تصاویر غیرواقعی از اعتیاد در تلویزیون

کامران محمدی | رمان‌نویس و روزنامه‌نگار:

از نخستین سال‌های بعد از پیروزی انقلاب، مجموعه‌ها و فیلم‌هایی مرتبط با اعتیاد، در تلویزیون و سینما ساخته شدند که گاهی به موفقیت‌های چشمگیری هم دست یافتند. سریال «آینه عبرت» یا فیلم سینمایی «تاراج» ازجمله موفق‌ترین‌های این عرصه محسوب می‌شوند. البته وقتی از تصویر اعتیاد در سینما حرف می‌زنیم، ذهن‌ها شاید ابتدا به سال1353 برود. وقتی که «سید» گوزن‌ها به نخستین قهرمان معتاد تبدیل شد؛ قهرمانی که به‌سختی راه می‌رفت، اما در مواجهه با پیرامونش بی‌تفاوت نبود و سعی داشت جهان را تغییر دهد.

قهرمان‌های عرصه اعتیاد البته در سال‌های ابتدایی بعد از انقلاب شمایل دیگری هم داشتند. مبارزانی که یک‌تنه رودرروی قاچاق ایستادند. «دبیرستان» یکی از نخستین و موفق‌ترین فیلم‌های این عرصه است. بعد هم پدیده‌ای به نام جمشید آریا ظهور کرد و نبرد با مواد‌مخدر، شیوه هالیوودی به خود گرفت. حالا از روزهایی که جمشید هاشم‌پور با سر تراشیده با قاچاقچی‌ها می‌جنگید و آتقی «آینه عبرت» با آفتابه معروفش به قهرمان مافنگی تلویزیون بدل شده بود، سال‌ها می‌گذرد، اما همچنان قهرمان‌ها و ضدقهرمان‌هایی شبیه آنها هر روز در چهره‌ای کم و بیش امروزی ظهور می‌کنند که آخرینش در سینما، محسن «ابد و یک روز» با بازی نوید محمدزاده بود و در تلویزیون، «رحیم» مجموعه لیسانسه‌ها؛ مجموعه‌ای که فصل دومش همین چند شب پیش به پایان رسید.

لیسانسه‌ها توانسته بود تا حدودی جای خالی نگرش واقعی، علمی و آموزشی به اعتیاد را پر کند، اما فقر اطلاعات یا قربانی کردن واقعیت به نفع طنز سبب شد این فرصت طلایی هم از دست برود. تصویر اعتیاد در مجموعه‌های تلویزیونی معمولا یا به‌شدت سهل‌انگارانه است یا به‌شدت سیاه و ناامیدانه. یا فرد معتاد به سادگی تصمیم می‌گیرد و ترک می‌کند یا چنان در منجلاب اعتیاد غرق شده است که فرش زیر پای زن و بچه‌اش را می‌فروشد و... این بار رحیم در مرز بین این دو حرکت می‌کرد و کارگردان حتی برای توضیح ناتوانی او در ترک، دکتر روانشناسی را از دنیای واقعی وارد داستان کرد و اطلاعاتی را مستقیما به مردم داد. اما بعد، رحیم هم متأسفانه بدون راهکار مناسب و صرفا با اراده، موفق به ترک شد! و به این ترتیب، داستان باز هم به دامان ساده‌انگاری غیرعلمی افتاد.

ترک یک نوع «درمان» است با سندروم کناره‌گیری فوق‌العاده سخت که هرگز با اراده صرف موفقیت‌آمیز نخواهد بود، بلکه مثل هر درمان دیگری، به داروها و مراقبت‌های پزشکی نیز نیاز دارد.

شاید حالا بعد از حدود 4دهه، وقت آن باشد که دست‌اندرکاران برنامه‌های داستانی تلویزیون، تصویری واقعی‌تر و علمی‌تر از اعتیاد به مردم نشان دهند چراکه برداشت‌های غیرواقعی از واقعیت، مخرب‌تر از واقعیت دست‌نخورده است.