واژه‌های برابر

حسن انوشه/ نویسنده و استاد دانشگاه
ورود برخی مفاهیم، کالاها و خدمات و بروز بعضی پدیده‌ها در جامعه با وارد شدن اسامی و اصطلاحات مربوطه به زبان ما همراه بوده است.

دشواری تلفظ، بدآهنگی و عوامل دیگر موجب شد از همان اول کسانی به فکر ساختن معادل فارسی برای چنین واژه‌هایی باشند. این کار به صورت رسمی و جدی با آغاز به کار فرهنگستان زبان فارسی در دوره پهلوی اول شروع شد. بسیاری از واژه‌های ابداعی فرهنگستان اول توانست جای خود را در زبان باز کند و مردم نیز از واژه‌های بهداری، دانشگاه، دبیرستان و... استفاده کنند.

یکی از دلایل کاربرد گسترده این واژه‌ها این بود که برای جاانداختن این واژه‌ها دولت وقت از اعمال زور و فشار پروایی نداشت. گرچه کاردانی و تبحر بعضی از اعضا هم در این زمینه مهم و موثر بود. در دوره فرهنگستان دوم در زمان پهلوی دوم نیز این کار ادامه یافت و واژه‌های دیگری مانند ترابری ساخته شد. نکته جالب توجه در این باره حضور یک نماینده نظامی در فرهنگستان بود. با همه اینها تمام واژه‌های پیشنهادی فرهنگستان جانیفتاد و بعضی از آنها هرگز کاربرد نیافتند، مانند نه هست به جای غایب. فرهنگستان پس از انقلاب اسلامی نیز همچنان فعال ماند و با جذب چهره‌های فاضل و ادیب برای ارتقای خود تلاش کرد. واژه‌های فراوانی هم که از سوی فرهنگستان پیشنهادشده بود، در همه حوزه‌های ادبی به کار گرفته شد؛ یارانه، رایانه، سامانه، پایانه و... .

بعضی کلمات نیز در جاهای دیگر ابداع می‌شوند؛ مثل واژه‌های فرمان، گلگیر، جعبه دنده که از سوی مردم جایگزین لغات بیگانه می‌شود.

همچنین واژه‌هایی نیز به طنز و مطایبه به تقلید از واژه‌های فرهنگستان ساخته و پرداخته شده‌اند؛ مثل واژه داشگاه به معنی جایی که داش مشتی‌ها در آن جمع می‌شوند توسط صادق هدایت. یا کش‌لقمه که سال‌هاست تلاش می‌شود از ساخته‌های فرهنگستان تلقی شود. به هر روی در مجموع این تلاش به نفع مردم و پارسی‌زبانان است و از هرج‌‌و‌مرج در زبان و غلبه لغات بیگانه جلوگیری می‌کند.