در شهر
بی‌توجهی به اقلیم و شهرسازی اصولی در اردبیل
اغلب شهرهای استان اردبیل تا عمق سی متری روی خاک سست قرار دارند و آبرفتی هستند
پوپک قاسمی| اردبیل- خبرنگار:
می‌گویند حادثه خبر نمی‌کند اما می‌توان قبل از وقوع حادثه تجزیه و تحلیل‌های زیادی داشت که با اندک هزینه جلوی خسارات هنگفت و گاه جبران‌ناپذیر را گرفته شود. وقوع سیل در چند استان کشور در آغازین روزهای بهاری با وجود پیش‌بینی‌های انجام‌شده نشان می‌دهد که زیرساخت‌های لازم برای مقابله با این سیل وجود نداشت و مناطق در معرض سیلاب از سوی عوامل انسانی بدون اصول بنا شده است. حال این سوال مطرح می‌شود که اگر این اتفاقات در اردبیل می‌افتاد تا چه میزان این شهر آسیب‌پذیر یا تاب‌آور بود و خسارت در این منطقه تا چه حد می‌توانست باشد. در این زمینه با چند عضو هیات علمی دانشگاه محقق اردبیل گفت‌وگو کردیم که صحبت‌هایشان را در ادامه می‌خوانید.
شهرهای استان اردبیل روی خاک سست
دکتری زمین‌شناسی و عضو هیات علمی دانشگاه محقق اردبیلی با اشاره به این‌که اغلب شهرهای استان اردبیل تا عمق سی متری روی خاک سست قرار دارند و آبرفتی نیز هستند، اظهار می‌کند: با توجه به کوهستانی بودن جغرافیای استان، شیب زمین، احتمال رانش را چند برابر افزایش می‌دهد و نشان‌دهنده مخاطره‌آمیز بودن اردبیل در مقابل زلزله و یا بارندگی شدید و سیل است.
«توحید نوری» با اشاره به موقعیت خطرناک اغلب شهرهای استان عنوان می‌کند: با توجه به این شرایط، ساخت و ساز استاندارد و مکان‌یابی توسعه شهری در شهرهای مختلف باید مورد توجه قرار گیرد که البته اغلب مردم از این نکته غفلت کرده‌اند و یا تا پیش از این توجه مناسبی به مناسب‌سازی‌ها نشده است.
غفلت از نقش شهرسازی در مقابله با سیل
دیگر عضو هیات علمی دانشگاه محقق اردبیلی هم در تحلیل وضعیت تاب‌آوری شهر اردبیل در مقابل سیل عنوان می‌کند: مرکز استان به دلیل مجاورت با کوه‌ها و تپه‌های اغلب برفی به دلیل تسریع ذوب برف با باد گرم و یا بارش باران گرم مستعد سیل است. همچنان که در سیل سال 80 مشگین‌شهر شاهد بودیم بارش باران 45 دقیقه‌ای خسارات زیاد جانی و مالی در این شهرستان بر جای گذاشت.
«فریبرز معصومی» ادامه می‌دهد: شهرسازی می‌تواند نقش مهمی در مقابله با سیل داشته باشد اما در کمال ناباوری در نظام‌نامه مقابله با سیل هیچ وظیفه‌ای بر عهده این نهاد گذاشته نشده است. این مساله می‌تواند نقطه آغاز آسیب‌پذیری در مقابل سیل باشد. در شهر اردبیل نیز شاهد بی‌توجهی به مخاطرات سیل در شهرسازی و توسعه شهری اردبیل هستیم.
مخاطرات بالیخلوچای
معصومی با اشاره به نقش تاثیرگذار رودخانه بالیخلو به عنوان مسیل اصلی آب در مرکز شهر عنوان می‌کند: مطالعات نشان می‌دهد اگر رودخانه‌ای داخل شهر واقع شده باشد برای مقابله با مخاطرات سیل، شهرسازی باید به سمت پایین‌دست رود باشد که در اردبیل برعکس این اصل عمل شده است. در حال حاضر شاهد هستیم شهر با شهرک کارشناسان و نادری به سوی بالادست رودخانه بالیخلو در حال توسعه است. در حالی که توسعه اصولی حکم می‌کند شهرسازی از سمت شهرک زرناس به طرف پایین‌دست بالیخلو اتفاق می‌افتاد.
این کارشناس به کاربری نامناسب زمین و عملکرد نادرست تاسیسات آب به عنوان 2 عامل اصلی سیلاب شهری اشاره می‌کند و می‌افزاید: شهرها چون اغلب پوشش آسفالت دارند سرعت نفوذ آب کم است و رواناب سریع اتفاق می‌افتاد. همچنان که در شهرک نادری اردبیل شاهد هستیم سرعت رواناب بیشتر از دو برابر و نزدیک سه برابر افزایش یافته است.
عضو هیات علمی دانشگاه محقق اردبیلی تاکید می‌کند: در شرایطی که اصول مقابله با مخاطرات در نظر گرفته نمی‌شود باید هزینه‌های زیادی برای ایجاد زیرساخت و تاسیسات صرف شود که اردبیل از این تاسیسات پیشرفته نیز محروم است.
تاثیر پل‌ها و ضرر تغییر کاربری آنها
معصومی در تحلیل وضعیت بالیخلو عنوان می‌کند: پل‌هایی که روی بالیخلو قرار دارند با کوچک‌ترین رسوب و سیل و آوردهایی مانند کنده درخت بسته می‌شوند و احتمال سرریز به خارج کانال آب و سطح شهر وجود دارد. این در حالی است که اغلب بیمارستان‌های شهر در جوار این رود ساخته شده است و امدادرسانی در مواقع سیلاب را با مشکل مواجه خواهد کرد. وی با اشاره به سیل آذرشهر آذربایجان شرقی و خسارت جانی و مالی برای هموطنان در غله‌زار می‌گوید: در غله‌زار به دلیل خشکسالی‌ها یکی از دهانه‌های پل به عنوان جاده زیرگذر در نظر گرفته شده بود و خودروها موقع عبور با سیل غافلگیر شدند که عین همین مساله در بالیخلو اردبیل و رودخانه بولاغلار نیز صادق است. یکی از دهانه‌های پل، مسیر زیرگذر شده است که آبستن فاجعه شبیه غله‌زار آذرشهر هستند.
این عضو هیات علمی با تاکید بر ضرورت حساسیت همه‌جانبه به مخاطرات سیل می‌گوید: در برخی نقاط از مسیر بالیخلو حتی شاهد کاشت درخت در مسیل رود هستیم که به‌هیچ‌وجه قابل قبول نیست.
توجه همزمان به شرایط خشکسالی و ترسالی
معصومی به لزوم توجه همزمان به شرایط ترسالی و خشکسالی اشاره می‌کند و می‌گوید: ایجاد حوضچه‌ها در مسیر بالیخلو برای پرآب بودن و زیبایی در فصل خشکسالی نمی‌تواند توجیهی مناسب باشد، چرا که همین موانع موجود در مسیر آب در زمان ترسالی و سیل می‌تواند موجب بروز حادثه شود. وی می‌افزاید: سیل حتما به دلیل بارش شدید نیست و ممکن است با بارش اندک رانش زمین اتفاق بیفتد که موجب انسداد مسیل و وقوع سیل شوند. این استاد دانشگاه توجه به آبخیزداری به عنوان مکمل سدسازی، ایجاد فراز‌بند یا سد انحرافی، طراحی مسیر انحرافی زمینی یا زیرزمینی، ساماندهی رودخانه‌ها و عدم ساخت و ساز در حریم رود را از راهکارهای مقابله با سیل عنوان می‌کند.
طغیان بالیخلو و خسارت به اراضی کشاورزی
این صحبت‌ها در حالی مطرح می‌شود که هفته گذشته هم طغیان رودخانه بالیخلو در نیر به اراضی کشاورزی خسارت زد. این رودخانه که از شهرستان‌های نیر و اردبیل می‌گذرد در نیر طغیان کرده و بخشی از اراضی کشاورزی را زیر آب برد.
«ابراهیم امامی» فرماندار نیر درباره وقوع این حادثه عنوان کرده بود با توجه به این‌که سال‌های گذشته در مسیر رودخانه بالیخلو و دیگر رودخانه‌های شهرستان ساخت و ساز غیرمجاز صورت گرفته، همین مساله موجب بروز حوادث ناشی از سیلاب می‌شود. تاکنون اخطار و تذکرهای لازم به صاحبان این ساختمان‌ها برای ترک آنها داده شده است و پیگیر رفع مشکلات این چنینی در این منطقه هستیم.
راهکارهای افزایش تاب‌آوری مقابل بلایا
عضو هیات علمی دانشگاه محقق اردبیلی در مورد شرایط تاب‌آوری اردبیل در مقابل حوادث می‌گوید: فاجعه‌های بزرگ عموما و لزوما دلایل بزرگ ندارند و گاه یک سهل‌انگاری کوچک توان مقابله با مشکل را کاهش داده و موجب وقوع بلای بزرگ می‌شود. «محمدحسین یزدانی» می‌افزاید: برای کاهش اثرات بلایا باید سازماندهی خدمات عمومی و تامین زیرساخت‌ها انجام شود. درک خطرپذیری، ارزیابی دقیق و تشکیل کمیسیون دولتی محلی فراگیر در قبل، حین و بعد از وقوع حادثه می‌تواند تا میزان زیادی خسارت را کاهش داده و تاب‌آوری را افزایش دهد.
در همینه زمینه :
