جمعیت 19 میلیونی بافت‌های فرسوده

فاطمه عسگری‌نیا/خبرنگار


قصه بافت‌های فرسوده در ایران، قصه کهنه و نخ‌نمایی است که همواره سوژه رسانه‌ها می‌شود. وجود 141 هزار هکتار بافت ناکارآمد میانی، تاریخی و سکونتگاه غیررسمی در کشور با جمعیت بیش از 19 میلیون نفر حکایت از وضع وخیم در 544 شهر کشور دارد. در 19 بهمن سال 96 که عملیات اجرایی طرح ملی بازآفرینی شهر کلید خورد، رئیس‌جمهوری از اجرای این طرح به عنوان شنیده شدن صدای زلزله، صدای مردم کم‌توان، نسل جوان خانه‌اولی و ساکنان بافت‌های فرسوده تعبیر کرد. 

رسیدگی به 1334 محله فرسوده 
حالا سرپرست شرکت عمران و بهسازی شهری ایران به همشهری می‌گوید: در برنامه ششم توسعه موضوع رسیدگی به 1334 محله از بین 2700 محله‌ای که مطالعه‌های مقدماتی و میانی آنها را شرکت عمران و بهسازی شهری ایران و شهرداری‌ها انجام داده، در اولویت برنامه ملی بازآفرینی شهری است. 
هوشنگ عشایری می‌افزاید: بر اساس این برنامه باید طی سال‌های 1396 تا 1400 به ترتیب 224، 250، 270، 280 و 300 محله فرسوده در سراسر کشور احیا و نوسازی شوند.

خوزستان، دومین استان دارای بافت فرسوده
معضل بافت‌های فرسوده در اکثر شهرهای کشور دیده می‌شود، اما در برخی استان‌ها مانند خوزستان این معضل پررنگ‌تر است. مرگ 2 کودک در مهر امسال به علت سقوط یک تخته‌سنگ در منطقه منبع آب اهواز ضرورت اجرای سند ملی بازآفرینی پایدار شهری را دوچندان کرد.
 علی حسین حسین‌زاده، معاون سیاسی و اجتماعی استاندار خوزستان با بیان این‌که خوزستان دومین استان دارای حاشیه‌نشین و ساکن بافت فرسوده کشور است، می‌گوید: بین 850 هزار تا یک میلیون نفر از جمعیت استان در سکونتگاه‌های پرخطر زندگی می‌کنند.
او با بیان این‌که محدوده‌ها و محله‌های مورد هدف برای طرح ملی بازآفرینی شهری در 29 شهر خوزستان مساحتی بیش از 5767 هکتار را در برگرفته‌اند، می‌افزاید: کلان‌شهر اهواز با 1417 هکتار بیشترین مساحت بافت فرسوده و ناکارآمد استان را به خود اختصاص داده است.

5900 هکتار بافت فرسوده در سیستان و بلوچستان
حاشیه‌نشینان خوزستان 9/6درصد از جمعیت کشور را شامل می‌شوند، اما در سیستان‌و‌بلوچستان 60 درصد جمعیت حاشیه‌نشین کشور در شهرهای زاهدان، چابهار، زابل، ایرانشهر و کنارک ساکن هستند. ریزش ناگهانی دیوار قدیمی در خیابان مولوی زاهدان و مرگ 4 نفر بر اثر آن، ریزش دیوار روی دختربچه‌ای در محله محمدان ایرانشهر، مرگ معلم خاشی در حادثه ریزش دیوار روی دانش‌‌آموزان همه و همه از خاطره‌های بد مردم سیستان‌وبلوچستان از بافت‌های فرسوده است؛ معضلی که مسعود مالکی، مدیرکل راه و شهرسازی سیستان‌وبلوچستان درباره آن می‌گوید: 5900 هکتار بافت فرسوده در 11 شهر استان وجود دارد که زاهدان با 1212 هکتار بالاترین آمار را از آن خود کرده است. 
به گفته او، محله‌های شیرآباد، کریم‌آباد، رسالت، همت‌آباد و بابایان بیشترین بافت‌های فرسوده را در زاهدان در دل خود جای داده‌اند.

کرمان، سومین استان فرسوده 
استان کرمان هم با داشتن 5429 هکتار بافت فرسوده رتبه سوم کشور را از نظر وسعت بافت‌های فرسوده کشور از آن خود کرده است. مهدی بلوردی، مدیرکل راه و شهرسازی کرمان با اعلام این خبر می‌گوید: 534 هزار نفر از مردم کرمان در بافت‌های فرسوده زندگی می‌کنند و 33 هزار نفر جمعیت استان در 31 سکونتگاه غیررسمی واقع در شهرهای جیرفت، سیرجان، کرمان و رفسنجان ساکن هستند. 
شرکت عمران و بهسازی شهری ایران همچنین اعلام کرده است 60 درصد جمعیت چابهار، 43 درصد جمعیت بندرعباس، 35 درصد جمعیت اهواز، 33 درصد جمعیت تبریز، 30 درصد جمعیت مشهد، 25 درصد جمعیت اراک، 20 درصد جمعیت تهران و 14 درصد جمعیت زنجان در محدوده حاشیه‌نشین زندگی می‌کنند. 

 مشکلات اجتماعی در بافت‌های فرسوده
معاون دفتر راهبردی و هدایت طرح‌های بازآفرینی شهری شرکت عمران و بهسازی ایران می‌گوید: بافت‌های فرسوده ایران امروز علاوه بر مشکلات و مسائل زیست‌محیطی با کمبود امکانات، عقب‌ماندگی‌های فرهنگی و آسیب‌های اجتماعی بسیار دست‌وپنجه نرم می‌کنند. 
ماندانا ملک با اشاره به رشد تک‌قطبی شهرها و کم‌توجهی به شهرهای کوچک به عنوان مهم‌ترین مشکل پیش روی بافت‌های فرسوده کشور می‌افزاید: این مساله موجب شده است ما شاهد فقر فرهنگی در مناطق مذکور باشیم. معاون دفتر راهبردی و هدایت طرح‌های بازآفرینی شهری شرکت عمران و بهسازی ایران در ادامه در حالی به وقوع سالانه هزار مورد زلزله در کشور اشاره می‌کند که معتقد است زلزله‌خیز بودن ایران نوسازی 2700 محله در بافت‌های فرسوده شهری کشور را ضروری می‌کند.

آسیب‌های اجتماعی در بافت‌های فرسوده 
یکی از جامعه‌شناسان سیستان‌و‌بلوچستان درباره آسیب‌های پیش روی بافت‌های فرسوده به همشهری می‌گوید: سکونت افراد فاقد شناسنامه در این مناطق و رواج آسیب‌هایی از جنس اعتیاد و طلاق در بافت‌های فرسوده به‌وضوح دیده می‌شود؛ مسائلی که مولود در حاشیه بودن بافت‌های فرسوده است.اسماعیل محمدی با تاکید بر ضرورت توجه به بافت‌های فرسوده و اولویت‌بخشی در تخصیص اعتبار به بهسازی و نوسازی این مناطق توضیح می‌دهد: بافت‌های فرسوده در کشور حکم دمل چرکینی را دارند که دیر توجه کردن به درمان آنها عواقب خوبی را برای کشور رقم نخواهد زد. 
این جامعه‌شناس با اشاره به گسترش لجام‌گسیخته حاشیه‌نشینی در بافت‌های فرسوده شهرهای مختلف کشور می‌گوید: نابسامانی اجتماعی بافت‌های فرسوده در شهرهای مختلف کشور از پایتخت تا شهرهای مرزنشین در سایه مهاجرت روستاییان هر روز بیشتر از گذشته سیمای شهرها را تحت تاثیر قرار می‌دهد. 

کاهش 30 درصدی هزینه‌ها با نوسازی 
عضو هیات مدیره شرکت بازآفرینی شهری هم از جنبه دیگری به ماجرا نگاه می‌کند. مجید روستا معتقد است: با اجرای طرح نوسازی و بازسازی بافت‌های فرسوده در کشور می‌توانیم شاهد کاهش 30 درصدی هزینه‌های مدیریت شهری در شهرها باشیم.  وی با اشاره به تخصیص 2100 میلیارد تومانی اعتبار نوسازی واحدهای مسکونی واقع در بافت‌های فرسوده از محل منابع صندوق توسعه ملی در قالب وجوه اداره شده، اظهار می‌کند: 21 میلیون نفر از جمعیت ایران در 141 هزار هکتار بافت فرسوده و ناکارآمد زندگی می‌کنند و باید بر اساس برنامه ششم توسعه سالانه 270 محله از مجموع 2700 محله فرسوده کشور بازآفرینی شوند. 
روستا با بیان این‌که توجه به نوسازی بافت‌های فرسوده یک الزام است، تاکید می‌کند: همواره مسائل و مشکلات مالی به عنوان چالش‌های اساسی این بخش مطرح می‌شود، اما واقعیت این است که در برخی مناطق معضلات حقوقی و مالکیت مانع اصلی پیش روی ما در پیشبرد اهداف تعریف شده است.