شهرداری تهران چه ساز وکاری برای استفاده از آثار هنرمندان در فضای شهری دارد؟
غفلت تاریخی در همکاری با هنرمندان
معاون فرهنگی و هنرهای شهری سازمان زیباسازی شهر تهران می‌گوید همکاری با هنرمندان در پروژههای شهری دچار مشکلات پایه‌ای است
نورا عباسی
حوالی عید شهر به تکاپو می‌افتد. پا به پای مردمی که با سرعت بالا در حال خرید و آماده شدن برای نوروز هستند، بعضی از هنرمندان هم مشغول زیبا ساختن شهر هستند. این تلاش برای آراستگی شهر، تنها محدود به آخرین روزهای اسفند نیست و در تمام سال ایده‌هایی همچون دیوارنگاری، مجسمه‌های شهری و.... تلاش می‌کنند تا رنگ و لعابی به شهر بدهند. برای درک بهتر دلایل حضور ایده‌های هنری در سطح شهر و مشکلات نگهداری چنین پروژههای به سراغ سیدمجتبی موسوی-معاون فرهنگی و هنرهای شهری سازمان زیباسازی شهر تهران- رفته‌ایم.
آقای موسوی، چه اتفاقی افتاده که حضور هنرمندان در شهر برای زیباسازی به دغدغه مدیران شهری تبدیل شده است؟
در شهرهای مهم دنیا که ساختار منسجم و هماهنگی دارند، هنر با ساختار شهری عجین شده و در تمام پروژههای شهری هنرمند حضور دارد. در ایران به‌دلیل توسعه سریع، بسیاری از شهرها، این نگاه مورد غفلت قرار گرفته بود. از نظر من این نیاز از ابتدا وجود داشت اما همواره شاهد غفلت نسبت به حضور هنر و هنرمند در شهر بودیم.
در این میان یک واقعیت وجود دارد. فعالیت‌هایی که برای زیباسازی شهر انجام می‌شود، مفید هستند اما بیشتر جنبه ظاهرسازی دارند. برای ایجاد نگاه درست، نیاز داریم تا یک قدم به عقب‌تر بازگردیم و از معمارانمان توقع داشته‌باشیم که با هنرمندان همکاری درستی انجام دهند.
من به جای واژه زیباسازی از کلمه زیبایی استفاده می‌کنم، زیبایی هم بر اثر نظم و هماهنگی ایجاد می‌شود. وقتی می‌گوییم زیباسازی یعنی محل نازیبایی وجود دارد که می‌خواهیم زیبایش کنیم. متأسفانه اکثر شهرهای ما این مشکل را دارند و من بعید می‌دانم تبدیل نازیبایی‌ها به زیبایی کاری باشد که بتوان در مدت زمان کوتاه به دست آورد. بحث من زیبایی است. ما در شهرسازی‌مان به‌دلیل خلأ قانونی، نبود سازندگان متخصص و نداشتن سیاست‌های واحد و مستمر دچار مشکل هستیم و این موجب می‌شود تا از داشتن شهری زیبا محروم باشیم. در این شرایط ایجاد چهره‌ای خوشایند برای شهر بسیار سخت است، چون ما از پایه مشکل داریم. از نظر من در این شرایط راه‌حل این است که از توان هنرمندان در فضاهای دیگر شهری که کمتر دچار دخل و تصرف شده‌اند، استفاده شود.
برای همکاری با هنرمندان چه مراحلی طی می‌شود؟
در موضوع استفاده از هنرمندان برای پروژههای شهری ما یک غفلت تاریخی داشته‌ایم. در گام اول تلاش ما این است که زمینه‌های مشارکت هنرمندان در موضوعات مختلف شهری را فراهم کنیم. در سال‌های ابتدایی برنامه‌ریزی بیشتر به این سمت بود که توجه هنرمندان را به موضوعات شهری جلب شود و در گام بعد تلاش کردیم تا هنرمندان جوان ما اصول هنر شهری را آموزش ببینند و امکان همکاری مهیا شود. ما از بعد دیگر هم وارد کار شدیم و تلاش کردیم تا با تغییر دیدگاه مدیران شهری حضور هنر در فضای شهری از امری لوکس و غیرضروری به امری ضروری تبدیل کنیم. تلاش کردیم تا به شیوه‌های مختلف از هنرمندان ایده بگیریم و آنها را برای اجرای ایده‌هایشان دعوت کنیم. در 15سال اخیر ضمن افزایش مشارکت هنرمندان، برنامه‌های متنوعی داشته‌ایم تا هنرمندان در حیطه علاقه و تخصصشان فرصت حضور در فعالیت‌های شهری را پیدا کنند. کارگاه‌های ایده پردازی، سمپوزیوم‌های مجسمه‌سازی و... ازجمله برنامه‌هایی هستند که تلاش شد با تکیه بر آنها، امکان ارائه و اجرای طرح‌ها و ایده‌های هنرمندان مهیا شود.
برای اجرای چنین پروژه‌هایی دستورالعمل خاصی مانند اینکه کار هنری برای عموم قابل درک باشد، درنظر گرفته‌اید؟
فضای شهر یک فضای عمومی است که افراد با سواد مختلف در آن حضور دارند و این فضا آثار هنری خاص خودش را می‌طلبد. بسیاری از آثار هنری گالری‌ها و موزه‌ها می‌توانند ارزشمند باشند اما ممکن است همان اثر در فضای شهری کارکرد مناسب نداشته باشد. معیار‌هایی که برای آثار هنری فضای شهری درنظر گرفته می‌شود تا حدی با معیار آثار هنری گالری‌ها و نگارخانه‌ها متفاوت است اما فراموش نکنیم که مخاطب عام را نباید به‌معنای تنزل یک ایده هنری درنظر گرفت. منظور این است یک اثر هنری در کنار داشتن تمام ویژگی‌های تخصصی، بتواند برای مخاطب قابل درک باشد.
آثار هنری شهری چطور انتخاب می‌شوند و از چه مراحلی عبور می‌کنند؟
ما این انتخاب‌ها را به شوراهای هنری واگذار کرده‌ایم. استادها و هنرمندان صاحب‌نامی عضو این شوراها هستند. هر طرحی که از سوی هنرمندان ارائه می‌شود بعد از بررسی از سوی این شورا به مرحله اجرا در سطح شهر می‌رسد.
کدامیک از پروژه‌ها بهترین بازخوردها را داشته‌اند؟
رویداد هنری بهارستان در پیشواز بهار هر سال انجام می‌شود و با اتفاقات مختلفی همچون دیوارنگاری، المان‌های حجمی و... همراه است. نکته جالب این رویداد، بخش تخم‌مرغ‌های نوروزی است که از جانب عموم مردم و اقشار فرهنگی بسیار مورد توجه قرار گرفته است.
آقای موسوی! همیشه یک نگرانی درباره پروژههای زیباسازی وجود دارد، بسیاری از این پروژه‌ها بعد از اجرا رها می‌شوند و به درستی از آنها نگهداری نمی‌شود، مانند اتفاقی که برای دیوارهای سیمانی آراسته به طرح‌های فلزی رنگی سر الهیه در اتوبان مدرس رخ داد و در نقاط دیگر شهر هم شاهدش هستیم. راهکاری برای نگهداری چنین ایده‌های هنرمحور درنظر دارید؟
کارهای هنری در شهر به 2 دسته دائم و موقت تقسیم می‌شود. اگر کار دائمی باشد، باید مرمت شود اما اگر یک ایده با عمر مشخص و کوتاهی باشد، باید طرح بعد از طی شدن عمر مفیدش جمع‌آوری شود تا امکان اجرای کار دیگری در آن نقطه فراهم شود. در مورد نقاشی‌ها و مجسمه‌ها تلاش می‌کنیم تا بحث مرمت با جدیت پیگیری شود.
حتی برای پروژههای موقت که مدت زمان بیشتری در سطح شهر می‌مانند، این اقدام را انجام می‌دهید؟
من این نکته را باید توضیح بدهم، اگر برای ایده‌ای، محدوده زمانی 5ساله تعیین شده باشد، باز هم موقت حساب می‌شود. اگر بعد از 2 سال چنین کاری نیاز به رسیدگی داشته باشد، ما این کار را انجام می‌دهیم. موضوعاتی مانند پروژه سر الهیه جزو برنامه‌های مرمتی بود اما به‌دلیل فشردگی کار و یک مقدار هزینه بر بودن این کار خاص، به تعویق افتاده است.
اجرای چنین کارهایی چه مشکلاتی برای شهرداری در پی دارد؟
خوشبختانه با توجه به تغییر نگرش مدیریت و فهم ضرورت وجود هنر در شهر از نظر بودجه‌ای مشکلی نداریم.
اگر از بحث بودجه عبور کنیم...
مشکل اصلی ما این است که در بعضی مسائل دچار خلأ قانونی هستیم. متأسفانه به هنرمند و اثر هنری به شکل کار پیمانکاری نگاه می‌شود. بعضی اوقات به‌دلیل اعمال سلیقه شخصی در بخش‌های مختلف، موانع زیادی برای همکاری یک مدیر هنری با هنرمندان مطرح و سرشناس ایجاد می‌شود تا جایی که یک مدیر هنری ترجیح می‌دهد سمت چنین کارهایی نرود. به‌عنوان مثال وقتی هنرمند ایده می‌دهد، نخستین انتظار این است خود هنرمند آن ایده را اجرا کند اما در بسیاری از شهرها برای اجرا، مناقصه برگزار می‌شود و به آن هنرمند می‌گویند که او هم در مناقصه شرکت کند. این اتفاق در فعالیت هنری خیلی عجیب است.
