گفت وگو
توسعه اورامانات بر محورفناوری اطلاعات
مردوخی: اورامان محدودیت‌های جدی دارد و نمی‌توان از الگوهای سنتی برای توسعه آن استفاده کرد
محمد توفیق مشیرپناهی| سنندج- خبرنگار:
«اورامان‌تخت»، «اورامان‌لهون» و «اورامان‌ژاورود» بخشهای مختلف اورامانات است؛ منطقه‌ای کوهستانی با درههای پرپیچ‌وخم، کوههای رفیع و رودبارهای بیشمار. طبیعت بکر و شرایط زیست‌محیطی اورامانات از یک‌سو از مزیت‌های گردشگری منطقه محسوب می‌شود و از دیگر سو موقعیت جغرافیایی آن و قرار گرفتن در گوشه‌ای دنج در دل استان‌های کردستان، کرمانشاه و اقلیم کردستان عراق به طور طبیعی مانع فراهم شدن زیرساخت‌های حمل‌و‌نقل جاده‌ای، هوایی و راه‌آهن شده است. زیرساخت‌هایی که مهم‌ترین گام برای رسیدن به توسعه پایدار منطقه است. به گفته دکتر «بایزید مردوخی» اقتصاددان کردستانی «شرایط اورامان به گونه‌ای است که از 50 سال پیش که فرایند توسعه در ایران آغاز شده، اورامان از آن بی‌بهره بوده است.»
بر این اساس باید برنامه توسعه پایدار برای اورامانات طراحی و در چارچوب توسعه استان کردستان اجرا و عملیاتی شود. در این زمینه گفت‌وگوی همشهری را با دکتر بایزید مردوخی، اقتصاددان برجسته درباره ویژگی‌های توسعه و موانع آن در کردستان و اورامانات در ادامه بخوانید.
منطقه اورامانات از یک‌سو در یک تنگنای جغرافیایی در منطقه‌ای در غرب کشور قرار گرفته است و از طرفی مساله جنگ و ناامنی مرزی عملاً این تنگنا را بیش از پیش نمایان کرد، چنین مسائلی چه تأثیری بر توسعه‌نیافتگی این منطقه داشته است؟
اورامان محدودیت‌های خیلی جدی دارد و نمی‌توان از الگوهای توسعه اقتصادی به طور سنتی برای توسعه آن استفاده کرد. اولین محدودیت در این بخش زمین و خاک اورامان است. این منطقه کوهستانی است با پستی‌وبلندی‌های زیاد. با این وصف اورامان استعداد ایجاد صنعت سنتی را ندارد، بنابراین هر نوع استراتژی و سیاست در مورد توسعه اورامانات باید مبتنی بر فعالیت‌ها و تولیدات مبتنی بر دانش و انفورماتیک اطلاعات باشد، صنایع دانش‌بری که همچون صنایع سنتی متکی بر مواد اولیه و آب‌وخاک نباشد.
صنایع دانایی که در دنیای امروز کاملاً جا افتاده و استراتژی توسعه اکثر کشورهای دنیا نیز بر این اساس است. مردم اورامانات مردمانی کوشا و پرتلاشند و یقین دارم در صورت تأکید بر استعدادیابی انفورماتیک و اطلاعات دیجیتال در اورامان تغییرات مثبتی به وجود خواهد آورد. علاوه بر این می‌توان به عنوان اولویت آموزش عالی قرار بگیرد و از مناطق دیگر نیز این استعدادها را جذب کند. توسعه این حوزه، کارآفرینی خاصی میطلبد که این نیروها را جذب کند و بتواند در تولید محصولات انفورماتیک چه به صورت مستقل و چه در ادامه تولیدات سایر مناطق ایران نیز به کار گرفته شود. در این صورت علاوه بر حفظ محیط‌زیست اورامان از خروج استعدادها نیز جلوگیری می‌شود. بر این اساس کشف استعدادهای انفورماتیک در اورامان می‌تواند کارساز باشد، زیرا سازندگی جزو استعدادهای ذاتی مردم اورامان است؛ مردمانی که در طول تاریخ از هیچ زندگی خود را ساخته‌اند و نشنیدهایم که فاجعه فقر غذایی و گرسنگی در این منطقه رخ داده باشد. اورامان سرمایهدارانی توانمند دارد، چه در اورامان ایران و چه در اورامان عراق.
کارآفرینان باید استعدادهای اورامان را کشف کنند و مقامات استان‌های کرمانشاه، کردستان و مقامات محلی خود اورامان از طریق فراخوانی به اورامانی‌های ایران و جهان را به سرمایه‌گذاری در این منطقه فرا بخوانند. همه تلاش‌های توسعه‌ای اورامان باید مبتنی بر حفظ محیط‌زیست باشد. متأسفانه دیده می‌شود که پاره‌ای از مسئولان منطقه ساختمان‌های 4 طبقه با تراشیدن کوهستان در دل کوه و در بخش‌هایی از اورامانات به تخریب محیط‌زیست پرداخته‌اند.
از نظر صنعتی اورامانات چه مزیت‌هایی برای شتاب بخشیدن به توسعه دارد؟
در اورامانات فقط صنایع سنتی وجود دارد که محدودیت‌های زیادی دارد اما با مهارت‌افزایی می‌توان تواناییهای صنعتی را افزایش داد. صنایع سنتی زمانی ارزشمند است که با همین شیوه سنتی اما با نوآوری‌های جدید در بسته‌بندی و بازاریابی‌های جدید تولید شود. ماشینی کردن این صنایع کمکی به توسعه آن نمی‌کند.
جذابیت‌های اورامان را از منظر صنعت گردشگری چگونه ارزیابی می‌کنید؟
گردشگری یک اثر درآمدی برای مردم و یک اثر اجتماعی و فرهنگی برای منطقه دارد که جلوی آن را باید گرفت، به این صورت که مثلاً گردشگری زندگی سنتی آنجا را تخریب نکند. کارهایی مانند اجاره دادن خانه و اتاق‌خواب کمکی به توسعه اورامان نمی‌کند، چون درآمد حاصل از آن یک درآمد فصلی است و پایدار نیست.
در حالی که مردم به دنبال درآمدهای جدید و برای زندگی جدید به مهاجرت روی می‌آورند، بنابراین باید در این مناطق و مناطق مستعد و خوش‌آب‌وهوا مهمان‌سراها و هتل‌هایی را ساخت که مدیریت شده در خدمت گردشگران ایرانی و خارجی باشد و این مستلزم راه‌اندازی یک شبکه تبلیغاتی است که همزمان تأسیسات پذیرایی و مهمان‌پذیری آنها نیز ارتقا پیدا کند. نظر به این‌که اورامان و مریوان فرودگاه ندارند، ناگزیر باید از سنندج و کرمانشاه این حرکت جذب گردشگر راه بیفتد. از همین 2 مرکز فرودگاهی هم می‌توان کار تبلیغاتی انجام داد و با وسایل حمل‌و‌نقل مدرن مهمانان و گردشگران را جابه‌جا و تسهیلات رفاهی را برای آنان فراهم کرد.
تلاش برای ثبت جهانی اورامان چه تأثیری در افزایش ورود گردشگران ایرانی و خارجی به اورامانات دارد؟
جلوگیری از تخریب اولین و مهم‌ترین گام در جهت ثبت جهانی اورامان است، چراکه ثبت جهانی هر مکانی الزاماتی برای دولت‌ها، مقامات محلی و مردم به وجود می‌آورد که می‌تواند در جلوگیری از تخریب محیط‌زیست آن مکان مؤثر باشد. این کار تأثیر بسیاری در توسعه گردشگری و توسعه پایدار منطقه دارد. «کلاش» که در مریوان ثبت جهانی شده می‌تواند نقش مهمی در توسعه گردشگری در منطقه مریوان و اورامان داشته باشد. از طرفی از مزیت‌های دیگر اورامان نیز می‌توان استفاده کرد، اما قبل از هر چیزی باید از محیط‌زیست محافظت شود. اورامان چشمههای فراوان و مشهوری دارد. رودخانه ارزشمند سیروان که دربردارنده آب‌های این چشمه‌هاست باید به هر قیمتی حفظ شود. «کانی بل» مهم‌ترین چشمه اورامان، چند سال قبل زیر سد داریان تخریب شد. هرچند کار عظیم و مهندسی دقیقی برای حفظ آن صورت گرفت، اما نمی‌تواند جبران‌کننده شیوه سنتی و طبیعی این چشمه سرشار باشد.
مسئولان، مقامات محلی و نیز مردم و نخبگان اورامانات برای بهره‌برداری بهینه از مزیت‌های گردشگری و تأثیر مستقیم آن در اقتصاد خانواده‌ها و ساکنان آن چه اولویت‌هایی را باید در نظر بگیرند؟
قبل از هر چیز باید کسی به عنوان مسئول انتخاب شود که به‌خوبی به ارزش محیط زیست، سنت‌های زندگی، تاریخ، امکانات و استعدادهای منطقه واقف و آگاه باشد، در غیر این صورت به طور غیرعمد دچار خرابکاری زیست‌محیطی می‌شود. از طرفی آموزش‌های لازم نیز باید به مسئولان و مقامات داده شود. مردم بومی خود رعایت میکنند اما باید مقامات و مسئولان را آموزش داد. باید نگران تأثیر منفی هجوم سرمایه در این منطقه بود چه سرمایهداران اورامانی و چه سرمایهداران غیراورامانی. در انتخاب مسئولان برای منطقه اورامان اولویت باید با افراد و مدیران بومی منطقه باشد. هرچند یک مدیر غیربومی آموزش دیده و عاشق محیط زیست، تأثیرگذاری بسیاری بر حفظ محیط‌زیست و توسعه اورامان می‌تواند داشته باشد.
شما بر لزوم اتخاذ قوانینی برای جلوگیری از تخریب و دستکاری مکان‌های تاریخی اورامانات تأکید کرده‌اید. آیا صرفاً دست نخوردن و بکر ماندن این منطقه می‌تواند موجب توسعه یا توسعه‌نیافتگی باشد؟
ما قوانینی برای حفظ محیط‌زیست داریم، آنچه اهمیت دارد این است که این رویکرد و آموزش‌های لازم در خود مسئولان اورامان باشد، چون مردم اورامانات به صورت تاریخی محیط‌زیست را حفظ کرده‌اند. فقط کافی است که دستگاه‌های اداری و بنگاه‌های اقتصادی مانع خرابکاری محیط‌زیست شوند.
مهم‌ترین موانع توسعه‌نیافتگی اورامانات
بایزید مردوخی، اقتصاددان عوامل توسعه‌نیافتگی اورامانات را این‌گونه برمی‌شمرد: اورامان به خاطر موانع طبیعی و جغرافیایی در کنج و گوشه‌ای از استان‌های کردستان، کرمانشاه و اقلیم کردستان عراق واقع شده و طبیعت آن مانع توسعه زیربناهای لازم شده است. شرایط اورامان به گونه‌ای است که از 50 سال پیش که در ایران فرایند توسعه آغاز شده، اورامان از آن بی‌بهره بوده است. لذا اکنون منطقه‌ای بکر و دست‌نخورده باقی مانده است و این یکی از شانس‌ها و مزیت‌های اورامان است که با ارتقای دانش و آگاهی برای حفظ محیط‌زیست، منطقه اورامان نیز از توسعه پایدار می‌تواند برخوردار شود بدون آن‌که محیط‌زیست ارزشمند آنجا تخریب شود.
اکنون که اورامان نمی‌تواند همه جمعیت و جوانان خود را نگه دارد، مقامات و برنامه‌ریزان توسعه استانی و اورامان باید با جدیت به دنبال توانمندسازی جمعیت و دستیابی آنها به زمینه‌های شغلی مولد باشند و به این ترتیب جمعیتی مولد و مرفه در آنجا به ادامه حیات خود بپردازند. وی ادامه می دهد: اکنون درصد بالایی از صنایع آمریکا، آسیا و اروپا متکی بر دانش و انفورماتیک هستند، در حالی که صنایع ما در ایران هنوز به این درجه از دانش‌بری و دانایی مجهز نیستند. در اورامان می‌توان این کار را کرد و این کار نیازمند حمایت مادی مالی و معنوی نهادهای دولتی است. مردوخی اضافه می‌کند: دولت می‌تواند برنامه‌ای برای آن طراحی کند و نقش خود را آنجا تعریف و مشخص کند و نه‌تنها در اورامان بلکه در استان کردستان و کرمانشاه همچنان که در برنامه ششم توسعه برای منطقه برنامه ویژه‌ای طراحی شده برای استان کردستان و به‌ویژه منطقه اورامان نیز برنامه ویژه‌ای طراحی و اجرا کنند.
