آنچه می‌خوانید روایتی ادبی یا گزارشی تحلیلی نیست. نسخه مکتوب گفت و شنودهای رهبر معظم انقلاب اسلامی با تعدادی از ناشران است؛ ناشرانی که دوشنبه صبح ۹ اردیبهشت‌ماه ۹۸ در برشی از سالن بزرگ شبستان مصلای تهران میزبان رهبر ایران شدند. این متن را پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای منتشر کرده که به‌علت طولانی‌بودن متن بخش‌هایی از آن خلاصه شده است. اسامی افراد و کتاب‌هایی که در متن هست تماماً واقعی است ولی معنایی بیشتر از همین اشارات کوتاهی که در متن می‌خوانید، ندارد.
ساعت ۱۰ و ۱۵ دقیقه مصلی امام خمینی رحمه‌الله و سی‌و‌دومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب. همه‌‌چیز آماده است. سیدعباس صالحی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، محسن جوادی معاون فرهنگی وزیر، علیرضا مختارپور دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی و قادر آشنا مدیر مؤسسه نمایشگاه‌ها به انتظار ایستاده‌اند.
مسیر راهروها برای جلوگیری از زحمت بیشتر مردم بین راهروی یازده تا هجده با دیوار موقت جدا شده است. باقی نمایشگاه به شکل عادی و به روال روزهای گذشته برقرار است.
آقای وزیر اینها پای شما حساب می‌شود...
اولین غرفه نشر مروارید بود. یکی دو نفر از غرفه‌داران نشر، رهبر انقلاب را به داخل غرفه دعوت کردند. آقا کتاب‌های روی میز را تورق کردند و کتابی از شاملو را برمی‌دارند و نگاهی می‌اندازند. رهبر کمی جلوتر کتاب نویسنده زنی را به وزیر نشان دادند و با تمجید گفتند نویسنده‌ها‌ی خانم هم زیادشده‌اند. کتابی را از خالد حسینی نیز دیدند و به وزیر گفتند این همان نویسنده افغانستانی است. وزیر می‌گوید بله «بادبادک باز» آقا می‌گویند چند کتاب دیگر هم دارد. کتابی از نویسنده کتاب پرفروش «ملت عشق» هم به وزیر نشان دادند و گفتند این همانی است که قبلاً درباره‌اش به شما گفته بودم. غرفه دوم، نشر «مشق شب» بود که آیت‌الله خامنه‌ای به آرامی و با تأنی نگاهش کردند و بعد به غرفه «مسیر دانشگاه» رسیدند. خانم مسئول کتابی را معرفی کرد که در آن برای نخستین بار شعرهای مثنوی مولوی اعراب‌گذاری شده است و آقا از چنین کاری تعریف کردند. نشر بعدی نشر «مسجد جمکران» بود. آقا در همان اول ورود پرسیدند شما چی چاپ می‌کنید؟ یکی از مدیران نشر از تنوع حوزه‌های انتشارات مسجد جمکران گفت؛ از رمان و داستان تا پاسخگویی به شبهات. بعد رفت سراغ کتاب‌ها از رمان «نخل و نارنج» وحید یامین پور که رمانی بر پایه زندگی شیخ انصاری است گفت. بعد رمان «مستوری» صادق کرمیار را نشان داد. آقا پرسیدند «همان آقای کرمیار رمان نامیرا؟» که پاسخ مثبت شنیدند. رهبر انقلاب از کتاب‌های شبهات مهدویت سراغ گرفتند که غرفه‌داران کتابی را در رد و تبیین حرکت‌های فرقه‌گرایانه مهدویت معرفی کردند. غرفه بعدی نشر «مژگان» بود. آقا نگاهشان به کتابی در غرفه افتاد که نام نویسنده‌اش دکتر جان کری بود. لبخندی زدند و گفتند: این همان جان کری که نیست؟
غرفه‌های «مشکی» و «مشهور» غرفه‌های بعدی بودند که یا خالی از فروشنده بود یا کتاب‌هایشان به چشم نیامد. سریع‌تر رد شدند. غرفه بعدی نشر «معیار علم» بود. کتاب‌هایی از جلال آل احمد چاپ کرده بود. وزیر توضیح داد که ناشر اصلی آثار جلال این نشر نیست. مقادیری کتاب‌های عامه‌پسند هم داشت. آقا به کتابی اشاره کردند و به وزیر ارشاد با لحنی عتاب‌آلود گفتند «اینها پای شما حساب میشه...!»
تعظیم منزلت مترجم کرد قانون ابن سینا
غرفه بعدی نشر «معیار اندیشه» بود که مروری شد و گذشتند. چند قدم آن طرف‌تر غرفه «انتشارات سروش» بود. شمشیری مدیرعامل انتشارات سروش در پیشانی غرفه ایستاده بود. آقا که نزدیک شدند با صدای بلند سلام کرد. شمشمیری نخستین مدیر نشری بود که تا اینجای بازدید، خودش برای معرفی فعالیت انتشاراتش در نمایشگاه پای‌کار بود. او از موضوعات مختلف کتاب‌های سروش گفت و به کتاب «اخلاق رسانه‌ای» اشاره کرد. ترجمه ۸ جلدی قانون ابن سینا را نشان داد و گفت که جزو پرفروش‌های انتشاراتش است. رهبر انقلاب برای چندمین بار طی این سال‌ها از مرحوم شرفکندی مترجم کتاب با تعظیم و بزرگداشت یاد کردند و تلاشش در ارائه ترجمه‌ای درخور قانون را ستودند. کتاب «دختران آفتاب» که قبلا رهبر انقلاب خواندن آن را توصیه کرده بودند، کار دیگر این انتشارات بود که حالا به چاپ بیست‌و‌نهم رسیده است. شمشیری گزارش مختصری هم از برنامه‌های جدید سروش داد و از حمایت‌های آقای میثم نیلی و سازمان صداوسیما برای تحول در این انتشارات خبر داد و گفت که در پی احیای مجلات باسابقه سروش است.
علمی و فرهنگی چه ربطی به وزارت کار دارد!
ایستگاه بعدی بازدید رهبر انقلاب، «انجمن کتابفروشان خوشه» بود. اسماعیلی، مدیرعامل این تشکیلات غیردولتی که مربوط به کتابفروشان جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی است بعد از سلام و عرض ارادت، توضیحی کوتاه درباره خوشه و ۱۰۰کتابفروشی فعال در این انجمن فعال ارائه داد. او از آموزش‌ها و آیین‌نامه‌های کتابفروشی مناسب که در قالب جزواتی آماده کرده بودند، سخن گفت و در آخر از حمایت‌های میثم نیلی، مدیرعامل مجمع ناشران انقلاب اسلامی از خوشه سخن گفت. بعد از سروش این دومین بار بود که اسم نیلی برده می‌شد. اینجا آقا فرمودند خدا به ایشان خیر بدهد!
یازدهمین انتشارات این بازدید، غرفه بزرگ نشر «علمی و فرهنگی» بود. از وزیر پرسیدند این انتشارات برای کیست؟ صالحی جواب داد: زیرمجموعه وزارت کار، تعاون و رفاه اجتماعی است. همان ابتدای ورود مثل مشتری‌های جدی از فروشنده‌ها پرسیدند: چی چاپ کردید؟ یکی از خانم‌های فروشنده، کتاب حافظنامه بهاءالدین خرمشاهی را ارائه کرد.
تورقی کردند و پرسیدند فروشش خوبه؟ فروشنده گفت: «بله، چون در جاهایی به‌عنوان کتاب درسی به این کتاب ارجاع داده می‌شود فروش خوبی دارد.» رهبر انقلاب از متصدی غرفه پرسیدند: «مدیر این انتشارات کیست؟» پاسخ دادند «دکتر کوثری ولی الان تشریف ندارند.» در ادامه از کتاب‌های «تاریخ فلسفه غرب» فردریک کاپلستون، «بتهوون؛ انسان پیروز» نوشته امیل لودویک، «اسلام علم مسلمان» مظفر اقبال و کتابی از حمیدرضا آتش‌بر‌آب که ترجمه جدید جنایت و مکافات است، تورقی کردند. بعد از غرفه‌دار دیگری پرسیدند: اوضاع فروش‌تان چطور است؟ و او پاسخ داد: الحمدلله خوب است! آخر سر پرسیدند: این همان انتشارات فرانکلین قبل از انقلاب است؟ وزیر گفت: بله! رهبر انقلاب پرسیدند: معلوم نشد ارتباط چنین نشری با وزارت کار چیه؟ وزیر خندید و گفت: هیچی فقط زیرمجموعه است.
دوازدهمین غرفه، انتشارات هرمس بود. در این غرفه هم سراغ کتاب‌های تازه رفتند و از قیمت کتاب‌ها پرسیدند. کتابی از دکتر کاکایی، نسخه‌ای از شاهنامه و کتاب اخلاق خسروانی اثر مهدی‌پور را ارائه دادند. کتاب‌ها قیمت بالایی داشت ظاهراً چون آقا فرمودند این کتاب‌ها نشان از وجود رونق در بازار کتاب است. یکی از غرفه‌داران کتابی به‌نام «عشق؛ چند رویکرد به یک مفهوم» را به رهبری معرفی کرد و رهبری گفتند: «پس بالاخره عشق را معنا کردند.»
وزیر اینجا آمار مختصری از رشد کمی و کیفی کتاب‌های جدیدالانتشار داد. بعد غرفه‌داران کتابی از آگاتا کریستی و کتاب دنیای سوفی را به رهبر انقلاب نشان دادند و خانم غرفه‌دار، اشاره‌ای به آشنایی رهبر انقلاب با کتاب «دنیای سوفی» کرد. آقا فرمودند: «بله؛ این کتاب را بچه‌های ما خوب است بخوانند.» قبل از خارج شدن از غرفه، یکی از غرفه‌دارها کتاب‌های دیوان ملک‌الشعرای بهار، حضور «خلوت انس» اثر کریمی‌زنجانی و «نخستین رویارویی‌های اسلام و سکولاریسم» را به رهبر انقلاب هدیه داد که آقا با لبخند پذیرفتند و به شوخی گفتند: «کتاب‌های باب میل ما را می‌آورند».
پائولو کوئیلو نسبتی با معنویت ندارد
«بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه» ناشر بعدی بود. جوان‌های غرفه‌دار به رهبر انقلاب سلام کردند. ایشان نخستین کتابی که دیدند کتابی از پائولو کوئیلو بود؛ پرسیدند: «این کتاب درباره چیست؟» فروشنده گفت: «درباره یک سفر معنوی است» رهبر انقلاب گفتند: «اما این نویسنده اصلا اهل معنویت نیست!» کتاب بعدی بازجویی از صدام بود. کتابی که گویا آقا قبلا مطالعه کرده بودند. گفتند: در این اثر مجموعا از صدام تعریف می‌شود و چهره مثبتی نشان داده می‌شود.
...
شرکت نشر البرز، میزبان بعدی رهبر انقلاب بود. جوانی جلو آمد. سلام کرد و گفت: من پسر آقای علمی هستم. آقا، علمی‌ها را خوب می‌شناسند. پرسید پسر کدام علمی؟ جوان حسب و نسبی از خودش گفت. بعد کتابی از اسماعیل فصیح به رهبری داد. آقا پرسیدند: این آقای فصیح فوت شده؟ مدیر انتشارات گفت: بله. آقا گفتند: یک کاری از ایشان سال‌ها پیش خوانده‌ام.مدیر انتشارات رفت سراغ کتاب‌های شعر. گفت: چون شما اهل شعر هستید این کتاب را به شما پیشنهاد می‌کنم. رهبر انقلاب لبخندی زدند و گفتند: ما اهل کتاب هستیم.
به پشت سر نگاهی انداختم. یکی از فرزندان رهبر انقلاب در غرفه نشر معارف که قبل از شرکت نشر البرز بود دو، سه جلد کتاب برداشت و دست به جیب شد که حساب کند. فروشنده قبول نمی‌کرد ولی فرزند آیت‌الله خامنه‌ای اصرار کرد و تا فروشنده پول را نگرفت از غرفه بیرون نیامد.
...
دفتر نشر فرهنگ اسلامی تقریبا بی‌گفت‌و‌شنود گذشت و به انتشارات آگه رسیدند. آقای مختارپور که دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور است در توضیح کتاب‌ها، جدیدترین کتاب دکتر شفیعی‌کدکنی را که تصحیح تذکره‌الاولیا عطار بود به رهبر انقلاب معرفی کرد و در ادامه گفت: «دکتر شفیعی کدکنی با این کتاب دوره کتاب‌های عطار را طی سالیان تصحیح و تنقیح کرده و به اتمام رسانده است.» حرف بیش از 40-30 سال کار مداوم استاد خوشنام دانشگاه تهران در حوزه ادبیات کهن بود.
...
سراغی از شهید آوینی و خانواده‌اش در روایت فتح
در ادامه رهبر انقلاب از انتشارات دفتر آیت‌الله مکارم شیرازی بازدید کردند و به غرفه انتشارات روایت فتح رسیدند. دریالعل، مدیر انتشارات سلام و خوشامد گرمی به رهبر انقلاب گفت و دست ایشان را بوسید و گفت: «۲۰سال است بچه‌های انتشارات روایت فتح منتظر شما هستند آقا» اینجا که رسید آقا پرسیدند: «از خانواده شهید آوینی کسی اینجا هست ببینیم‌شان؟» سال‌ها بعد از شهادت شهید سید مرتضی آوینی پیدا بود که هنوز یاد و نامش همراه رهبر انقلاب بود. مدیر انتشارات روایت فتح گفت: خانم امینی، همسر شهید آوینی چند سالی است که انتشارات واحه را به‌صورت شخصی تأسیس کرده‌اند.پسر شهید صیاد شیرازی مهمان غرفه روایت فتح بود. آمد و دست رهبر انقلاب را بوسید. دریالعل مجموعه کتاب‌های یادگاران و نیمه پنهان را که از زمره کتاب‌های قدیمی و پرفروش این انتشارات بود معرفی کرد و در میان کتاب‌های تازه از کتاب «کعبه بوی بهشت می‌دهد» که زندگینامه داستانی خانم نازقلیچی بود سخن گفت. رهبر انقلاب شناختند. این شهیده فاجعه منا همان خانم اهل بندر ترکمن بود که گفته بود به نیابت از رهبر انقلاب تمتع را به‌جا می‌آورد. کتابی از زندگی شهیدی زرتشتی و کتابی درباره شهید صیاد شیرازی ازجمله کتاب‌های دیگر معرفی شده این انتشارات بود.
...
کتاب‌های مضر بی‌تابلو
پس از این بازدید و چند قدم آن‌سو‌تر رهبر انقلاب و مدیران فرهنگی حوزه نشر در سالن کوچکی مستقر شدند. چای در استکان‌های کوچک؛ خداقوتی گفتند و حرف‌هایی زدند. مضمون سخنانی که در این جلسه می‌شد یادداشت کرد بدین شرح بود:
«از صورت وضعیت اینطور پیداست که مردم کتاب می‌خرند و برای خواندن هم می‌خرند. قدیم‌ها عده‌ای کتاب را برای زیبایی کتابخانه می‌خریدند. حتی رنگ جلدش را مشخص می‌کردند که باید اینگونه باشد. حالا هم هستند اینطور آدم‌هایی.
دنیای کتاب دنیای پیچیده‌ای است. نکته‌ای که آقای صالحی در وزارت فرهنگ و ارشاد باید به آن توجه کنند این است. بعضی کتاب‌ها مضرند و پیداست که مضرند. برخی کتاب‌ها، مضر بی‌تابلو هستند. یعنی معلوم نیست از ظاهرش که اینها چقدر مخربند. برخی کتاب‌هایی که امروز دیدم از این دست بود. به آقای صالحی هم گفتم. اینها را باید مراقبت کرد.»
ایشان در ادامه استفاده ابزاری از تصویر زنان روی جلد بعضی کتاب‌ها را جزو مواردی یاد کردند که وزارت ارشاد باید درباره آن مراقبت کند و گفتند: «تحت‌تأثیر برخی جوها نباید قرار گرفت. شما مأمور اسلام و جمهوری اسلامی هستید. رودربایستی نکنید. اگر کتابی به خواننده و مخاطبش زیان می‌رساند باید جلویش را گرفت. در همین کشورهای غربی که با وقاحت دم از آزادی بیان می‌زنند محدودیت‌هایی در چاپ و انتشارات هست که اگر بیشتر از ما نباشد کمتر نیست. عمده این است که بلدند چه کار بکنند. شما هم همینطور عمل کنید.» بعد از بیانات کوتاه رهبر انقلاب، سیدعباس صالحی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی از حضور رهبر انقلاب در نمایشگاه قدردانی کرد و گزارشی کوتاه داد و گفت به‌دلیل نزدیکی ماه رمضان، رخداد سیل و گرانی کاغذ و تولید کتاب، گمان می‌کردیم که نمایشگاه خلوت و کم رونقی باشد ولی به لطف خدا اینطور نشد و ما در آمار 5 روز اول نمایشگاه شاهد ۱۵درصد رشد بودیم. آقا خسته نباشیدی گفتند و جمله آخرشان این بود که: «از این فرصت‌ها و ظرفیت‌ها به نفع انقلاب و اسلام استفاده کنید!»
باید مسئله کاغذ را حل کنید، اینطوری نمی‌شود!
پس از این نشست کوتاه که حکم استراحت برای همه تیم پرتکاپوی این بازدید را داشت، رهبر انقلاب به غرفه «ملک اعظم» رفتند. کتاب‌ها را تورقی کردند بعد به غرفه مجمع ناشران رفتند. میثم نیلی که چند باری ذکر خیرش از دیگران در این بازدید رفته بود کنار آقا نشست. اول از حضورشان تشکر کرد. بعد خبرهای خوبی از افزایش قابل توجه تیراژ کتاب‌ها داد.
مسئله کاغذ را بزرگ‌ترین مشکل ناشران دانست و گفت متأسفانه در کاغذ خودکفا نیستیم. بعد گفت راه‌های خودکفایی جلوی روی‌مان باز است. بحث به اینجا که رسید آقا گفتند: «وزیر صنعت شخص اجرایی و پیگیری است.» بعد رو به وزیر فرهنگ کردند و گفتند: «جلسه بگذارید و این مسئله را حل کنید. باید مسئله کاغذ را حل کنید، اینطوری نمی‌شود.»
مدیرعامل مجمع ناشران از جایزه ادبی فلسطین و مشارکت با ناشران و انجمن‌های ادبی کشورهای عربی در این موضوع سخن گفت و بعد هم از کارهای ایجابی که برای مقابله با جریان تطهیر پهلوی در حوزه کتاب انجام داده بودند در قالب جایزه شهید اندرزگو گفت. رهبر انقلاب در همین رابطه فرمودند: «پهلوی‌ها مظهر وابستگی بودند. رضاخان را انگلیسی‌ها آوردند و محمدرضا را آمریکایی‌ها. پهلوی‌ها از رژیم قاجار تا جایی که توانستند چهره‌سازی زشت کردند. هرچند دروغ هم نیست. قاجار هیچ عقبه و محبوبیتی ندارد.» رهبر انقلاب ادامه دادند: «ما اگر می‌خواستیم مفاسد پهلوی را بیان کنیم باید ۱۰برابر اینکه تولید شده تولید می‌کردیم. ناشران ما باید نویسنده‌ها را پیدا کنند و در این‌باره تولید بکنند.»
خدا زیادش می‌کند
رهبر انقلاب از مدیرعامل مجمع ناشران انقلاب اسلامی پرسیدند: نسبت شما با انجمن خوشه چیست؟ میثم نیلی گفت: نسبت ما هم‌جبهه‌ای است. دوستان در انجمن کتابفروشان خوشه مستقل از مجمع فعالیت می‌کنند. البته با هم تعاملاتی داریم ولی حیف که کمیم! آقا با لبخند گفتند: خدا زیادش می‌کند.مرتضی آخوندی، مدیر انتشارات دارالکتب اسلامیه که از پیشکسوتان نشر است و نشرش قدمتی ۸۰ساله دارد بعد از این سخنان با رهبری گفت‌وگو کرد. آقا از مغازه قدیمی‌شان در ناصرخسرو پرسیدند و از کتاب‌ها و موسوعه‌هایی مثل بحارالانوار پرسیدند. آقای آخوندی توضیحاتی دادند و گفتند: همچنان فعالیم و از آقا دعایی برای توفیق شنیدند.
غرفه آخری هم انتشارات انقلاب اسلامی بود. آقای مختارپور، معاون نشر مؤسسه انقلاب اسلامی گزارشی از کتاب‌های تازه منتشر شده این انتشارات دادند؛ ازجمله کتاب «خون دلی که لعل شد»؛ زندگینامه خودگفته رهبر انقلاب که به‌همت استاد آذرشب ابتدا به عربی و بعد به فارسی منتشر شده است. مسئول غرفه از ترجمه این کتاب به زبان انگلیسی و اسپانیولی خبر می‌دهد که رهبر تذکر می‌دهند: «کدام مترجم؟ این مهم است که مترجم خودش اهل آن زبان باشد». مختارپور و مدیر داخلی انتشارات انقلاب اسلامی از کتاب‌های در دست چاپ ازجمله درس خارج غنا و دروس نهج‌البلاغه گزارشی دادند و آقا از زحمات‌شان تشکر کردند.
روایت بازدید 5/2 ساعته رهبر انقلاب از نمایشگاه کتاب تهران
ما اهل کتاب هستیم
در همینه زمینه :
