میراث فرهنگی
چتر «سپرآبی» بر سرآثار تاریخی ایران
کمیته جهانی سپر آبی برای نجات میراث فرهنگی از جنگ‌های احتمالی و بلایای طبیعی به کمک ایران می‌آید
کمیته جهانـی سپر آبــی (Blue Schield) که بر اساس کنوانسیون‌های جهانی در حفاظت از میراث‌فرهنگی شکل گرفته و وظیفه آن حفاظت از آثار تاریخی کشورها در جنگ‌ها و بلایای طبیعی است، از سال97 با نامه‌نگاری و تماس تلفنی و به‌صورت حضوری از سازمان میراث‌فرهنگی کشور خواسته که به این کمیته ملحق شود.
به گزارش همشهری،اینکه «سپر آبی» تلاش کرد ایران را به‌عنوان یکی از اعضای خود برگزیند و الحاق ایران به کمیته جهانی «سپر آبی» که همین 2روز پیش در کاخ سعدآباد تهران نهایی و با استقبال فردریش شیپر، دبیرکل کمیته جهانی سپرآبی در اتریش و رئیس پلیس اینترپل ایران و مسئولان سازمان میراث‌فرهنگی روبه‌رو شد، این پرسش را مطرح می‌کند که احساس نیاز برای پیوستن به کمیته جهانی سپر آبی از سوی ایران چه بود؟
آیا سایه جنگ بر سر ایران قرار گرفته که سپر آبی تلاش خود را از سال گذشته برای پیوستن ایران به این کمیته جهانی که حفاظت از آثار تاریخی و میراث‌فرهنگی در جنگ‌ها را برعهده دارد، تشدید کرده است؟ آیا سیلاب اخیر موجب شد مسئولان سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری برای پیوستن به کمیته جهانی سپر آبی احساس نیاز کنند؟
تأثیر سعدی در روایت فتح بغداد توسط مغول‌ها بر سپرآبی
آیا تهدیدات ترامپ علیه ایران و تلاش‌های اسرائیل برای کشیدن ایران به جنگ یا حتی طرح موضوع دوباره پرونده جنگ با ایران روی میز کاخ سفید، منجر به اصرار «سپر آبی» برای پیوستن ایران به این کمیته حفاظت از آثار تاریخی شده است؟
کمیته جهانی سپرآبی در وبسایت خود شعری از سعدی را منتشر کرده که از وضعیت بغداد در زمان حمله مغول و فتح بغداد توسط چنگیزخان در سال1258 میلادی خبر داده است. سعدی آن زمان اینگونه نگاشته است: «از فتح بغداد از من بپرس. چنان وحشتناک بود که آرزو داشتم زودتر مرده بودم و نمی‌دیدم که چگونه این احمق‌ها گنجینه‌های دانش و یادگیری را نابود کردند. فکر می‌کردم جهان را درک کرده‌ام. اما این نسل‌کشی عجیب مرا گیج کرده است...»
برجسته کردن این شعر از سعدی در کمیته جهانی سپرآبی، بیانگر آن است که این کمیته بیش از آنکه در اندیشه نجات آثار تاریخی از بلایای طبیعی باشد با توجه به وضعیت فعلی جهان در اندیشه مصون نگاه داشتن آثار تاریخی از جنگ‌ها و منازعات بی‌رحمانه است.
بخشی از تخریب آثار تاریخی، ناشی از جنگ‌ها و آشوب داخلی است
محمدرضا کارگر، مدیرکل امور موزه‌ها و اموال منقول فرهنگی در سازمان میراث‌فرهنگی که در جریان مذاکرات کمیته جهانی «سپر آبی» با ایران از سال97 تاکنون بوده به همشهری می‌گوید: حفاظت از میراث‌فرهنگی تبدیل به یک دغدغه جهانی شده است، چون آثار تاریخی دیگر تنها متعلق یک جامعه نیست بلکه بخشی از هویت جهانی است.
او می‌گوید: اگر امروز میراث فرهنگی در چین، هند یا افغانستان آسیب ببیند، بخشی از پازل بزرگ تمدن و فرهنگ بشری آسیب دیده و در فقدان این آثار دیگر نمی‌توان تحلیل درستی از وضعیت فرهنگ و تمدن جهانی داشت.
مدیرکل امور موزه‌ها و اموال منقول فرهنگی کشور، با اعلام اینکه بخشی از تخریب آثار تاریخی به‌دلیل فرسایش طبیعی است که توسط کمیته‌های تخصصی جهانی بررسی و اقدام به مرمت آنها می‌شود، گفت: بخشی از تخریب‌ها نیز غیرطبیعی و ناشی از جنگ‌ها، ناهنجاری‌ها و آشوب‌های اجتماعی است.
کارگر به موضوعات عقیدتی در بخشی از گروه‌های تروریستی اشاره می‌کند که بر تقابل بر آثار تاریخی تأکید دارند. او می‌گوید: داعش و طالبان از تفکراتی برخوردارند که در تقابل با حفاظت از میراث‌فرهنگی است. حتی شورش‌ها و آشوب‌های اجتماعی که در جوامع به‌وجود می‌آید می‌تواند منجر به سرقت از موزه‌ها و تخریب میراث‌فرهنگی شود که کنترل آنها از توان دولت‌ها خارج می‌شود و آنها قادر به حفاظت از این آثار در مواقع بحران نیستند.
سپرآبی در اندیشه نجات آثار تاریخی ایران از منازعات مسلحانه
مدیرکل امور موزه‌ها و آثار منقول فرهنگی از جنگ‌های اخیر در خاورمیانه که منجر به تخریب گسترده آثار تاریخی شده نیز به‌عنوان یکی از نشانه‌های بحران در میراث‌فرهنگی نام می‌برد که تأثیر منفی زیادی بر حفاظت از آثار تاریخی در منازعات مسلحانه داشته است.
او می‌گوید: جنگ در دهه گذشته در منطقه خاورمیانه، آسیب زیادی به آثار تاریخی وارد کرد. همچون اتفاقات وحشتناکی که در سوریه، عراق و افغانستان رخ داد.
به گفته او، در این شرایط، گروه‌هایی همچون سپرآبی که در زیرمجموعه یونسکو تأسیس شده‌اند در اندیشه یافتن راهکارها و اجرایی کردن آنها برای حفاظت از میراث فرهنگی و آثار تاریخی در جنگ‌ها و منازعات مسلحانه هستند.
کارگر درخصوص اصرار کمیته جهانی سپرآبی در اتریش برای پیوستن ایران به این کمیته تأکید می‌کند: بعد از مسائلی که در خاورمیانه در عراق و سوریه و افغانستان رخ داد، به‌ویژه پس از ظهور داعش، سپرآبی به ایران و برخی دیگر از کشورهای منطقه پیشنهاد داد برای حفاظت از میراث‌فرهنگی به این کمیته جهانی بپیوندند که البته لبنان زودتر از ایران به این کمیته پیوست.
او گفت: پس از بررسی درخواست سپرآبی از ایران برای پیوستن به کمیته جهانی حفاظت از آثار تاریخی در جنگ‌ها و بلایای طبیعی، احساس کردیم با پیوستن به این کمیته درصورتی که اتفاقی غیرقابل پیش‌بینی در کشور رخ دهد و نیاز به کمک انسانی، تجربی و مالی در حفاظت از آثار تاریخی باشد، سپرآبی می‌تواند تأثیر زیادی در حفظ آثار تاریخی ایران داشته باشد. ضمن آنکه با پیوستن به این کمیته جهانی می‌توان در همکاری با کشورهای همسایه سطح حفاظت از آثار تاریخی ایران را بالا برد و از فاجعه علیه میراث فرهنگی کشور پیشگیری و حتی آنها را پیش‌بینی کرد. برهمین اساس هم جلسه 2روز گذشته برای پیوستن ایران به کمیته جهانی سپرآبی در کاخ سعدآباد برگزار شد.
«سپرآبی»؛ صلیب‌سرخ جهانی در حفاظت از آثار تاریخی
سپر آبی از شبکه کمیته‌های ملی در سراسر جهان تشکیل شده و اکنون 22کشور همراه با ایران به عضویت این کمیته جهانی درآمده‌اند که همگی در تلاش برای حفاظت از میراث فرهنگی در جنگ‌ها و بلایای طبیعی هستند. کمیته‌های ملی سپرآبی به‌دنبال فعال کردن، توسعه و هماهنگ کردن دانش و اقدامات در هر نقطه از جهان برای جلوگیری و یا کاهش آسیب‌های ناشی از جنگ و بلایای طبیعی بر آثار تاریخی و حتی پیش از وقوع این وقایع هستند. فعالیت «سپر آبی» براساس قوانین بین‌المللی به‌ویژه کنوانسیون لاهه در سال1954 در مورد حفاظت از اموال فرهنگی در منازعات مسلحانه و 2پروتکل 1954 و 1999 همین کنوانسیون که به‌عنوان بخشی از قوانین بین‌المللی بشردوستانه به‌عنوان قانون جنگ یا قانون منازعات مسلحانه شناخته می‌شود تشکیل شد. بنابراین کنوانسیون1954 لاهه در موضوع حفاظت از اموال فرهنگی در منازعات خصمانه و مسلحانه، دستور کار تشکیل سپرآبی است.
سپر آبی همچنین با توجه به کنوانسیون‌های حفاظت از اموال فرهنگی در صورت وقوع درگیری‌های مسلحانه و بلایای طبیعی 6مأموریت را دنبال می‌کند. حفاظت پیشگیرانه و آمادگی ریسک، پاسخ اضطراری، تثبیت و بازیابی آثار و اموال فرهنگی پس از وقوع فجایع و فعالیت‌های طولانی و پشتیبانی مستمر، انطباق قوانین با سیاست‌های حفاظت از میراث‌فرهنگی و اجرای آنها، ایجاد ظرفیت و آموزش‌وپرورش در حوزه حمایت از فعالیت‌های سپرآبی و در نهایت هماهنگی اعضای کمیته جهانی سپرآبی با سازمان‌های شریک، 6مأموریت اصلی این سپر برای صیانت از آثار تاریخی در جنگ‌ها و بلایای طبیعی است.
پس از تخریب گسترده میراث فرهنگی در جنگ جهانی دوم، کنوانسیون1954 لاهه برای حفاظت از اموال فرهنگی در مواجهه مسلحانه به‌منظور ایجاد قوانین برای حفاظت از اموال فرهنگی در درگیری‌های مسلحانه نوشته شد. این کنوانسیون نخستین معاهده بین‌المللی است که بر حفاظت از میراث‌فرهنگی در جنگ‌ها تأکید کرده است. با درنظر داشتن کنوانسیون1954 لاهه بود که سپرآبی به‌منظور حفاظت از میراث‌فرهنگی در معرض خطر در سال1996 توسط 4سازمان غیردولتی با نمایندگان حرفه‌ای فعال در زمینه آرشیو، کتابخانه‌ها، بناهای تاریخی و سایت‌ها و موزه‌ها برای در امان نگه‌داشتن میراث‌فرهنگی از خطر نابودی در جنگ‌ها تشکیل شد و در سال2008، انجمن ملی کمیته‌های سپر آبی (ANCBS) برای هماهنگ کردن کار کمیته‌ها شکل گرفت.