شناسنامه قزوین را حفظ کنیم

حمیده رجب‌پور|  قزوین - خبرنگار:


 قزوین یکی از قدیمی‌ترین شهرهای کشور است و هنوز می‌توان رد محله‌های قدیمی را در کوچه پس‌کوچه‌های این شهر دید. درب کوشک و پنبه‌ریسه از جمله این محله‌ها هستند که باید برای حفظ آنها تلاش کرد.در همین راستا با محمدحسن سلیمانی، فعال حوزه میراث فرهنگی و گردشگری و قزوین‌پژوه، هم‌صحبت شدیم و از او درباره تاریخ محلات قزوین و ظرفیت گردشگری آنها پرسیدیم. 


 توسعه افسارگسیخته 

این فعال میراث فرهنگی و گردشگری به اهمیت حفظ محلات قدیمی و باهویت قزوین اشاره می‌کند و می‌افزاید: محلات قدیمی قزوین دارای اهمیت فرهنگی و اجتماعی زیادی است که حفظ و نگهداری این محلات، که به نوعی شناسنامه قزوین نیز هستند، از مهم‌ترین وظایف هر شهروند قزوینی است. ما نمی‌توانیم با تخریب بافت فرسوده و نابودی محلات تاریخی همچنان آداب، رسوم و فرهنگ کهن شهر قزوین را حفظ کنیم و برای باززنده‌سازی آنها تلاش کنیم. اگر ما همچنان بر خیابان‌کشی از بین محلات تاریخی اصرار بورزیم و بافت تاریخی را از بین ببریم، در تحقق وظیفه شهروندی خود موفق نخواهیم بود. آنچه در پروژه خیابان‌کشی شهید انصاری غربی اتفاق افتاد واقعه تلخی برای تاریخ شهر قزوین بود. به دنبال این امر کسانی که در این محلات ساکن بودند کوچ کردند و تبعه دیگر کشورها جای آنها را گرفتند. به طور کلی نباید اجازه دهیم که توسعه افسارگسیخته در بافت شهری ما نفوذ کند.
 
وی در پاسخ به این سوال که در حال حاضر فضای کلی شهر قزوین از نظر معماری چگونه است اظهار می‌کند: در حال حاضر در هیچ جای شهر امکان ساخت خانه‌های یک‌طبقه به شکل قدیم وجود ندارد و همه‌چیز معطوف به ساخت خانه‌های عمودی است. در این صورت حریم خصوصی بی‌معنا می‌شود و زندگی شهروندان در سایه مشاعات و دید همسایه‌ها قرار می‌گیرد. اگر به شهر نگاه کنیم، در آن آرامش وجود ندارد و خانه‌های رنگی قدیمی از بین رفته‌اند. در واقع شهروندان از خانه‌های سراسر آرامش و لطافت دور شده‌اند.


تخریب محله دباغان

سلیمانی ادامه می‌دهد: یکی از رخداد‌های متاثر‌کننده در خصوص محلات قزوین تخریب محله‌ای باهویت به نام دباغان بوده است. یعنی ما ساکنان یک محله را به صرف آن‌که می‌خواهیم یک پروژه را به انجام برسانیم از محله آبا و اجدادی خود بیرون کردیم. این در حالی است که این پروژه فاقد پیوست‌های فرهنگی و اجتماعی است، چراکه وقتی یک محله نابود می‌شود، به دنبال آن ریشه‌ها و اصالت‌های خانوادگی در معرض خطر قرار می‌گیرند. 
وی تأکید می‌کند: با تخریب محلات سنتی، گویش اصیل قزوینی در آستانه نابودی قرار می‌گیرد و به دنبال آن، عدم تجانس فرهنگی سبب تضاد فرهنگی می‌شود. 

این قزوین‌پژوه با پاسخ به این سوال که چگونه می‌توان مانع تخریب سایر محلات باقی‌مانده کرد و نقش مسئولان در این تخریب‌ها چقدر است می‌گوید: امروزه باید تمام تلاش معطوف به این شود که در اجرای پروژه خیابان انصاری شرقی تجدید نظر شود، چراکه اجرای پروژه مذکور مصادف با نابودی محله هزارساله دباغان می‌شود. حتی اگر محله‌ای دچار مشکلاتی از جمله ترافیک سنگین باشد، راهش این نیست که اصالت را از انسان به ماشین انتقال دهیم. 


تقویت فرهنگ و مردم‌شناسی

وی اضافه می‌کند: باید تمام تلاش شهرداری و سازمان فرهنگی - اجتماعی شهرداری بر این باشد که چند کار را انجام دهند. اول آن‌که حفظ و احیای گویش قزوینی در دستور کار قرار گیرد. دوم آن‌که آیین‌ها و آداب و رسومی که در گذشته قزوین داشتیم مورد توجه بسیار زیاد قرار گیرد. با توجه به این‌که تلاش شهرداری بر این است که قزوین را به شهر مقصد گردشگری تبدیل کند، باید حوزه‌های فرهنگی و مردم‌شناسی تقویت شوند و حس تعلق به مردم قزوین بازگردد. در ادامه این دو، احساس تعهد به شهر هم ایجاد می‌شود.

سلیمانی ادامه می‌دهد: قزوین در نگاه گردشگران بین‌المللی با قلعه حسن صباح شناخته می‌شود. اولین کار آن است که علاوه بر این اثر فاخر، باغستان‌های قزوین و دیگر آثار تاریخی شهر را در یونسکو به ثبت جهانی برسانیم. دومین کار این است که به لحاظ تاریخی، فرهنگی و مذهبی، آثار و داشته‌های خود را در سطح ملی مطرح کنیم و زیرساخت‌های لازم فراهم شود؛ یعنی معابر گردشگری را تعریف کنیم و به لحاظ ترافیکی و دسترسی‌های شهری تسهیلاتی ایجاد شود. مورد آخر این‌که گردشگری فقط بنای تاریخی نیست و ما ضمن احیا و مرمت بناهای تاریخی باید داشته‌های طبیعی خود را هم معرفی کنیم.

وی می‌افزاید: انتظار می‌رود مسئولین شهرداری و در کنار آن مدیران میراث فرهنگی تمام تلاش خود را به کار گیرند تا بافت تاریخی شهر قزوین به بهترین نحو ممکن احیا شود. همچنین باید در کنار توسعه مناطق شهری و ساختمان‌های بلند، جلوگیری از تخریب مناطق قدیمی را هم در دستور کار قرار دهند.


نام‌گذاری محله‌های قدیمی

یک فعال حوزه میراث فرهنگی و گردشگری در پاسخ به این سوال که دلیل نام‌گذاری محله‌های قدیمی قزوین چیست می‌گوید: بنا بر نخستین سرشماری که در سال 1260 خورشیدی و در زمان ناصرالدین شاه صورت گرفت، قزوین دارای 16 محله بود. این محلات هر کدام و به دلایلی نام‌گذاری شده‌اند. برای مثال، «درب کوشک» یکی از بزرگ‌ترین محله‌های شهر قزوین بوده است. کوشک به معنای خانه‌ای میان باغ است که مثال عینی آن عمارت چهل‌ستون است. در نتیجه، درب کوشک یعنی دری که به سوی عمارت و کوشک باز می‌شود. 

محمدحسن سلیمانی می‌افزاید: یکی دیگر از محلات قدیمی قزوین «پنبه‌ریسه» است که گفته می‌شود وجود یک رودخانه فصلی در شرق قزوین سبب شده است در آنجا پنبه‌کاری شود. یا محله «راه چمان» که محل رفتن به روستای چمان در جایگاه روستای شریفیه امروزی است. محله «راه ری» هم محل رفتن به شهرری است. به طور کلی محلات در مجموعه شهر به عنوان کالبد شهری شکل می‌گرفته‌اند. بعد هم بنا به ضرورت‌های موجود، نام‌هایی برای آنها انتخاب می‌کردند. یعنی این‌طور نبوده که ابتدا محله را بسازند و سپس روی آن اسم‌گذاری کنند.

وی در پاسخ به این سوال که بزرگ‌ترین و اعیان‌نشین‌ترین محله قزوین کدام محله بوده است بیان می‌کند: محله درب کوشک بزرگ‌ترین محله قزوین از نظر وسعت و «سوق‌الاغنام» (گوسفندمیدان) بزرگ‌ترین محله از نظر جمعیتی بوده است. یکی از محلاتی که ثروتمندنشین بوده و بیشتر خانه‌های آن کوشک بوده‌ همین محله درب کوشک است.