همت برای مرمت آثار تاریخی همدان

ناهید زندی صادق/ فاطمه کاظمی|  همدان - خبرنگار: 


بارش‌ برف و باران همزمان با آغاز سال جدید که به جاری ‌شدن سیل در برخی استان‌های کشورمان منجر شد، تخریب برخی آثار تاریخی را به دنبال داشت. همدان نیز از این موضوع مستثنی نبود و چند اثر تاریخی آن ازجمله یخدان تاریخی میرفتاح آسیب جدی دیدند. این اتفاق اهمیت مرمت آثار تاریخی و محافظت از آنها را در برابر بلایای طبیعی بیشتر از قبل نشان می‌دهد.

برخی کارشناسان معتقدند اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌ دستی و گردشگری در مرمت آثار تاریخی همدان کوتاهی کرده است. اما مسئولان میراث فرهنگی معتقدند اگر تلاش این اداره برای مرمت آثار تاریخی نبود، طی بارش‌های اخیر آثار تاریخی بیشتری آسیب می‌دیدند.


انتقاد از عملکرد میراث فرهنگی

رئیس کمیسیون گردشگری و سرمایه‌گذاری شورای شهر همدان می‌گوید: ما شاهد عملکرد جدی و چشمگیری در بخش مرمت آثار تاریخی از سوی میراث فرهنگی نیستیم. برای مثال، بازار تاریخی تبریز در حوزه مرمت چه میزان منابع مالی به خود اختصاص داده است که هر مجله تخصصی مرمت را باز می‌کنیم، صحبت از مرمت این بازار است؟ مگر قدمت همدان از بازار تبریز کمتر است؟ خیر، موضوع این است که ما در زمینه مرمت آثار تاریخی متولی نداریم.

حسین قراباغی ادامه می‌دهد: در همدان مجوز 11، 12 هتل داده شد اما تنها تشویق ما برای مالکان این هتل‌ها رایگان کردن عوارض ساخت ‌و ساز بود. در طول 40 سال اخیر حتی یک هتل هم در همدان ساخته نشده بود. وقتی شورای چهارم روی کار آمد از ساخت هتل، اقامتگاه بومگردی و رستوران و موارد دیگر صحبت کرد. اما قرار نیست میراث فرهنگی بگوید ما هتل ساختیم، ما اقامتگاه بومگردی ساختیم یا ما رستوران ساختیم.

وی با انتقاد از عملکرد میراث فرهنگی در حوزه مرمت آثار تاریخی توضیح می‌دهد: میراث فرهنگی در مرمت آثار تاریخی خوب عمل نکرده است و وقتی می‌پرسیم چرا، می‌گویند بودجه نیست. پس چرا برای تبریز هست اما برای همدان نیست؟ مشکل این است که مدیری که از خود هزینه کند و بودجه را بگیرد، در همدان نیست. شهرداری که نمی‌تواند کاری بکند و در کار خودش مانده، چطور به حوزه حفظ و مرمت آثار تاریخی وارد شود؟


ثبت ملی

قراباغی می‌افزاید: خیلی از املاک واجد ارزش تاریخی استان هنوز ثبت ملی نشده‌اند و نمی‌توان آنها را مرمت و حفظ کرد در حالی که همه داشته همدان همین املاک هستند. به علت بی‌تدبیری مدیران اسبق میراث فرهنگی 220 ملک واجد ارزش تاریخی در همدان تخریب و به آپارتمان تبدیل شدند. چه کسی پاسخگو است؟ بروید ببینید یزد چه کرده، اما همدان هیچ.

 رئیس کمیسیون گردشگری و سرمایه‌گذاری شورای شهر می‌گوید: به خاطر کوتاهی که شورای عالی معماری کرد و مجوز عرض معبر و ارتفاع‌سازی را در بافت تاریخی داد، حالا ما شاهد ساخت آپارتمان‌های کوتاه و بلند در این بافت تاریخی هستیم. کسانی که سیاستگذاران این شهر هستند، می‌توانستند این بافت را حفظ کنند اما الان کسی پاسخگو نیست. میراث فرهنگی باید در مقابل این اقدامات بایستد اما این کار را انجام نمی‌دهد.


عملکرد میراث فرهنگی

اما معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌ دستی و گردشگری استان معتقد است این اداره در حوزه مرمت آثار تاریخی عملکرد مطلوبی داشته است و توضیح می‌دهد: خوشبختانه تعداد زیادی از برنامه‌هایی که در سال‌های 96 و 97 برای سازمان میراث فرهنگی کشور و استان ارسال کردیم، تایید شدند. 

در راستای اجرای این برنامه‌ها بیش از 145 بنای تاریخی را در استان مرمت کردیم که شامل پل‌های تاریخی، امامزاده‌ها، مساجد و مجموعه بافت تاریخی در شهرهای همدان، تویسرکان، ملایر و نهاوند بودند. بسیاری از این بناها در شرایطی قرار داشتند که اگر مرمت نمی‌شدند قطعا در باران‌های سیل‌آسای فروردین‌ماه تخریب می‌شدند. اما مرمت‌های صورت‌گرفته از تخریب و وارد آمدن آسیب جدی به بناهای استان جلوگیری کرد.

احمد ترابی می‌افزاید: به عنوان مثال، مرمت‌ها در شهرستان تویسرکان ازجمله خانه تاریخی اقتداری، خانه تاریخی مسعودی، بازار تاریخی و حمام زرهان همه در زمینه بام‌سازی، عایق‌بندی و استحکام‌بخشی بنا بود که سبب شد بارش‌ها آسیبی به بنا نرساند. البته با آن میزان بارش، تخریب‌های جزئی اجتناب‌ناپذیر بود. مثلا بخشی از دیوار ضلع غربی باغ نظری آسیب دید که بلافاصله آن را مرمت کردیم. برخی از بناهای کاهگلی هم آسیب بسیار جزئی دیدند که مرمت شدند. خسارت‌ها بسیار اندک بودند.


همدان جزو برترین‌ها

این مسئول می‌گوید: به جز تخریب یخدان میرفتاح که در شهرستان ملایر اتفاق افتاد و کام ما را تلخ کرد، در دیگر شهرستان‌ها آسیب جدی به بناها وارد نشد. در سال‌های 96 و 97 براساس شاخص‌هایی که از سوی سازمان میراث فرهنگی کشور اعلام شد، همدان جزو برترین‌ها بود، چراکه تعداد مرمت‌های صورت‌گرفته در این استان بالا بوده است و شاخص‌های تشکیل موزه‌های خصوصی را رعایت کرده‌ایم. 

تعداد مرمت آثار منقول و غیرمنقول استان نیز بیش از شاخص‌های مورد نظر بوده است. در شهرستان نهاوند حمام حاج‌آقا تراب و حمام گلشن در سال گذشته مرمت شدند که به گفته مالک حمام گلشن اگر این کار صورت نمی‌گرفت قطعا این بنا کاملا تخریب می‌شد. خانه شهید قدوسی هم که اداره میراث فرهنگی نهاوند در آنجا مستقر است، از آن جهت که یک بنای خشتی است، اگر مرمت نمی‌شد، احتمال این‌که از بارش‌های بهاری جان سالم به در ببرد، بسیار کم بود.

ترابی ادامه می‌دهد: در شهرستان کبودرآهنگ حمام سنگی باشقورتاران، حمام دمق و حمام اکنلو بام‌سازی و استحکام‌بخشی شدند. در شهرستان رزن امامزاده هود(ع)، امامزاده اطهر(ع) و مسجد بابانظر که بنای خشتی است، اگر مرمت و بام‌سازی در آنها صورت نمی‌گرفت، احتمال فروریختن سقفشان بسیار زیاد بود. در شهرستان بهار نیز خانه حیدری یا حاج‌غیبعلی که بنای خشتی است، ما در سال 97 در راستای استحکام‌بخشی این بنای واجد ارزش بام‌سازی انجام دادیم که اگر این کار صورت نمی‌گرفت شاید بیش از 80 درصد آن تخریب می‌شد.

 در شهرستان فامنین مسجد بازران با این‌که در فهرست آثار ملی ثبت نشده بود، به محض این‌که اولین چشمه طاق آن آسیب دید، با همکاری اهالی روستا و سازمان میراث فرهنگی مرمت شد که مراحل پایانی خود را سپری می‌کند. البته شایان ذکر است که اگر درایت و مدیریت خوب مدیرکل میراث فرهنگی استان در راستای جذب اعتبار مرمت نبود، ممکن بود این کارها صورت نگیرد.

وی بیان می‌کند: در شهرستان ملایر خانه لطفعلیان و خانه مصدقی، بافت بازار و یخدان میرفتاح از جمله بناهایی بودند که مرمت شدند. این یخدان در حال آماده‌سازی برای بازدید بود و کار مرمتی آن در دهه 70 به پایان رسیده بود و سال 97 صرفا برای این‌که گردشگر بتواند از داخل آن دیدن کند، پله‌های چوبی برایش طراحی و ساخته شد. اما یخچال میرفتاح متاسفانه به سبب زیاد بودن میزان بارش‌ها و این‌که از 3 بخش آجری، خشتی و آجری تشکیل شده بود، زیر برف سنگین فروردین‌ماه تاب نیاورد و تخریب شد. یکی از اولویت‌های مرمت در سال آتی قطعا یخدان میرفتاح خواهد بود که مرمت آن بسیار ضروری و فوری است.

 عملیات حصارکشی آن آغاز و برداشت فتوگرامتری آن هم انجام شده است و در حال پیگیری طرح مرمت هستیم. باید مشاوری که در زمینه یخدان‌های تاریخی در سطح کشور کارآزموده و خبره است، طرح مرمت را تهیه کند و با نظارت خودش توسط یک استادکار خبره و ماهر کار مرمت سریع‌تر به سرانجام برسد.


دستگاه‌ها مشارکت ‌کنند

ترابی در پاسخ به این سوال که در مرمت آثار تاریخی بخش خصوصی و مالکان خانه‌های تاریخی کمکی کردند یا تمام هزینه‌های مرمت بر عهده میراث فرهنگی بود، توضیح می‌دهد: یکی از وظایف ما که دولت در برنامه ششم توسعه ابلاغ کرده، این است که برای مرمت بناهای در اختیار دولت و دستگاه‌های اجرایی مانند اوقاف و آموزش و پرورش، این دستگاه‌ها باید با ما مشارکت کنند. اما متاسفانه به جز اداره اوقاف که مشارکت اندکی با ما داشت، دیگر دستگاه‌ها هیچ‌گونه مشارکتی در زمینه مرمت انجام نداده‌اند. 

البته اداره راه و شهرسازی مدرسه صالحان را خریداری و مرمت کرد. طرح مرمت آن را اداره میراث داد و با نظارت کامل میراث، خود این اداره بنای مذکور را مرمت کرد که این عمل جای تقدیر و تشکر دارد. اگر این کار انجام نمی‌شد قطعا مدرسه صالحان نیز آسیب جدی می‌دید. 

معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع ‌دستی و گردشگری استان ادامه می‌دهد: من عاجزانه خواهش می‌کنم که مردم، بخش خصوصی و دستگاه‌های اجرایی میراث فرهنگی را متعلق به خودشان بدانند و در حفظ و نگهداری آن با ما همراهی کنند تا امانتی را که از گذشتگان به ما رسیده است، به آیندگان تحویل دهیم. با توجه به این‌که بند 97 برنامه ششم توسعه صراحتا تأکید کرده است که باید دستگاه‌های اجرایی و مالکان بخش خصوصی با میراث فرهنگی مشارکت داشته باشند، ما دست یاری به سوی آنان دراز می‌کنیم تا با همراهی هم این بناها را از ویرانی نجات دهیم.


برنامه‌های میراث فرهنگی در سال 98

معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع ‌دستی و گردشگری استان درباره برنامه‌های این معاونت در سال 98 می‌گوید: همان‌گونه که علی مالمیر مدیرکل میراث فرهنگی استان اولویت اصلی ما را در حوزه مرمت یخدان میرفتاح دانستند، بنده نیز صراحتا تأکید می‌کنم که نخستین اولویت ما این این بنای ارزشمند است. علاوه بر آن، تپه جوراب نیز باید سریع‌تر مرمت شود. چند خانه کاهگلی که واجد ارزش هم نیستند، اطراف این تپه قرار دارند که باید خریداری و به تپه ضمیمه شوند. یکی از اولویت‌های ما پل دهنجرد است. با کم شدن بارش‌ها و تامین اعتبار، این پل تاریخی که پل ارتباطی چند روستاست و اهمیت بسیاری دارد، به زودی مرمت خواهد شد. 

احمد ترابی اضافه کرد: برنامه سال 98 را به مقامات ذی‌ربط استانی و کشوری ارائه داده‌ایم که براساس آن بیشتر بناهای تاریخی ما در استان به استحکام‌بخشی و مرمت نیاز دارند. این بناها اولویت‌بندی شده‌اند و به محض تامین، تخصیص و ابلاغ اعتبار کار اجرایی مرمت آنها آغاز خواهد شد.