محیط زیست
خطر آلاینده‌های جنگی آمریکا در منطقه
الهام مصدقی‌راد/خبر‌نگار
جنگ‌افروزی‌های آمریکا و اثرات ناشی از آلایندگی‌های آن در سال‌های اخیر بر محیط‌زیست منطقه خاورمیانه به‌ویژه کشورهای عراق و سوریه بسیار قابل تامل است اما نکته مهم این است که این مواد آلاینده، ممکن است تنها در خاک این سرزمین‌ها باقی نمانده و همراه با گردوغباری که از این کشورها وارد ایران می‌شود، اثرات جبران‌ناپذیری بر محیط‌زیست ایران بگذارد.
دکتر مژگان صوابی اصفهانی، متخصص سم‌شناسی محیط‌زیست و محقق مناطق جنگی خاورمیانه که از سال2007 با همراهی چند تیم پزشکی عراقی و تعدادی از متخصصان آمریکایی تحقیقات گسترده‌ای را درخصوص آلاینده‌های ناشی ازجنگ‌های آمریکا در عراق انجام داده، با اعلام اینکه آلاینده‌های جنگی از طریق ریزگردها وارد ایران می‌شوند، به همشهری گفت: «هم‌اکنون، جنگ از عوامل اصلی آلوده‌شدن خاورمیانه است؛ چراکه طی سال‌های اخیر و درجنگ‌هایی که در خاورمیانه اتفاق افتاد، آمریکا از حجم وسیعی بمب در خاورمیانه میانه استفاده کرده است.»
این محقق محیط‌زیست که مقیم آمریکاست، گفت که در زمان ریاست‌جمهوری اوباما سالانه 26تا 29هزار بمب روی خاورمیانه و به‌خصوص عراق و سوریه ریخته شد. از 2سال قبل تاکنون و در زمان ترامپ نیز حدود 40هزار بمب بر سر خاورمیانه ریخته شده که همگی یکی از منشأهای ورود آلاینده‌ها به خاورمیانه است. گلوله‌های جنگی نیز منشأ دیگری از آلودگی‌ها هستند. در عین حال، آمریکا پایگاه‌های متعدد نظامی در خاورمیانه راه‌اندازی کرده که آنها نیز منابع آلوده‌کردن محیط‌زیست محسوب می‌شوند. در این پایگاهها مواد رادیواکتیو و مواد خطر‌ناک و جهش‌زای دیگری هم یافت می‌شوند. آلاینده‌های دیگری هم ازجمله آفت‌زدا‌های متفاوت و مواد مختلف که در تمیز‌کردن ادوات جنگی استفاده می‌شوند، در پایگاه‌های نظامی آمریکا انبارشده و به محیط نشت می‌کنند. به گفته وی، ادوات جنگی و همچنین پسماندهای جنگی و ابزار باقی‌مانده از جنگ نیز دارای رادیواکتیو و فلزات سنگین هستند. هم‌اکنون آمریکا در کشور عراق بیش از 500پایگاه نظامی و در افغانستان نیز حدود هزار پایگاه دارد.
مبهم بودن میزان آلاینده‌های ناشی از جنگ
او به سهم این آلاینده‌ها در کشورهای عراق و سوریه اشاره کرده و با بیان اینکه تاکنون تحقیق مشخصی میزان آلاینده‌ها را در این کشور اندازه‌گیری نکرده است، می‌گوید: «در تحقیقات خود، وجود این آلاینده‌ها (به‌خصوص فلزات سنگین و مواد رادیواکتیو) را در مو، ناخن، مغز استخوان و دندان شیری کودکان شهرهای عراق بررسی کردیم که نشان داد این کودکان آلوده به این مواد هستند. در نتیجه مواجهه با این آلاینده‌ها در این کودکان در ناهنجاری‌های هنگام تولد بروز کرده است.» صوابی تصریح کرد: «آلاینده‌های جنگی از طریق آب و خاک و مواد غذایی آلوده به بدن شهروندان منتقل می‌شود. مثلا در اطراف شهرهای بصره و ناصریه حدود 20سال است، گورستان‌های تانک‌های زنگ‌زده و ادوات جنگی در حال فرسایش وجود دارد که در مجاورت هوا و باران فرسوده شده و آلاینده‌های موجود در آنها وارد خاک و آب می‌شود و نهایتا به بدن شهروندان راه می‌یابد.»
به گفته این محقق، براساس بررسی‌های به‌دست‌آمده شیوع ناباروری، سرطان و تولد کودکان دارای ناهنجاری‌های مادرزادی در این مناطق، ارتباط مستقیمی با همین آلاینده‌های جنگی دارند. صوابی و همکارانش در سال2017 نیز روی کودکان ناصریه تحقیق کرده و متوجه وجود ماده توریوم (Thorium) به میزان زیادی در بدن این کودکان شدند. در این کودکان ناهنجاری‌های هنگام تولد قابل مشاهده بوده است. تحقیقات این تیم حاکی از آن است که نزدیکی محل سکونت کودکان به پایگاه نظامی آمریکا در شهر اور در نزدیکی ناصریه با بروز ناهنجاری‌های کودکان و مقدار توریوم موجود در موی آنها ارتباط مستقیم دارد. هرچه مکان زندگی به پایگاه‌های نظامی آمریکا نزدیک‌تر باشد، شانس ابتلای کودکان به ناهنجاری‌های هنگام تولد بیشتر و مقدار توریوم موی آنها هم بیشتر است.
صوابی می‌گوید: «توریوم نخستین ماده‌ای است که از تجزیه اورانیوم فرسوده (Depleted Uranium) ایجاد می‌شود و این احتمال که این کودکان با اورانیوم فرسوده مواجه بوده‌اند، بسیار زیاد است. هرچند مقدار اورانیوم فرسوده استفاده‌شده در خاورمیانه معلوم نیست، اما براساس آمار قدیمی که از طرف سازمان محیط‌زیست ملل متحد اعلام شد، در سال 2007، آمریکایی‌ها در عراق بیش از 2هزارتن اورانیوم فرسوده ریخته‌اند. بعد از آن دیگر آماری در این خصوص منتشر نشده است. وزارت امور خارجه آمریکا پس از سال‌ها تکذیب، استفاده از اورانیوم فرسوده را تأیید و اعلام کرد که حتی در بمباران‌های سوریه هم از اورانیوم فرسوده استفاده کرده است. مقدار و مکان‌های استفاده از این ماده رادیواکتیو اما هنوز معلوم نیست.
الزام آمریکا به پاکسازی آلاینده‌های جنگی در ویتنام
دولت ویتنام بعد از حدود 50سال از جنگ‌افروزی آمریکا در این سرزمین و آلودگی‌هایی که با تمام عواقبش این جنگ در ویتنام ایجاد کرده بود، با پیگیری‌های فراوان از 2سال قبل موفق شد آمریکا را به پاکسازی پسماندهای ناشی از پایگاه‌های نظامی آمریکا در ویتنام ملزم کند؛ پایگاه‌هایی که شکل‌گیری‌شان در ویتنام همراه با نگهداری و انبار‌سازی مواد آلاینده است. علاوه براین، اقداماتی که آمریکایی‌ها در دوران جنگ انجام داده‌اند، اثرات جبران‌ناپذیری بر محیط‌های طبیعی همچون خاک و آب و منابع غذایی ویتنام برجای گذاشته و مردم این کشور و حتی کودکان تازه متولد‌شده را تحت‌تأثیر قرار داده است. آمریکا 2سال قبل مبلغ 40میلیون دلار را برای پاکسازی پایگاه نظامی دننگ (Da Nang)درنظر گرفت و هفته گذشته نیز اعلام کرد که 183میلیون دلار برای پاکسازی یکی دیگر از مهم‌ترین پایگاهها با نام بی‌ان‌هوآ (Bien Hoa) صرف خواهد کرد؛ قدم‌های کوچکی که می‌تواند تأثیرات بزرگی در عرصه بین‌المللی داشته و موتور محرکی برای کشورهای خاورمیانه ازجمله ایران باشد تا بار دیگر آمریکا را ملزم به پاکسازی مناطق آلوده‌شده به فلزات سنگین ناشی از فعالیت‌های جنگی در این منطقه کند.
مسئله‌ای که محیط‌زیست ایران و شهروندان را تهدید می‌کند
آلودگی‌های ایجاد‌شده ناشی از جنگ در عراق و سوریه، با ورود به آب و خاک و ریزگردها قادر به ورود به ایران هستند. محقق سم‌شناسی محیط‌زیست مقیم آمریکا با بیان این مطلب به همشهری می‌گوید: نقص عضو کودکان و شیوع سرطانی که در جنوب کشور مشاهده می‌شود، می‌تواند با آلاینده‌های جنگی مرتبط باشد، هرچند هنوز این ارتباطات روشن نیست اما این دو با یکدیگر بی‌ارتباط نیستند. مژگان صوابی تأکید می‌کند: ایران و کشورهای منطقه که دچار این آلودگی‌ها شده و یا در معرض انتشار آن هستند نیز می‌توانند با ایجاد همبستگی، اقدامی شبیه به ویتنام انجام داده و آمریکا را ملزم به پاکسازی محیط آلوده شده کنند. صوابی می‌افزاید: آمریکا 80میلیون لیتر آفت‌زدا در ویتنام پراکنده کرد که 20میلیون لیتر آن ماده دایاکسین(Dioxain) است که سرطان‌زاست و ناهنجاری‌های بسیاری ایجاد و 5میلیون شهروند ویتنامی را گرفتار کرده که 100هزار نفر آنها کودک هستند. براین اساس، ایران و کشورهای منطقه باید آلوده‌کنندگان محیط خاورمیانه را ملزم به پاکسازی آلاینده‌های ناشی از جنگ کنند قبل از آنکه بسیاری از مردم منطقه به انواع بیماری‌های ناشی از جنگ مبتلا شوند.
