بازی آمریکا با آتش نفت

محمدامین خرمی ـ‌ خبرنگار


10روز مانده به پایان دوره معافیت‌‌های صادرشده از سوی آمریکا در زمینه تحریم‌های نفتی ایران، وزیر خارجه آمریکا در یک نشست خبری در واشنگتن خبر از تصمیم دونالد ترامپ برای عدم‌تمدید این معافیت‌ها داد؛ خبری که در همین ابتدای کار قیمت جهانی نفت را 3درصد افزایش داد و به 74دلار و 30سنت به‌ازای هر بشکه رساند.
کاخ سفید نیز دقایقی پیش از نشست خبری مایک پمپئو، با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد ترامپ تصمیم گرفته معافیتی را که 6‌ماه قبل برای برخی کشورها صادر کرده بود متوقف کند و تصمیمی برای تمدید این معافیت‌ها ندارد. آمریکا سال گذشته همزمان با اعمال تحریم‌های یکجانبه علیه ایران، به 8کشور چین، کره‌جنوبی، هند، ژاپن، ترکیه، ایتالیا، یونان و تایوان مجوز داد به‌مدت 180روز خرید نفت از ایران را ادامه دهند اما طی این مدت به فکر یافتن جایگزینی برای تأمین نفت مورد نیاز خود باشند.
قیمت نفت به‌دلیل کنترل عرضه آن در بازار از سوی کشورهای صادرکننده به‌خصوص کشورهای عضو اوپک، طی 4‌ماه ابتدای سال‌جاری میلادی حدود 40درصد رشد داشته است. به نوشته وبسایت بلومبرگ، اکنون با حذف نفت ایران از سبد انرژی، قیمت جهانی نفت شاهد رشدی دوباره خواهد بود. تلاش دولت ترامپ برای حذف حدود 1.5میلیون بشکه نفت تولیدی ایران در شرایطی اتفاق می‌افتد که ونزوئلا نیز به‌دلیل تحریم‌های نفتی آمریکا، صادرات نفت خود را متوقف کرده است. صادرات نفت لیبی نیز در سایه درگیری‌های داخلی که دولت این کشور را در آستانه سقوط قرار داده، وضعیت ناپایداری پیدا کرده و حتی ممکن است به صفر برسد.
افزایش قیمت جهانی نفت، بلافاصله در بازار داخلی آمریکا اثرگذار خواهد بود و به افزایش قیمت سوخت منجر خواهد شد. با توجه به نزدیک شدن فصل تابستان و افزایش سفرهای داخلی در این کشور، افزایش قیمت سوخت تبعات سیاسی و اقتصادی زیادی برای دولت ترامپ خواهد داشت. با این حال، در بیانیه کاخ سفید تأکید شده که تصمیم تازه دولت آمریکا برای به صفر رساندن میزان صادرات نفت ایران، با همراهی عربستان و امارات انجام شده است. بر این اساس، آمریکا، عربستان و امارات با هم توافق کرده‌اند که همزمان با حذف نفت ایران از بازار جهانی، برای تأمین نیاز بازار به‌موقع اقدام کنند.
معنای بیانیه کاخ سفید این است که عربستان و امارات پذیرفته‌اند حذف نفت ایران از بازار را جبران کنند. به اعتقاد بسیاری از تحلیلگران حوزه انرژی، در شرایطی که ایران طبق آمار مربوط به ردگیری تانکرهای نفتی طی ماه‌های اخیر روزانه بین یک‌میلیون و 500هزار بشکه تا یک‌میلیون 700هزار بشکه نفت صادر کرده‌، جایگزین کردن این میزان نفت در کوتاه‌مدت و به‌سادگی امکان‌پذیر نیست. فارغ از این، عربستان و امارات به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفت در اوپک، نشست ‌ماه آینده این سازمان در وین را در پیش دارند و عمل کردن به چنین توافقی موقعیت آنها به خصوص موقعیت عربستان را در میان اعضای اوپک متزلزل خواهد کرد. برای 12عضو دیگر اوپک که طی ماه‌های گذشته تلاش کرده‌اند با کنترل سقف تولید خود، قیمت‌ نفت در بازار جهانی را کنترل کنند، چنین توافق خارج از قاعده‌ای قابل پذیرش نخواهد بود.

پمپئو؛ تسلیم فشار تندروها
اعلام پیش از موعد تصمیم دولت ترامپ برای توقف معافیت‌های نفتی ایران، بعد از اعمال فشار از سوی چهره‌های تندروی حزب جمهوریخواه در کنگره آمریکا و تلاش‌های افرادی همچون جان بولتون در تیم دونالد ترامپ در کاخ سفید اتفاق افتاده است. این ماجرا حدود 2هفته پیش به درگیری لفظی میان مایک پمپئو و تد کروز، نماینده جمهوریخواه کنگره که پیش از این ریاست مجلس نمایندگان را به‌عهده داشته، منجر شد؛ درگیری که اکنون می‌توان گفت پیروز آن کروز بوده است.
وزیر خارجه آمریکا که خود در صدر فهرست افراطی‌های دولت ترامپ قرار دارد، در پی اعمال فشار نمایندگان کنگره به وزرات خارجه آمریکا برای توقف معافیت‌‌های نفتی ایران، به آنها اعتراض کرد و در گفت‌وگو با روزنامه واشنگتن‌پست گفت: «برخی نمایندگان مجلس کنار گود نشسته‌اند و می‌گویند لنگش کن.» این سخن پمپئو یک روز پس از آن مطرح شد که تد کروز از او خواست در مقابل ایران کوتاه نیاید و تحریم‌ها را به حداکثر سطح ممکن برساند. کروز و برخی دیگر اعضای کنگره، اعطای معافیت به مشتریان نفت ایران را مخالف سیاست «فشار حداکثری» ترامپ می‌دانند و طی هفته‌های اخیر به‌شدت برای عدم‌تمدید آنها در تلاش بوده‌اند.
به‌نظر می‌رسد تندروهای حزب جمهوریخواه که از حمایت افرادی چون جان بولتون در داخل کاخ سفید برخوردار هستند، موفق شده‌اند با اعمال فشار به وزارت خارجه، حتی کاری کنند که تصمیم تازه دونالد ترامپ 10روز پیش از موعد مقرر اعلام شود.

ناامیدی مشتریان نفتی ایران
چین با واردات روزانه 613هزار بشکه نفت از ایران، بزرگ‌ترین خریدار نفت کشور است. چینی‌ها دیروز نخستین کسانی بودند که به تصمیم تازه دولت آمریکا در زمینه تحریم‌های نفتی ایران واکنش نشان دادند. سخنگوی وزارت خارجه چین در یک نشست خبری گفت که همکاری‌های کشورش با ایران «شفاف، مشخص و قانونی» است و «آمریکا باید به این مسئله احترام بگذارد». ژاپنی‌ها که طی 6‌ماه گذشته به‌طور متوسط حدود 108هزار بشکه در روز از ایران نفت وارد کرده‌اند، ترجیح دادند اعلام کنند که همچنان به مذاکرات‌شان با طرف آمریکایی ادامه می‌دهند. این موضع بارها از سوی مقام‌های مختلف دولت ژاپن در طول ماه‌های گذشته مطرح شده است. دیگر کشورها اما پس از اعلام خبر از سوی وزیر خارجه آمریکا واکنش فوری نشان ندادند.
در میان 8کشوری که پس از مذاکره با آمریکا مشمول معافیت از تحریم‌های نفتی ایران شدند، 3کشور ایتالیا، یونان و تایوان طی 6‌ماه گذشته هیچ‌گاه از مجوزهای خود استفاده نکردند. بررسی اقدامات انجام‌شده از سوی پالایشگاه‌های استفاده‌کننده از نفت ایران در 3کشور دیگر نشان می‌دهد آنها از چندی قبل امیدی به تمدید دوباره معافیت‌های خود برای خرید نفت ایران نداشته و از حدود 3‌ماه قبل، مذاکره با دیگر تولیدکنندگان نفت برای جایگزین کردن نفت ایران را آغاز کرده‌اند.
بررسی گزارش‌های بلومبرگ طی ماه‌های اخیر نشان می‌دهد 2خریدار بزرگ نفت ایران در هند یعنی شرکت نفت هندوستان (HPC) و شرکت دولتی نفت هند (IOC) چینش سبد نفتی خود را تغییر داده و سهم ایران از این سبد را به‌طور چشمگیری کاهش داده‌اند. شرکت دولتی نفت هند برای جایگزین کردن نفت ایران با کویت، ابوظبی، عربستان و مکزیک وارد مذاکره شده است. شرکت هانوا توتال پتروکمیکال که خریدار نفت ایران در کره‌جنوبی است و به نفت سبک ایران وابسته است، در طول ماه‌های اخیر مشغول خریدو آزمایش نفت از آفریقا و استرالیا برای جایگزینی نفت ایران بوده است.




بالا و پایین بازار نفت در 2018

سیاوش فلاح پور ـ خبرنگار

سال2018 سال پرفرازونشیبی برای بازار جهانی نفت بود، از تعامل بی‌سابقه عربستان و روسیه در رفع قیود اوپک برای افزایش تولید انرژی گرفته تا خروج ترامپ از توافق برجام و بازگشت تحریم‌های گسترده نفتی علیه ایران. به این ترتیب در شرایطی که بسیاری از کشورهای نفتی تولیدات خود را به‌طور قابل‌توجهی افزایش دادند، برخی دیگر از بازار جامانده و تولید نفتی‌شان کاهش یافت.

روسیه: افزایش 150هزار بشکه
روسیه از تابستان سال گذشته روند افزایش تولیدات نفتی خود را آغاز کرد، روندی که پیش از این، وعده‌اش را در اجلاس کشورهای تولید‌کننده نفت در وین داده بود. الکساندر نوواک، وزیر انرژی روسیه در این‌باره گفت: افزایش تولید نفت خام روسیه با هدف کمک به حفظ تعادل در بازارهای جهانی و با مشورت برخی کشورهای نفتی در سازمان اوپک صورت گرفته است. به این ترتیب تولیدات روسیه تنها ظرف یک‌ماه  با 150 هزار بشکه افزایش به 11میلیون و 200هزار بشکه در روز رسید. به گفته بلومبرگ، افزایش تولیدات روسیه از طریق مذاکره و هماهنگی با عربستان سعودی صورت گرفت.

کویت: افزایش 100هزار بشکه
تصمیم دولت کویت برای افزایش تولید نفت همزمان با اقدام مشابه روس‌ها اعلام شد. بخیت الرشیدی، وزیر نفت کویت در تابستان سال گذشته اعلام کرد: این کشور به‌دنبال افزایش تولید تا مرز 2میلیون و 900هزار بشکه در روز است. با این حال او در مصاحبه‌ای با شبکه الجزیره اعلام کرد: کویت همچنان توانایی افزایش تولیدات نفتی را در اختیار دارد؛ چراکه ظرفیت واقعی تولید کویت، 3میلیون و 100هزار بشکه نفت خام در روز است.

عربستان و امارات: افزایش 90هزار بشکه
عربستان و امارات هم که این روزها بیش از هر زمان دیگری به یکدیگر نزدیک شده و بلوکی سیاسی-امنیتی در شورای همکاری خلیج‌فارس تشکیل داده‌اند، از تابستان سال گذشته با انتشار بیانیه‌ای مشترک از افزایش تولیدات نفتی خود خبر دادند؛ عربستان روزانه 50هزار و امارات روزانه 40هزار بشکه. در این بیانیه علت افزایش ناگهانی تولید، به‌رغم توافق صورت‌گرفته در اوپک برای تعیین سقف، «افزایش مصرف داخلی به‌ویژه در حوزه نیروگاه‌های برق» عنوان شده است. با این حال بسیاری از رسانه‌های جهان، اقدام سعودی و امارات را گامی دیگر در جهت افزایش فشارهای اقتصادی به ایران و همراهی با سیاست‌های ترامپ در قبال تهران ارزیابی کرده‌اند.

آمریکا: افزایش 80هزار بشکه
آمریکا برخلاف کاهش 30هزار بشکه‌ای تولید نفت در اوایل2018، از ماه‌های میانی این سال تا‌کنون روند افزایشی بی‌سابقه‌ای را در تولیدات خود تجربه کرده است؛ به‌گونه‌ای که تا پایان سال2018 افزایش 80هزار بشکه را به ثبت رسانده و به مرز 11میلیون و 600هزار بشکه در روز رسیده که از سال1970 تا امروز بی‌سابقه است. این در حالی است که منابع مختلفی از ادامه روند افزایش تولید نفت آمریکا تا سال2020 با هدف کنترل بازار سخن می‌گویند.

سقوط‌آزاد ونزوئلا، ایران و لیبی
تمام اینها در حالی است که تولیدات نفتی ایران، لیبی، ونزوئلا و آنگولا برخلاف روند حاکم بر بازارهای جهانی کاهش داشته است. یکی از علل اصلی کاهش تولید نفت ونزوئلا، تحریم تجهیزاتی آمریکا علیه صنایع نفت این کشور است. براساس گزارش بلومبرگ، نفت خام ونزوئلا هنگام استخراج از زمین روان نیست و نمی‌توان آن را با لوله منتقل کرد؛ بنابراین به مواد شیمیایی خاصی نیاز است تا این نفت در لوله‌ جریان یابد اما به‌علت تحریم‌های آمریکا امکان فروش این مواد به ونزوئلا وجود ندارد. همچنین بحران داخلی لیبی منجر به کاهش چشمگیر تولیدات نفتی این کشور شده؛ چراکه نیروهای نظامی مسلط بر مناطق شرقی این کشور (تحت فرمان خلیفه حفتر) مانع از فروش نفت توسط دولت مرکزی در طرابلس شده و تولید نفت این کشور را تا پایان سال2018 به کمتر از نصف (450هزار بشکه) رسانده‌اند. این در حالی است که گزارش‌های غیررسمی نشان می‌دهد شرکت توتال طی سال‌های گذشته نفت مناطق شرقی لیبی را به شکل غیرقانونی خریداری کرده است. از سوی دیگر اگرچه آمار و اطلاعات دقیقی از تأثیر تحریم‌های جدید آمریکا بر فروش نفت ایران در دست نیست اما گزارش‌های مختلف از کاهش نزدیک به 2میلیون بشکه نفت ایران بعد از بازگشت تحریم‌ها تا پایان سال2018 حکایت دارد؛ اگرچه ایران از ابتدای سال2019 تا حد زیادی وضعیت خود را در بازارهای نفتی بهبود داده و به صادرات روزانه یک‌میلیون و 700هزار بشکه در روز رسیده است.