تغییر کاربری اراضی ملی به بهانه مشارکت مردمی

رحیم ملک نیا/عضو هیأت علمی دانشگاه لرستان


دستورات شفاهی خلیل آقایی-رئیس سازمان جنگل‌ها، مراتع و آّبخیزداری- در‌ جهرم، جامعه منابع طبیعی کشور را در بهت و حیرت فرو برد. این‌جلسه به‌دلیل استعفای فرمانده یگان حفاظت این شهرستان مورد توجه قرار گرفت اما این دستورات، نخستین سخنان این‌چنینی خلیل آقایی در دوران مسئولیتش در سازمان جنگل‌ها نیست.
 وی پیش از این نیز گفته بود چنانچه از تصرف و تغییر کاربری اراضی ملی به زراعت و باغداری 20 سال بگذرد، با خلع ید و قلع و قمع آن مخالف است و جلب مشارکت مردمی و تعامل سازمان جنگل‌ها با مردم محلی را دلیل این تصمیمات اعلام کرده است. اما این دیدگاه و شرایط جدید حاکم بر سازمان جنگل‌ها را نه در راه تحقق مشارکت مردم که می‌بایست در راستای ماموریت محول شده از سوی وزیر جهادکشاورزی به این سازمان بررسی کرد. در حکم رئیس سازمان جنگل‌ها، لزوم ایجاد باغ‌‌های دیم سازگار با محیط در اراضی شیب‌دار و توسعه گیاهان دارویی در مناطق مستعد و عرصه‌های مرتعی، به‌عنوان رسالت‌ دوران تصدی مسئولیت او بیان شده است. ایجاد باغات در اراضی شیب‌دار که در گذشته نیز در قالب طرح‌های دیگر تجربه شده است، علاوه بر تغییر کاربری اراضی ملی، با گذشت زمان مالکیت دولت براین عرصه‌ها را کاهش می‌دهد. اما توسعه کشت گیاهان دارویی، دیگر رسالت محول شده وزارت کشاورزی به سازمان نیز، دقیقا چنین تهدیدی را متوجه عرصه‌های طبیعی کشور می‌کند. اگرچه این طرح با هدف بهبود شرایط معیشتی جوامع محلی برنامه‌ریزی شده است اما توسعه این گیاهان که نه‌تنها در مراتع بلکه زیر اشکوب جنگل نیز صورت می‌گیرد، نیازمند ایجاد شرایط مزرعه‌ای در این عرصه‌هاست و با تغییر در این اکوسیستم‌ها، تنوع زیستی و کارکرد طبیعی آنها را دچار اختلال می‌کند.
 در همین حال مدیران سازمان جنگل‌ها تلاش می‌کنند که این طرح‌ها را در راستای تعامل با مردم محلی در جهت حفاظت از منابع طبیعی کشور توجیه کنند؛ به‌طوری‌که در بیانیه اداره کل استان فارس از سخنان ریاست سازمان در جهرم با پوشش مشارکت مردم محلی و تعامل با آنان و استفاده از بند ب ماده 29 و توجیه و عزم این سازمان برای مبارزه با زمین‌خواری عنوان شده است، حال آنکه مشخص نیست سازمان جنگل‌ها تغییر کاربری خرد و ‌تبدیل عرصه‌های طبیعی به کشاورزی را زمین‌خواری می‌داند یا مشارکت؟ همچنین روشن نیست که در کنار تغییر کاربری خرد برای زراعت مردم محلی، تکلیف سطوح وسیع تصرف اراضی ملی نیز شامل این تعامل می‌شود؟ از این‌رو به‌نظر می‌رسد استفاده از مفهوم‌ مشارکت و تعامل با مردم اسم رمز عملیات توسعه زراعت در طبیعت است. سازمان جنگل‌ها بر‌حسب تسلط دیدگاه کشاورزی بر ساختار آن، تغییر کاربری به زراعت و باغداری را نه‌تنها زمین‌خواری نمی‌داند بلکه براساس ماموریت محول شده با تلاش‌های گاه و بیگاه به توسعه آنها در اراضی ملی کمک کرده یا سعی در حفظ تغییر کاربری صورت گرفته در‌گذشته دارد. در این میان لازم است که کارشناسان و دلسوزان طبیعت کشور به دقت سخنان و برنامه‌های مدیران سازمان جنگل‌ها را رصد کنند و مانع از قربانی شدن طبیعت کشور برای توسعه کشاورزی شوند.