دلارهای سعودی در مقابل نفوذ سخت ایران

«اگرچه سفر حسن روحانی به عراق با توجه به روابط 2 کشور امری طبیعی به‌نظر می‌رسد اما زمان‌بندی این سفر حاوی پیام مهمی برای آمریکا و کشورهای عرب خلیج‌فارس است؛ پیامی با این مضمون که ایران دست برتر را در میان نیروها و نخبگان عراق در اختیار دارد.» مقاله اخیر دکتر علی مکی، نویسنده و استاد دانشگاه بغداد درباره نبرد نفوذ میان تهران و ریاض در عراق با این توییت هوشیار زیباری، وزیر خارجه اسبق عراق شروع می‌شود. او در ادامه می‌نویسد: اگرچه پیام‌های سفر روحانی برای آمریکا و متحدانش خیلی فراتر از اینها بود؛ در زمانه‌ای که واشنگتن تلاش دارد ایران را بیش از هر زمان دیگری در سطح منطقه منزوی کند، دستاوردهای سفر روحانی (مخصوصا در حوزه اقتصاد و دور زدن تحریم‌ها) نشان داد عراق به این آسانی‌ها از منظومه منطقه‌ای تهران خارج نخواهد شد.
مکی در ادامه این مقاله با بررسی سیر تاریخی افزایش نفوذ ایران در عراق بعد از سقوط صدام می‌نویسد: رفتار آمریکا طی دهه گذشته نشان می‌دهد واشنگتن فاقد استراتژی مشخصی برای کنترل نفوذ ایران در عراق بعد از اشغال این کشور بوده، آثار این فقدان استراتژی تا جایی است که با گذشت چند سال، حتی تجهیزات نظامی وارد شده از آمریکا به عراق، ازجمله تانک‌های آبرامز به‌دست گروه‌های نزدیک به ایران افتاد، درحالی‌که قرار بود این وابستگی تجهیزاتی ارتش عراق، اهرم مهمی برای نفوذ آمریکا در این کشور طی سال‌های آینده باشد، اهرمی که البته طی سال‌های گذشته تا حد زیادی در اختیار روس‌ها قرار گرفته است.
اگرچه روند نفوذ ایران در عراق به این سطح هم محدود نشد و با آغاز بحران داعش در موصل، گروه‌های نزدیک به ایران برای حضور در ابعاد مختلف جامعه عراق به شکل رسمی مشروعیت پیدا کردند، به‌گونه‌ای که حتی در انتخابات لیست جداگانه دارند. تمام این‌ها در حالی است که هزینه‌های مستقیم و غیرمستقیم آمریکا در عراق به‌مراتب بیشتر از ایران بوده است، از بودجه 2 هزار میلیاردی برای جنگ، تا خسارت‌های گسترده و البته بیش از 4500نفر کشته.
مکی در ادامه مقاله به بررسی الگوی نفوذ عربستان سعودی در عراق پرداخته و آن را دست‌کم تا‌کنون، تکراری ناقص از سیاست فاقد استراتژی آمریکا در بغداد به شمار می‌آورد.
«زمان‌بندی و همچنین دستاوردهای سفر هیأت بزرگ اقتصادی سعودی به عراق بلافاصله بعد از سفر روحانی نشان می‌دهد سیاست عربستان در بغداد تا چه اندازه مقابل ایران قرار گرفته است». مکی با تأکید بر حضور ثامر‌السبهان در هیأت سعودی می‌نویسد: السبهان نخستین سفیر عربستان در عراق بعد از قطع روابط دیپلماتیک این 2 کشور از 1990است که در پی فشار نیروهای نزدیک به ایران در سال  2017 ناچار به ترک عراق شد و حضور او در تیم اقتصادی سعودی‌ها نشان‌دهنده جدیت ریاض برای افزایش نفوذ خود در عراق است. «هدف عمده عربستان، کاهش وابستگی اقتصادی عراق به ایران، به‌ویژه در 2 حوزه برق و محصولات کشاورزی بوده، هدفی که با توجه به توافق‌های اقتصادی دوجانبه ریاض و بغداد، گام‌های مهمی برای تحقق آن برداشته شده است.» با وجود این از دید مکی 2 مانع اساسی بر سر راه ریاض وجود دارد:
الف) بی‌اعتمادی محافل تصمیم ساز و صاحبان اصلی قدرت در بغداد به سیاست عربستان در قبال این کشور؛ به‌گونه‌ای که از دید این محافل، عربستان همچنان به سیاست‌های سابق خود در پرونده عراق پایبند است و اقدامات اخیر تنها با هدف مقابله با ایران صورت می‌گیرد. بر این اساس، تلاش‌های سعودی‌ها نه برنامه‌هایی استراتژیک، بلکه گام‌هایی تاکتیکی است که تابعی از روابط ریاض و تهران بوده و به سادگی ممکن است تغییر کند.
ب) سعودی نشان داده توانایی یا دست‌کم تمایلی برای عبور از نفوذ نرم اقتصادی در عراق ندارد و این سیاست در سفر اخیر هیأت اقتصادی به عراق هم کاملا مشخص بود، حال آنکه اساسا نفوذ ایران در عراق از نوع سخت است. به این ترتیب، نفوذ و تأثیرگذاری اقتصادی عربستان در عراق تا هر اندازه هم که تقویت شود قادر به از بین بردن نفوذ ایران نخواهد بود.
اگرچه به باور این نویسنده، اقدامات اخیر عربستان در یک حوزه بیش از گذشته مؤثر بوده است؛ مزاحمت برای ایران در محیط شیعی عراق. مکی با اشاره به تقویت روابط عربستان سعودی با برخی چهره‌های تأثیرگذار شیعی عراق ازجمله مقتدی صدر می‌نویسد: عربستان حساسیت این حوزه برای نفوذ ایران را به خوبی درک کرده و در تلاش است تا بیشتر از این ظرفیت استفاده کند، به‌گونه‌ای که در جریان سفر اخیر هیأت اقتصادی، ثامر السبهان قبل از هر چیز با رئیس دفتر مقتدی صدر در نجف ملاقات کرد. اگرچه این سیاست نیز در نهایت، تأثیری بیش از «مزاحمت» برای ایران به همراه نخواهد داشت چرا که عربستان سعودی همچون آمریکا، فاقد استراتژی روشنی برای مهار نفوذ ایران در عراق است.