مادر آوانگارد موج نو

محمدناصر احدی/روزنامه نگار

آنیس واردا (2019-1928 ) نه‌تنها برای موج نوی سینمای فرانسه چهره‌ای مهم محسوب می‌شد، بلکه برای سینمای هنری، مستند تجربی و تاریخ فمینیستی فیلم اروپا نیز شمایلی کم‌نظیر به شمار می‌رفت. واردا که در طول دوران فعالیتش کار در مدیوم‌های مختلف از عکاسی و سینما گرفته تا اینستالیشن را تجربه کرده بود، در فیلم‌هایش به‌دنبال این بود که با واقع‌گرایی مستندگونه و سبکی تجربی به مسائل زنان و موضوعات اجتماعی بپردازد. او که «مادر موج نو» و متعاقباً «مادربزرگ موج نو» لقب گرفته بود، پیش از «چهارصد ضربه» تروفو و «از نفس افتاده» گدار، در سال 1955با ساخت فیلم La Pointe Courte چرخ‌های این جنبش سینمایی را به حرکت درآورد. با بودجه‌ای به‌شدت محدود و بدون هیچ تجربه سینمایی، واردا فیلمی ساخت که زمینه را برای سایر فیلم‌های موج نو مهیا کرد. داستان مینی‌مالیستی، کیفیت نئورئالیستی و دوربین بیانگرِ واردا در این فیلم در دیگر آثار فیلمسازان موج نو بارها تکرار شد. اما فیلم دوم واردا، «کلئو از 5تا 7»، بود که نام او را پرآوازه ساخت و موقعیتش را به‌عنوان فیلمسازی آوانگاردـ که تمایل به تجربه با مدیوم سینما دارد ـ تثبیت کرد. خودش گفته بود: «آثار من با این پرسش که «سینما چیست» سروکار دارد.»
واردا بعد از موفقیت «کلئو...»، در سال 1962با ژاک دمی، یکی از فیلمسازان موج نو، ازدواج کرد و در این سال که تحولات سیاسی و اجتماعی کوبا بسیاری از جوانان پاریس را به وجد آورده بود، به کوبا سفر کرد و در بازگشت مستند «سلام کوبایی‌ها» را براساس 4هزار عکسی که در این سفر گرفته بود ساخت. این مستند که برخی از ویژگی‌های سایر پروژه‌های هنری واردا در آن مشاهده می‌شود، در جشنواره‌های لایپزیگ و ونیز مورد ستایش قرار گرفت. او در سال 1976فیلمی کوتاه با عنوان «لذت عشق در ایران» با حضور علی رفیعی، کارگردان نامدار تئاتر، در ایران ساخت که در این فیلم نیز دغدغه‌های فمینیستی خود را دنبال می‌کرد. در سال‌های اخیر، واردا همراه با عکاس و هنرمند فرانسوی، جی‌آر، مستند «چهره‌ها، روستاها» را جلوی دوربین برد که توانست نظر مثبت منتقدان را جلب کند و حتی در نودمین دوره جوایز اسکار نامزد دریافت جایزه بهترین فیلم مستند شود.