شب‌های گلوبندک

شهرام فرهنگی/ دبیر گروه شهری:

یک: مرتضی احمدی (زاده شده در 10آبان 1303تهران _ درگذشته در‌30آذر‌1393تهران) به «بچه طهرون» معروف بود. او را در آخرین سال‌هایش با «شکرستان» به یاد می‌آوریم. راوی و صداپیشه‌ای که روایت‌هایش را با صدای تهران قدیم در گوش‌هایمان خالی می‌کرد. تهران، پایتخت ایران، شهری است که در ترکیب قوم‌ها و نژادها و رنگ‌ها، هم خورده و الان کم می‌توانی در آن بچه تهرونی واقعی پیدا کنی. از همه شهرهای ایران، زبان و لهجه در خیابان‌های تهران شنیده می‌شود؛ الا تهرونی اصیل. مرتضی احمدی یکی از آن دیریافتنی‌ها بود که تلاش می‌کرد مرگ فرهنگ و زبان و رسوم سرزمین مادری‌اش را به تعویق بیندازد. .

حتی طرفدار پرسپولیس بود، لابد چون آن وقت‌ها جوان معترض تهرونی طرفدار پرسپولیس بودن را هماهنگ‌تر با آرمان‌هایش می‌دید. آنها در امجدیه قرارهای پاتوقی می‌گذاشتند. صبح تا صبح تهران قدیم را می‌گشتند و... فکر کن! چنین تجربه‌ای را با لهجه تهرونی اصیل برایت تعریف کنند. مرتضی احمدی یکی از آنها بود.

دو: داستان از روز دوازدهم ذیقعده سال 1313 (قمری) آغاز می‌شود. زمانی که ملیجک (پرویز فنی‌زاده) که نور چشمی سلطان محسوب می‌شود، سلطان ناصرالدین‌شاه قاجار (جمشید مشایخی) را از خواب بیدار می‌کند تا مهیای جشن‌ها و مراسم مربوط به پنجاه سالگی سلطنتش شود. ناصرالدین شاه اما به‌خاطر پیشگویی منجم باشی دربار نگران است که گفته؛ پس از 50سال سلطنت ممکن است که علیه جان وی سوء قصدی صورت بگیرد! او اعلام می‌کند که مایل نیست کسی را ملاقات کند و تنها رئیس نظمیه و حکیم‌باشی و تعدادی از درباریان را به حضور می‌پذیرد. ناصرالدین‌شاه برای سرگرمی صورت ملیجک را نقاشی می‌کند و به مرور خاطرات خویش می‌پردازد... (داستان «سلطان‌صاحبقران» که علی حاتمی آن را نوشت و خودش هم مجموعه تلویزیونی‌اش را ساخت. مرتضی احمدی هم در آن بازی می‌کرد.)

سه: لوکیشن مجموعه تاریخی سلطان‌صاحبقران - که باید دوران قاجار را به تصویر درمی‌آورد_ خانه میرزاحسن مستوفی الممالک است که همچنان نامش در فهرست خانه‌های باارزش تهران در زمینه تاریخ و معماری دیده می‌شود. «میرزا حسن خان مستوفی‌الممالک» که صد و اندی سال پیش، از آدم‌های سرشناس و اصیل تهران بود در این خانه زندگی می‌کرد؛ خانه‌ای قاجاری با قدمت 125 سال در چهارراه گلوبندک؛ محله‌ای معروف در تهران قدیم که آدم را بی‌درنگ یاد صدای مرتضی احمدی و بازخوانی‌اش از آواز روحوضی «شب‌های گلوبندک» می‌اندازد. نخستین کابینه مشروطیت، همان حوالی چهارراه گلوبندک، در خانه مستوفی‌الممالک تشکیل شد. معماری این بنا برگرفته از خانه‌های آن دوران در کشور فرانسه است که طرح و نقشه آن را مستوفی‌الممالک در یکی از سفرهای خود، از پاریس به تهران آورد. خانه مستوفی‌الممالک زمانی یکی از باشکوه‌ترین خانه‌های شهر بود. مساحت اولیه خانه و باغ 50 هزار مترمربع بود که مانند دیگر باغ عمارت‌های قاجاری با گذشت زمان از وسعتش کم و کمتر شد تا به 1700 مترمربع رسید. این خانه تاکنون احیا و مرمت نشده و به همین دلیل یکی از جذاب‌ترین گزینه‌های ممکن در شهر تهران برای بررسی معماری خانه‌های اعیانی در دوران قاجار است.