طرحهای بیسرانجام جمعآوری متکدیان
ارزیابی از شهروندان تهرانی درباره طرح ساماندهی متکدیان، بیخانمانها و کودکان خیابانی نشان از رضایت 30درصدی آنها دارد
مهدیه تقوی راد ـ خبرنگار
پیرمردی به همراه زنی جوان و کودکی چندماهه سوار اتوبوسهای بیآرتی میشود، بعد از چند دقیقه تلفن همراهش زنگ میخورد و او به فردی که آن سوی خط است با صدایی محزون توضیح میدهد که از بیمارستان میآید و الان سوار اتوبوس است. بعد ادامه میدهد تا شب گذشته در بیمارستان بوده اما چون پولش تمامشده مجبور شده از بیمارستان بیرون بیاید و حالا جایی برای اسکان ندارد. پیرمرد بعد از دعا به جان فردی که پشت خط است از او میخواهد فرش خانه را بفروشد و پولش را برایش کارت به کارت کند تا بتواند ادامه درمان نوه بیمارش را پیگیری کند. همین جملات باعث میشود تا مسافران زن دلشان به رحم بیاید و شماره کارت پیرمرد را بگیرند تا پول برایش واریز کنند. پیرمرد و همراهانش سراغ بیمارستان کودکان در خیابان طالقانی را میگیرند و از اتوبوس پیاده میشوند. اتوبوس که به راه میافتد دوباره سوار اتوبوس بعدی میشوند و داستان تلفن و فروش فرش خانه و بیماری نوه دوباره تکرار میشود.
خطوط اتوبوسرانی و مترو محل مناسبی است برای افرادی که تکدیگری و دستفروشی را برای امرارمعاش خود انتخاب میکنند. در این میان حضور کودکان خیابانی نیز کاملا مشهود است. این روزها اما تکدیگری شکلهای متنوعی پیدا کرده است؛ برخی با در دست داشتن نسخه پزشک و با ایستادن در کنار داروخانههای پررفتوآمد، تقاضای پول برای تهیه دارو دارند و بعضی با به نمایش گذاشتن دست یا پای معلول خود دست گدایی به سوی شهروندان دراز میکنند.
معاونت امور اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران در تحقیقی میدانی که در سطح شهر تهران انجام داده، نظرات شهروندان تهرانی را درخصوص طرح ساماندهی متکدیان، بیخانمانها و کودکان خیابانی جویا شده است. در این تحقیق از افراد بالای 15سال با حجم نمونه آماری یکهزار و 149نفر بهصورت تصادفی پرسش شده است. به گزارش همشهری نتایج این نظرسنجی در حالی عدمموفقیت مدیریت شهری را درخصوص طرح ساماندهی متکدیان، بیخانمانها و کودکان خیابانی نشان میدهد که طی سالهای گذشته بارها و بارها نسبت به طرح ساماندهی اقدام شده اما در نهایت بعد از مدت کوتاهی طرح به فراموشی سپرده شده و دوباره بعد از مدتی سر و کله این افراد در معابر پیدا شده و باز روز از نو روزی از نو. حالا با نزدیک شدن به فصل تابستان مثل سالهای قبل باید منتظر افزایش تعداد متکدیان و کودکان خیابانی بود و دوباره انتظار طرحهای بیسرانجامی را داشت که بهرغم بودجههای زیاد نتایج قابلقبولی در سالهای اخیر نداشته است.
براساس نتایج این تحقیق و نظر پاسخگویان، مدیریت شهری تهران در سالهای گذشته عملکرد خود درخصوص جمعآوری متکدیان و کودکان خیابانی کارنامه قابلقبولی نداشته و فقط 29درصد پاسخگویان اعلام کردهاند که از عملکرد این مدیریت راضی بودهاند. نتایج این تحقیق نشاندهنده این موضوع است که مدیریت شهری تهران در شناسایی و سیاستگذاری برای تعیین فعالیتها خوب عمل کرده ولی فعالیتها در اجرا ضعیف بوده است.
مهمترین مشکل جوامع شهری
آسیبهای اجتماعی مهمترین مشکل در جوامع شهری است. این آسیبها در 4 دسته قابل تقسیم هستند؛ نخست عوامل زمینهای همچون افزایش جمعیت و یا مهاجرت به شهرهای بزرگ که پیامدهای زیادی را برای مهاجران بهدنبال دارد. دومین مورد آسیبهای اجتماعی ناشی از فقر شهری است. براساس آنچه در بسیاری از کلانشهرهای جهان تجربه شده است، فرایند شهرنشینی بهخصوص در کشورهای درحال توسعه به دامن زدن فقر شهری منجر میشود که خود 2 پیامد مهم و قابل توجه را در سطح شهرها بهدنبال دارد؛ اول پیامدهای کالبدی که باعث شکلگیری زاغهها و حاشیههای شهری میشود و دوم آسیبهای اجتماعی ناشی از این پدیده که عمدتا منجر به فقر شهری میشود و گروههایی مانند زنان سرپرست خانوار، متکدیان، افراد بیخانمان و کودکان خیابانی را در بر میگیرد.
دسته دیگر از آسیبهای اجتماعی در فضاهای شهری ناشی از ضعف همبستگی اجتماعی است که آسیبهای ارتباطی مانند کاهش اعتماد جمعی، ضعف بنیانهای اخلاقی و بیهنجاری در فضاهای شهری را موجب میشود. این دسته از مسائل اجتماعی لایه زیرین آسیبهای اجتماعی کلان و مشهود جامعه را شکل میدهند و بهعنوان متغیر واسط، نقش حائز اهمیتی در شدت و گستره آسیبهای اجتماعی دارند و به تعبیری میتوان آنها را نیز ازجمله عوامل و زمینههای شکلگیری آسیبهای اجتماعی تلقی کرد. محصول ترکیب این عوامل واسط با زمینهها و فقر شهری، آسیبهای اجتماعی بیشتری را دامن میزند.
بالاتـرین سطح آسیبهای اجتماعی نیـز مربوط به جرایم شهری است که زیرمجموعه آسیبها و انحرافات اجتماعی است. انحرافات اجتماعی آن دسته از رفتارهایی است که با هنجارها و ارزشهای رایج در جامعه تعارض داشته و انجام آنها قبح اخلاقی دارد. بخشی از انحرافات اجتماعی از نظر حقوقی، جرم محسوب شده و برای آنها مجازات معین شده است که جرایمی همچون سرقت، قتل، تجاوز و موارد مشابه ازجمله آنها هستند.
براساس قانون مصوبه شورایعالی اداری درخصوص ساماندهی متکدیان در طرح جمعآوری متکدیان و کودکان کار و خیابان سازمانها و نهادهایی همچون شهرداری، فرمانداری، بهزیستی، کمیته امداد، نیروی انتظامی، صدا و سیما، وزارتخانههای کار و امور اجتماعی و کشور و سازمان برنامه و بودجه براساس شرح وظایفی که برایشان تدوین شده است باید نسبت به اجرایی شدن این طرح با همدیگر همکاری داشته باشند.
شهرداری موظف است نسبت به شناسایی و جمعآوری و تحویل افراد موضوع این مصوبه به مجتمع اردوگاهی اقدام کند. مسئول مجتمع اردوگاهی توسط فرماندار تعیین میشود. مجتمع اردوگاهی مکلف است پس از تحویل گرفتن افراد موضوع این مصوبه، نسبت به نگهداری موقت، شناسایی وضعیت و طبقهبندی آنها در یکی از این گروهها افراد متهم به ارتکاب جرم اعم از متکدیان و ولگردان حرفهای، افراد بیسرپرست و مجهولالهویه، افراد گمشده، درمانده و متواری، افراد معلول و ناتوان (اعم از جسمی و ذهنی) و افراد نیازمند غیرحرفهای اقدام کند.
بر این اساس، سازمان بهزیستی موظف است افراد بیسرپرست، ناتوان، معلول و سالمندان نیازمند را تحویل بگیرد و در اماکن مناسب نگهداری کرده و تحت آموزش قرار دهد. همچنین پوششهای حمایتی لازم را تا ایجاد شرایط و زمینه مناسب برای بازگشت به زندگی عادی برایشان ایجاد کند. کمیته امداد امام خمینی (ره) نیز موظف است ضمن هماهنگی با مسئول مجتمع اردوگاهی، پوشش حمایتی و هدایتی لازم را برای افراد نیازمند، گمشده، متواری و درمانده برقرار کرده و شرایط و زمینه بازگشت آنان به زندگی عادی را فراهم کند.
وزارت کار و امور اجتماعی موظف است افراد مستعد و دارای توان کار موضوع این مصوبه را که از طرف مجتمع اردوگاهی و یا کمیته امداد امام، بهزیستی و سازمان زندانها و اقدامات تأمینی معرفی میشوند، بهطور رایگان تحت پوشش آموزشهای فنی و حرفهای مناسب قرار دهد و بهمنظور تأمین اشتغال متکدیان که دورههای مربوط را طی کردهاند، برنامهریزیهای اجرایی لازم را از طریق مراکز کاریابی و صندوق فرصتهای شغلی به عمل آورد.
همچنین وزارت کشور موظف است نظام آماری متمرکز ثبت و دستیابی بههنگام به سوابق متکدیان را ایجاد کند. نیروی انتظامی و دیگر دستگاههای مسئول نیز موظفند اطلاعات مورد نیاز وزارت کشور را براساس ضوابطی که آن وزارتخانه ابلاغ میکند در اختیار وزارت کشور قرار دهند.
براساس این مصوبه، سازمان صدا و سیما موظف است بهمنظور توجیه و آشنایی جامعه با تبعات مختلف تکدیگری و جلب مشارکت مردم در مبارزه با این پدیده و نیز معرفی تجربههای موفق مردمی، برنامهریزی و اقدامات لازم را انجام دهد. همچنین سازمان برنامه و بودجه موظف است برای تأمین اعتبارات مورد نیاز اجرای طرح، اقدامات لازم را به عمل آورد. در بند دیگر این مصوبه آمده است: وزارت کشور مسئول اجرای این مصوبه است و گزارشهای لازم را در دورههای زمانی شش ماهه به هیأت وزیران و دبیرخانه شورایعالی اداری ارائه خواهد کرد.
موفقیت ناچیز در انجام طرح ساماندهی
نتایج حاصل از تحقیق میدانی معاونت امور اجتماعی و فرهنگی شهرداری نشان میدهد که بهطور متوسط میزان موفقیت طرح ساماندهی متکدیان حدود 32درصد، کارتنخوابها 29.8درصد و کودکان خیابانی 30.4درصد و میانگین موفقیت 3 طرح 30.75درصد بوده که از نظر پاسخگویان ضعیف تلقی شده است. همچنین میزان موافقت پاسخگویان با اجرای طرح ساماندهی متکدیان 76.19درصد، بیخانمانها حدود 80درصد و کودکان خیابانی 79.8درصد بوده است. براساس نتایج این تحقیق میانگین موافقت با تمام طرحهای ساماندهی 78.7درصد است. بدینترتیب شهروندان در حد بالا و زیادی با اجرای این طرح موافقند. با توجه به ارزیابی ضعیف از اجرای طرحها و موافقت پاسخگویان با ادامه این طرحها، تلاش در جهت عملکرد بهتر این طرح، ساماندهی از سوی مدیریت شهری ضروری بهنظر میرسد.