نبرد با بخت‌آزمایی در صدا‌و‌سیما

اشکان خسروپور /خبرنگار

مبارزه با درآمدهای نامشروع از طریق بخت‌آزمایی به‌ویژه در صدا‌و‌سیما وارد فاز جدیدی شده است. درآمدهای میلیاردی برخی شرکت‌ها که از بسترهای ارتباطی استفاده کرده و در سال‌های اخیر با حضور گسترده‌ای به برنامه‌های تلویزیونی صدا‌و‌سیما نیز راه پیدا کرده بودند، حالا با سدهای جدی روبه‌رو شده و انتظار می‌رود، ریشه این برنامه‌ها که به گواه بسیاری از کارشناسان شباهت زیادی به «لاتاری» و بخت‌آزمایی دارند، برچیده شوند. محمدجواد آذری‌جهرمی، وزیر ارتباطات که پیش‌تر شرکت‌های ارزش افزوده را «اختاپوس» خطاب کرده بود، روز گذشته در حساب کاربری‌اش در توییتر و اینستاگرام اعلام کرد: «روز گذشته در دستورالعملی، مدیران عامل اپراتورهای تلفن‌همراه را مأمور کردم شخصا بر روند مسابقه‌های تلویزیونی‌ یا خارج از آن‌که در آنها شائبه‌ بخت‌آزمایی مطرح است، نظارت کرده و جلوی استفاده از زیرساخت تلفن همراه برای این امور را بگیرند. عدم‌رعایت این دستورالعمل برای آنها عواقب جدی خواهد داشت.»
در بسیاری از برنامه‌های صدا‌و‌سیما طی سال‌های اخیر مردم با وعده جایزه‌های کلان به پرداخت پول‌هایی که به‌نظر ناچیز می‌رسیدند مثلا با عضویت در سرویس‌های ارزش‌افزوده ترغیب می‌شدند که به عقیده بسیاری، شکلی مدرن از همان بخت‌آزمایی‌ها یا لاتاری‌های سنتی قدیمی است. به غیر از این، موارد دیگری مثلا اجبار به نصب اپلیکیشن‌ها و پرداخت پول برای شرکت در مسابقه‌هایی با جوایز کلان هم وجود دارد که شائبه بخت‌آزمایی درباره آن مطرح است.

درآمد نامشروع 
شرکت‌های ارزش‌افزوده از آغاز قرار بود در ازای تولید محتوایی که انجام می‌دهند، از کاربر هزینه دریافت کنند اما چون در زمان راه‌اندازی این سرویس، سرویس‌های بانکی الکترونیکی چندان گسترش پیدا نکرده بود، قرار بر این شد که برای سهولت پرداخت حق‌الزحمه آنها، هزینه VAS روی قبض موبایل درج شود. این‌روزها اما این شرکت‌ها نه‌تنها محتوایی تولید نمی‌کنند، بلکه عموما بدون اجازه کاربر یا بدون اینکه او را در مورد هزینه و فایده این پروژه توجیه کرده باشند، پول هنگفتی از جیب مشترکان به‌صورت حق عضویت‌های خرد برداشت می‌کنند. در چند وقت اخیر، همین شیوه درآمدزایی به برنامه‌های تلویزیونی هم راه یافته و با عناوینی مثل «عضویت در باشگاه طرفداران» یک برنامه، آنها را عضو سرویس‌های ارزش افزوده می‌کنند. در برخی موارد، از طریق اپلیکیشن‌ها نیز دسترسی‌هایی به تلفن همراه کاربر ایجاد می‌شود و بدون اینکه کاربران اطلاع داشته باشند، در سرویس‌های ارزش افزوده بیشتری به عضویت درمی‌آیند.
آرش کریم‌بیگی، فعال حوزه موبایل فرهنگسازی و تغییر نگاه مردم در این زمینه را مهم دانسته و در این رابطه به همشهری می‌گوید: «سرویس‌های ارزش‌افزوده زمانی قدرت گرفتند که مشتری برایشان وجود داشت؛ مشتری‌هایی که ترجیح می‌دادند پولدار‌شدن را به جای تلاش، به شانس بسپارند. همین موضوع باعث شد تلویزیون هم عملا به جای تولید برنامه، تبدیل به کازینو شود و از قرعه‌کشی پول پارو کند.
در تازه‌ترین واکنش‌ها به همین موضوع، ‌آیت‌الله مکارم شیرازی، از مراجع تقلید، درآمدهای مشابهی را که از برنامه‌های تلویزیونی کسب می‌شود مصداق «قمار» دانسته بود. این مرجع تقلید به‌تازگی در آغاز درس خارج فقه خود گفت: «‌اگر یک دستگاهی پیدا شود، سؤالاتی مطرح کند و بگوید هرکس جواب بدهد ما جایزه می‌دهیم، آیا درست است یا نیست؟ اگر پول جوایز را از خودشان بدهند اشکالی ندارد، در واقع می‌خواهند برای کار خیر و مسائل علمی و آموزشی خرج کنند، در اینجا مانعی ندارد. اما اگر پول را از شرکت‌کنندگان بگیرند کما اینکه عده زیادی به روش‌های مختلف این کار را می‌کنند و غالبا بخش اعظم پول به جیب برگزار‌کننده مسابقات می‌رود و درصد اندکی به شرکت‌کنندگان می‌دهند، در اینجا هر دو حرام می‌شود.»

ابلاغیه جدی به تجمیع‌کننده‌ها
مدتی پیش ابلاغیه‌ای توسط اپراتورهای اصلی تلفن همراه خطاب به شرکت‌های تجمیع‌کننده خدمات ارزش‌افزوده منتشر شده که تلاش داشت این بازار بزرگ را کنترل کند؛ بازاری که به گفته بسیاری از کارشناسان دست‌کم سالی 10هزار میلیارد تومان گردش مالی دارد و البته، اپراتورها نیز مدت‌ها از آن سود می‌برده‌اند. در این ابلاغیه، شرکت‌های تجمیع‌کننده موظف شده بودند از شرکت‌های زیرمجموعه‌شان بخواهند تا از اعطای جایزه در قالب قرعه‌کشی در خدمات ارزش‌افزوده خودداری کنند. برهمین اساس، «اعطای جایزه در قالب قرعه‌کشی ممنوع است و جوایز صرفا براساس فعالیت کاربران (شرکت‌های خدمات ارزش افزوده) اعطا می‌شود». ابلاغیه‌های شبیه این هرچند یک گام مثبت تلقی می‌شوند اما عملا امکان دور‌زدن آنها نیز مهیاست و به‌نظر می‌رسد دستور وزیر ارتباطات تأکید جدی برای بستن همه راه‌های سوءاستفاده‌های مشابه ازجمله از طریق کدهای ستاره و مربع یا نصب اپلیکیشن و کارهای مشابه دیگر با وعده جایزه‌های کلان دارد.