی و گوارا جزو اولویت‌های مردم و دولت‌ها در سراسر دنیاست. از طرفی، آب معدنی دارای املاح طبیعی و ترکیبات معدنی همچون پتاسیم، کلسیم، منیزیم و نمک و گاز‌های مفید و نیز فواید درمانی و شفابخش است. البته آب آشامیدنی مواد و املاح معدنی ندارد. اما مهم‌ترین نکته‌ای که در مورد آب معدنی و آب آشامیدنی وجود دارد، این است که هر دو باید سالم باشند و هیچ‌گونه آلودگی، رنگ و بو و ترکیبات یا ذرات اضافه نداشته باشند.
خرم‌آباد به عنوان شهر هزاران چشمه شناخته می‌شود اما اکنون آب آن از چاه‌های حفرشده تامین می‌شود و برای تامین درازمدت آن طرح انتقال آب کاکارضا به خرم‌آباد در حال اجراست.این در حالی است که آب چشمه‌های متعددی که در خرم‌آباد وجود دارد، به راحتی از دست می‌رود تا جایی‌که حتی برای آبیاری فضای سبز و کارواش‌های آن نیز از آب آشامیدنی استفاده می‌شود.
آب زلالی که این روزها در جوی‌های خرم‌آباد جاری است و گاهی مغازه‌دارها جلوی آن را برای شست‌وشوی پیاده‌رو و داخل مغازه‌شان می‌بندند و برخی اوقات نیز می‌توان راننده‌های صف‌کشیده را دید که برای شستن ماشین‌هایشان از آن استفاده می‌کنند، آب چشمه‌های خرم‌آباد است که بخشی از آن برای تامین آب آشامیدنی شهر مورد استفاده قرار می‌گیرد و بخشی دیگر به راحتی از دست می‌رود.
احتمالا شما هم شاهد حفاری‌هایی برای ساخت و ساز در خرم‌آباد بوده‌اید که طی آنها چشمه‌های جدیدی از دل زمین جوشیده‌اند. صاحبان زمین‌ها برای خلاص شدن از شر آب زلال این چشمه‌ها آن را به وسیله لوله به جوی‌ها منتقل کرده‌اند تا به کار ساخت و ساز خود ادامه دهند. درواقع برای این آب سالم و زلال هیچ‌گونه آینده‌ای جز هدر رفتن در جوی‌ها وجود ندارد.
شهروندان می‌گویند بی‌توجهی مسئولان خرم‌آباد به آب چشمه‌های آن در حالی است که نیاکان ما در شهر تاریخی شاپورخواست (شهر فعلی خرم‌آباد) با ایجاد بنایی به نام «گرداب سنگی» به ساماندهی آب چشمه‌های موجود و انتقال آن به مناطق مختلف شهر برای تامین آب مورد نیاز مردم پرداخته بودند و این امر هوشمندی مردمان این دیار در استفاده حداکثری از منابع طبیعی را نشان می‌دهد.
متوسط بارندگی
یک کارشناس منابع آب در این زمینه به خبرنگار ما می‌گوید: متوسط بارندگی در خرم‌آباد حدود ۵۲۰ میلیمتر، میانگین دمای سالانه 5/17 درجه سانتیگراد، تعداد روزهای یخبندان آن ۳۰ روز و تعداد روزهای خشک ۲۷۶ روز در سال است.
«محمدصادق سپهوند» اظهار می‌کند: از نظر زمین‌شناسی، سازندهایی که در منطقه وجود دارند - از قدیم به جدید - شامل گرو، سروک، سورگاه - ایلام، امیران، کشکان، تله‌زنگ، آسماری - شهبازان و گروه فارس هستند.
وی ادامه می‌دهد: از میان آنها سازند سروک بیشترین گسترش را دارد و سازندهای آسماری - شهبازان، امیران، ایلام - سورگاه، گروه فارس، کشکان و تله‌زنگ به ترتیب در رده‌های بعدی قرار دارند. سپهوند می‌گوید: رودخانه خرم‌آباد از شاخه‌های مهم رودخانه کشکان است که شاخه‌های اولیه آن به نام‌های ذهابی، آزادی و چم‌چقال از دامنه‌های کوه ریمله و سفیدکوه در شمال و شمال غربی خرم‌آباد سرچشمه می‌گیرند.
این کارشناس می‌افزاید: این شاخه‌ها در شرق روستای چم‌چقال به هم می‌پیوندند و رودخانه اصلی خرم‌آباد را به وجود می‌آورند. رودخانه خرم‌آباد در ادامه مسیر خود با عبور از روستاهای شیخول، قلعه‌سنگی، پاپی، دره‌گرم و مل‌شریفی وارد شهر خرم‌آباد می‌شود و در نهایت پس از اتصال به شاخه‌های فرعی دیگری در فاصله ۴۴ کیلومتری جنوب غربی این شهر به رودخانه کشکان ملحق می‌شود.
آبدهی رودخانه خرم‌آباد
این کارشناس منابع آب می‌گوید: متوسط آبدهی رودخانه خرم‌آباد در محل ایستگاه چم‌انجیر حدود ۱۰ متر مکعب بر ثانیه است که حجمی حدود ۳۲۰ میلیون متر مکعب را در سال از حوضه آبریز تخلیه می‌کند.
وی اضافه می‌کند: محدوده خرم‌آباد ۲۷۲ دهنه چشمه و ۱۲ رشته قنات با متوسط آبدهی ۱۶ و ۱۲ لیتر بر ثانیه در طول سال دارد که سالانه به ترتیب حدود ۱۳۷ و ۸ میلیون متر مکعب از منابع آب زیرزمینی را تخلیه می‌کنند.
سپهوند می‌گوید: همچنین در خرم‌آباد سراب‌ها و چشمه‌هایی با آب گوارا وجود دارد که نظیرشان در کمتر شهری دیده می‌شود. از ۱۰ دهنه سراب خرم‌آباد ۵ دهنه به نام‌های گلستان، مطهری، کیو، گرداب‌سنگی و دارایی داخل این شهر قرار دارند که از منابع تامین آب آن هستند.
وی ادامه می‌دهد: سراب مطهری با ارتفاع ۱۲۰۰ متر از سطح مبنا در حال حاضر یکی از منابع تامین‌کننده آب شرب خرم‌آباد است. میزان خروجی سالانه آب از سراب مطهری ۲۰ میلیون متر مکعب است. بخشی از آب این چشمه به وسیله لوله‌های متعدد و با استفاده از نیروی ثقلی در منازل اطراف این سراب مورد استفاده قرار می‌گیرد و مازاد آن نیز پس از طی مسیری در داخل شهر، به رودخانه خرم‌آباد می‌ریزد.
برداشت از چشمه‌ها
سپهوند تصریح می‌کند: سراب گلستان با ارتفاع ۱۱۸۰ متر از سطح مبنا در دامنه تپه تاریخی قلعه فلک‌الافلاک قرار گرفته و خروجی سالانه آب آن ۱۵ میلیون متر مکعب است. مازاد آن نیز پس از طی مسیری کوتاه به رودخانه خرم‌آباد وارد می‌شود.وی می‌افزاید: آبگیر این سراب سازند سروک است و از این سازند نیز خارج می‌شود. نوع سراب هم سرریزی است. متوسط آبدهی سالانه آن در دوره ۲۴ ساله حدود ۵۹۰ لیتر در ثانیه محاسبه شده است که حجمی حدود ۱۹ میلیون متر مکعب در سال است.
این کارشناس می‌گوید: علاوه بر این مقادیر، روزانه به طور متوسط ۴۷۴ لیتر بر ثانیه معادل ۱۵ میلیون متر مکعب در سال برای مصرف شرب شهر خرم‌آباد نیز از این چشمه برداشت می‌شود. درمجموع تخلیه سراب از منابع آب زیرزمینی به طور متوسط ۹۶۴ لیتر بر ثانیه معادل حدود ۳۴ میلیون متر مکعب در سال است.
وی ادامه می‌دهد: گرداب دارایی ۱۱۹۰ متر از سطح مبنا ارتفاع دارد. قسمتی از آب این سراب برای مصرف شرب شهر خرم‌آباد اختصاص یافته است و مازاد آن نیز از طریق یک کانال سرپوشیده، پس از طی مسیری در داخل شهر، به رودخانه خرم‌آباد می‌ریزد و خروجی سالانه آب آن ۹ میلیون متر مکعب است. سپهوند عنوان می‌کند: درمجموع تخلیه سراب از منابع آب زیرزمینی به طور متوسط ۳۶۰ لیتر بر ثانیه معادل حدود 7/11 میلیون متر مکعب در سال است.
گرداب سنگی
این کارشناس منابع آب اظهار می‌کند: سراب کیو با ارتفاع ۱۲۲۵ متر از سطح مبنا در نیمه شمالی شهر خرم‌آباد قرار دارد و آب آن ابتدا برای تفریح و قایقرانی وارد استخر پارک کیو می‌شود و مازاد آن به رودخانه خرم‌آباد می‌ریزد. خروجی سالانه آب آن ۱۶ میلیون متر مکعب است.وی می‌افزاید: آب این چشمه - به علت این‌که حوضه آبگیر و حجم آبخوان آن وسیع نیست - معمولا در ماه‌های مهر، آبان، آذر، دی و بهمن خشک می‌شود. آبگیر این چشمه سازند ایلام - سورگاه است و از این سازند نیز خارج می‌شود و از نوع سرریزی است.
سپهوند درخصوص گرداب‌سنگی خرم‌آباد بیان می‌کند: گرداب سنگی با ارتفاع ۱۲۱۰ متر از سطح مبنا، پس از طی مسیری در داخل شهر، وارد رودخانه خرم‌آباد می‌شود. این در حالی است که دور این چشمه در دوره ساسانی دیواری از جنس خشت و سنگ و به صورت مدور ساخته شده است. خروجی سالانه آب از آن ۵/۵ میلیون متر مکعب است.
راهکارهای استفاده از آب چشمه‌ها
از این کارشناس درباره راهکارهای استفاده از آب چشمه‌ها می‌پرسیم و وی اظهار می‌کند: استفاده از آب سالم با املاح معدنی با کمترین هزینه تصفیه برای مصارف خانگی، استفاده از این منابع برای راه‌اندازی خط تولید آب معدنی، اشتغال‌زایی در شهر، درآمدزایی مناسب و پایدار برای شهرداری خرم‌آباد و کاهش دبی ورودی آب به کانال‌ها در فصول پرباران و کنترل آن از جمله راهکارهای استفاده از آب چشمه‌های جاری در شهر خرم‌آباد است.
لزوم استفاده از آب چشمه‌ها
سپهوند می‌گوید: سالانه میلیاردها تومان صرف انتقال آب از چشمه کاکارضا به خرم‌آباد می‌شود. این در حالی است که حجم قابل توجهی از آب چشمه‌های این شهر به رودخانه آن می‌ریزد و پس از خروج از شهر، پشت سدهای استان‌های همجوار جمع می‌شود.
وی می‌افزاید: هرچند استفاده از آب چشمه‌ها برای تامین بلندمدت آب شرب شهر چندان قابل اتکا نیست، این حجم آب خروجی از شهر هم قابل قبول نیست. این کارشناس می‌گوید: اگر بخشی از آب چشمه‌ها به صورت بسته‌بندی از خرم‌آباد صادر شود یا حتی برای زیباسازی شهر به منظور توسعه گردشگری مورد استفاده قرار گیرد، درآمد قابل توجهی را عاید شهر خواهد کرد.
***
این روزها که همه مسئولان از خشکسالی و بحران آب در کشور صحبت می‌کنند، بهتر است مسئولان لرستان در راستای استفاده از ظرفیت‌های موجود در استان گام‌های بلندتر و موثرتری بردارند، وگرنه باید هر سال از خروج 5/12 میلیارد متر مکعب آب از لرستان حرف زد و درباره دیم بودن اراضی کشاورزی و کمبود آب در یکی از پرآب‌ترین استان‌های کشور ناله سر داد.
