بازی روانی

محمدامین خرمی/ خبرنگار
رئیس‌جمهور آمریکا تنها چند روز پس از آنکه احتمال بروز درگیری با ایران را رد و اعلام کرد تمایل دارد در مسیر مذاکره قدم بگذارد، دیروز به شکل بی‌سابقه‌ای زبان تهدید را برگزید و در یک پست توییتری از «پایان کار ایران» گفت. دونالد ترامپ در توییتر خود نوشت: «اگر ایران به‌دنبال درگیری است، این رسماً پایان کار ایران خواهد بود. هرگز دوباره آمریکا را تهدید نکنید.» این سخن ترامپ در ادامه تهدیدهای سریالی جان بولتون، مشاور امنیت ملی او و مایک پمپئو، وزیر خارجه‌اش قرار می‌گیرد که طی 2 هفته گذشته باعث بروز تنش بی‌سابقه در روابط تهران و واشنگتن شده است. رئیس‌جمهور آمریکا هفته گذشته، درست زمانی که گمانه‌زنی‌ها در مورد در گرفتن جنگی تازه در خاورمیانه میان ایران و آمریکا در سطح رسانه‌ها شدت گرفته بود، خبرهای مربوط به تصمیم آمریکا به اعزام نیرو به خلیج‌فارس را «دروغ» خواند و در پاسخ به سؤال خبرنگاران گفت: «بنا نیست جنگی دربگیرد.» ماجرای احتمال بروز درگیری در منطقه خلیج‌فارس را نخستین‌بار جان بولتون به راه انداخت و با اعلام خبر اعزام یک ناوگروه به منطقه، به ایران هشدار داد که مراقب «تهدیدهایش» علیه منافع آمریکا در منطقه باشد. هرچند مشاور امنیت ملی رئیس‌جمهور آمریکا هرگز جزئیات تهدیدهای ایران علیه منافع آمریکا را اعلام نکرد اما سخنان دونالد ترامپ در واکنش به سخنان جنگ‌طلبانه بولتون تا حدودی خیال بسیاری را  نسبت به آغاز یک جنگ تازه راحت کرد. ترامپ در پاسخ به سؤالی در مورد احتمال وقوع جنگ با ایران به‌خاطر سیاست‌های جان بولتون گفت: «خب، من جان را دوست دارم. او مواضعش تند است اما من مهارش می‌کنم. خب، دیگرانی هم اطراف من هستند که نگاه صلح‌طلبانه‌تری دارند.» رئیس‌جمهور آمریکا حتی از طریق سفارت سوئیس در تهران، شماره تلفنی را برای برقراری تماس در اختیار مقام‌های ایران قرار داد. دونالد ترامپ غیر از این در چند فرصت دیگر نیز طی روزهای اخیر تأکید کرده بود که قصد درگیری نظامی با ایران را ندارد و ترجیح می‌دهد همچنان فشار اقتصادی به ایران را با ادامه تحریم‌ها تقویت کند. سخنان ترامپ همزمان با سخنان محمدجواد ظریف مبنی بر اینکه هیچ‌یک از طرفین به‌دنبال جنگ و درگیری تازه در منطقه خلیج‌فارس نیستند، باعث شد آتش تنش اندکی فروکش کند.

درست زمانی که تصور می‌شد ایران و آمریکا به سمت کاهش تنش رفته‌اند، دونالد ترامپ با اظهارنظر دیروز و تهدید ایران، در کنار حلقه جنگ‌طلبان در واشنگتن ایستاد تا بار دیگر معادلات تنش در منطقه خلیج‌فارس دگرگون شود. رئیس‌جمهور آمریکا اما ساعاتی بعد باز هم نشان داد یکی از غیرقابل پیش‌بینی‌ترین سیاستمداران امروز جهان است و نمی‌توان روی هیچ‌یک از مواضعش حساب کرد. دونالد ترامپ اندکی پس از انتشار توییت تهدیدآمیزش خطاب به ایران در گفت‌وگوی مفصل با شبکه خبری مورد علاقه‌اش یعنی شبکه تلویزیونی فاکس‌نیوز گفت که اجازه نمی‌دهد ایران به سلاح هسته‌ای دست پیدا کند اما در عین حال علاقه‌ای به جنگ با ایران هم ندارد.

رجزخوانی برای نسل‌کشی
«هرگز یک ایرانی را تهدید نکنید.» این واکنش توییتری محمدجواد ظریف به سخنان دونالد ترامپ بود که برای آمریکایی‌ها و دیگر طرف‌های مذاکره‌کننده با ایران در توافق هسته‌ای جمله‌ای آشناست. ظریف خطاب به ترامپ نوشت: «ایرانی‌ها هزاران سال سربلند ایستاده‌اند؛ درحالی‌که متجاوزان از میان رفته‌اند. تروریسم اقتصادی و رجزخوانی‌ها برای نسل‌کشی به‌کار ایران پایان نخواهد داد. هرگز یک ایرانی را تهدید نکنید. احترام را امتحان کنید، کارساز است!»

بخش‌های خبری مختلف رسانه‌های آمریکایی و اروپایی تمام دیروز را به انعکاس سخنان تهدیدآمیز ترامپ و پاسخ ظریف به او اختصاص دادند. ظریف پیش از این در جریان مذاکرات هسته‌ای سال 1394در وین، درست زمانی که حساسیت گفت‌وگوها به اوج خود رسیده بود در یک تنش لفظی با فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، بر سر تحریم‌های نظامی ایران به او گفته بود که هرگز یک ایرانی را تهدید نکند؛ جمله‌ای که آن زمان هم واکنش بسیاری داشت و از سوی رسانه‌های جهان منعکس شد. روایت یک دیپلمات روس حاضر در این نشست نشان می‌دهد سخن قاطعانه ظریف در برابر موگرینی و دیگر هیأت‌های مذاکره‌کننده کارساز بوده است.

وزیر خارجه همچنین در پست توییتری خود نوشت: ‌«دونالد ترامپ با تحریک تیم ب امید دارد به چیزی دست پیدا کند که اسکندر، چنگیز و دیگر متجاوزان در آن ناکام بوده‌اند.» تیم ب اشاره به جان بولتون، محمد بن‌سلمان ولیعهد عربستان سعودی، محمد بن‌زاید ولیعهد ابوظبی و بنیامین نتانیاهو نخست‌وزیر رژیم اسرائیل دارد؛ عنوانی که ظریف چند هفته قبل طی سفر به نیویورک برای حضور در یکی از نشست‌های سازمان ملل به این گروه داده بود. به گفته ظریف، این گروه هستند که سیاست خارجی آمریکا در منطقه خاورمیانه و به‌خصوص در قبال ایران را طرح‌ریزی و هدایت می‌کنند و ترامپ به بازیچه دست این افراد تبدیل شده است.

ترامپ تحت‌تأثیر شیوه خبررسانی فاکس‌نیوز
توییت تهدیدآمیز ترامپ علیه ایران و سپس سخنان او در شبکه فاکس‌نیوز مبنی بر عدم ‌تمایلش به جنگ با ایران، هشدار برخی تحلیلگران سیاسی و امنیتی را به‌دنبال داشته است. آنها معتقدند چنین رفتارهایی، انجام محاسبات برای مقام‌های نظامی و امنیتی در دو طرف را مشکل کرده و این می‌تواند به یک درگیری ناخواسته براساس تحلیل سخنان رئیس‌جمهور آمریکا منجر شود؛ درگیری که می‌تواند زمینه‌ساز یک رویارویی جدی‌تر و در نتیجه جنگ باشد.

متیو گرتز، یکی از تحلیلگران مرکز تحقیقاتی رسانه MMFA در واشنگتن با انتشار پستی توییتری به‌احتمال اثرپذیری ترامپ از برنامه خبری بعدازظهر فاکس‌نیوز اشاره کرده است. به اعتقاد گرتز، رئیس‌جمهور آمریکا تحت‌تأثیر خبرهای منتشر شده از سوی این شبکه تلویزیونی توییت تهدیدآمیز علیه ایران را نوشته اما ساعاتی بعد در گفت‌وگو با این شبکه رویکرد واقعی خود در قبال ایران را مطرح کرده است. به نوشته گرتز، فاکس‌نیوز در گزارشی در ساعت 4:16 بعدازظهر مدعی تهدیدهای ایران علیه آمریکا شده است. 9دقیقه بعد دونالد ترامپ با انتشار پست توییتری‌اش، از ایران خواسته دست از تهدید آمریکا بردارد؛ در غیر این صورت این به‌معنای پایان کارش خواهد بود.