کارشناسان در گفت‌وگو با همشهری از ادغام دانشکده‌های وابسته به وزارتخانه‌ها در دانشگاه‌های بزرگ کشور و اصلاح ساختار آموزش عالی می‌گویند
یکپارچه‌سازی آموزش عالی کلید می‌خورد
مهدیه تقوی راد ـ خبرنگار
ساماندهی آموزش عالی از سال آینده خبری بود که روز گذشته منصور غلامی، وزیر علوم آن را رسانه‌ای کرد. آنطور که وزیر علوم در این‌باره می‌گوید، ادغام در مرحله اول شامل تعدادی از واحدهای پیام نور و علمی کاربردی‌ها به‌دلیل ماهیت تعداد دانشجو و یا تغییر سیاست‌ها در واحدهای علمی کاربردی‌های وابسته به دستگاه‌های دولتی است. براساس آمار وزارت علوم 2هزار و 856دانشگاه و مرکز آموزش عالی در کشور فعال است که تا شهریور سال‌جاری به 2هزار 300مرکز رسیده که این تعداد نیز به‌منظور افزایش کیفیت واحدهای دانشگاهی در دست ساماندهی و تجمیع است. موضوع ادغام دانشکده‌ها و دانشگاه‌های وابسته به وزارتخانه‌ها و نهادها نخستین بار از سوی حسن روحانی مطرح شد. رئیس‌جمهور چندی پیش، از لزوم اصلاح ساختار دانشگاه‌ها سخن گفته و تأکید کرده بود که لزومی ندارد نهادها و وزارتخانه‌های دولتی هر کدام به‌صورت جداگانه دانشگاه داشته باشند. براساس طرح وزارت علوم برای ساماندهی آموزش عالی قرار است این طرح در 3وجه ساماندهی مؤسسات غیردولتی در قالب ادغام، تجمیع و تغییر مأموریت، ساماندهی رشته‌ها در 3گروه کم‌متقاضی، پرمتقاضی و همتراز با تأکید بر اولویت دانشگاه‌های دولتی و ساماندهی محتوایی در زمینه‌های مختلف و ازجمله بازنگری در دادن مجوز دوره‌های تحصیلات تکمیلی و افزودن شاخص‌های جدید در این زمینه انجام شود. گفت‌وگوی همشهری را با نمایندگان مجلس و کارشناسان حوزه آموزش عالی در این خصوص بخوانید.
یک استاد دانشگاه با اشاره به تعداد بالای مراکز آموزش دانشگاهی در کشور و لزوم اصلاح و یکپارچه‌سازی آموزش عالی، گفت: در دوره ریاست‌جمهوری احمدی‌نژاد مجوزهای بی‌رویه برای تاسیس مراکز دانشگاهی داده شد که این مجوزها هیچ‌کدام متکی بر آمایش آموزش عالی کشور نبود. غلامرضا ظریفیان افزود: حاصل این تصمیم‌های نسنجیده این شده که به‌دلیل رشد بی‌رویه این مراکز در دوره‌ای شاهد فعالیت 2هزار و 800سایت دانشگاهی در کشور بودیم؛ درحالی‌که کشور چین با بیش از یک میلیارد جمعیت تنها 2هزار و 500سایت دانشگاهی دارد. خوشبختانه با اجرای سیاست ساماندهی، وزارت علوم توانست تعداد قابل توجهی از مراکز علمی و کاربردی را که در بخش‌های دولتی فعالیت می‌کردند تعطیل یا به بخش‌های خصوصی واگذار کند.
به گفته این استاد دانشگاه، حاصل گسترش بی‌رویه مراکز آموزش عالی این بود که 70دانشگاه غیرانتفاعی کشور در دوره اصلاحات به یکباره به 354 دانشگاه افزایش پیدا کرد. بر اثر همین رشد بی‌رویه الان شاهد این هستیم که صندلی، امکانات و نیروی انسانی به مقدار کافی در دانشگاه‌ها داریم ولی دانشجو نداریم و بخش زیادی از این صندلی‌ها بدون متقاضی مانده است. همین هزینه‌های بیش از حد مشکلاتی را برای نظام آموزش عالی کشور به وجود آورده؛ به‌گونه‌ای که باعث افت کیفیت در این مراکز شده است.
ظریفیان ادامه داد: دانشجو در دانشگاهی بهتر می‌تواند تحصیل کند که دارای سابقه طولانی‌تر، اعضای هیأت علمی پایدار‌تر و سابقه بیشتری باشد. زمانی که یک دانشگاه بدون نیازسنجی در منطقه‌ای تاسیس می‌شود و فلسفه وجودی آن مشخص نیست، مسلم است که کیفیت آموزشی آن با کیفیت آموزشی دانشگاه‌های قدیمی‌تر متفاوت بوده و مشکلات عدیده‌ای را دارا خواهد بود.
وی با اشاره به پذیرش دانشجویان دکتری در دانشگاه‌های کشورمان گفت: ما 2.5برابر کشور ژاپن دانشجوی تحصیلات دکتری داریم. با این تعداد دانشجوی دکتری چه کار باید بکنیم؟ دانشجوی دکتری در همه‌جای دنیا متکی بر اهداف مشخصی تربیت می‌شود اما زمانی که دانشجویی در مقطع دکتری تربیت می‌شود که کیفیت لازم را ندارد طبیعتا نمی‌تواند جذب محیط کار، بخش‌های پژوهشی و دانشگاهی یا پارک‌های علمی و فناوری شود؛ چراکه بیش از نیاز بازار کار دانشجویی که کیفیت لازم را ندارد، تربیت کرده‌ایم و همین باعث می‌شود تا سرمایه اجتماعی آسیب ببیند.
این استاد دانشگاه تأکید کرد: اگر وزارت علوم بتواند با همیاری مجلس، دولت و نهادهای دولتی این اصلاحات را در زمینه آموزش عالی انجام دهد یک کار بزرگ ملی را به سرانجام رسانده چراکه براساس آمایش سرزمین این اقدام در حال عملی شدن است و فقط موضوع حذف دانشگاه‌ها نیست و در جاهایی بنا به ضرورت و نیاز ممکن است دانشکده و رشته‌های جدید تعریف و بخش‌های بین‌رشته‌ای تاسیس شود.
به گفته وی، امکانات پراکنده باید در جاهای اصلی مستقر شود تا هم کیفیت درست شده و هم از رشد بی‌رویه این مراکز جلوگیری شود. با این کار سرمایه‌های معنوی انسانی و مادی که امکانات کشور است نباید هدر برود. اگر آموزش عالی بتواند با همکاری بخش‌های مختلف و هوشمندانه این اقدام را عملی کند حتما به نفع منافع ملی و نظام علمی و دانشجویان است چراکه می‌توان از ظرفیت‌های آموزشی بهتر بهره‌گیری کرد.
اهداف باید به سمت کیفیت بخشی نظام آموزش عالی باشد
فرهاد فلاحتی، عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس گفت: به اصلاح ساختار در آموزش عالی نیاز داریم اما برای شیوه اجرای آن باید نکات کارشناسی و شیوه‌های دقیق مدنظر قرار بگیرد. فلاحتی ادامه داد: اگر بخواهند به بهانه اصلاح ساختار و یا به بهانه ساماندهی و ادغام واحدهای دانشگاهی بودجه وزارت علوم را کاهش داده یا با این اقدام به سمت کوچک‌سازی این وزارتخانه حرکت شود، با این اقدام موافق نیستیم چرا که هدف اصلی از ساماندهی و ادغام و انحلال دانشگا‌ها باید کیفیت بخشی به نظام آموزش عالی باشد و برون‌داد آن سوای صرفه‌جویی اقتصادی که به‌همراه دارد توجه به تعلیم و تربیت اصولی‌تر در مقاطع کارشناسی و تحصیلات تکمیلی باشد؛ در این صورت ماحصل این کار نیروهای قوی، توانمند و مهارت آموز در عرصه‌های اقتصادی و تولیدی کشور خواهد بود.
نماینده مردم قائنات در مجلس ادامه داد: به‌نظرم فعلا وزارت علوم آنچه مدنظر داشته این است که ادغام‌ها را در جاهایی انجام دهد که صندلی خالی برای تحصیلات وجود دارد و یا مرکز آموزشی کوچک است که با این کار می‌خواهد دردسر خود را از وجود این مراکز کم کند. اما این شیوه عملی نیست، به این دلیل است که معتقدیم ما در اصلاح ساختاری باید اقناع افکار عمومی را داشته باشیم؛ یعنی باید ببینیم شیوه وزارت علوم در تجمیع مراکز آموزش عالی مورد تأیید مردم آن مناطق هست یا نه، فواید این اقدام برای مردم تبیین شده یا خیر و نتیجه عاید شده از این اقدامات چیست.
فلاحتی ادامه داد: آیا صرف اینکه چند واحد دانشگاهی به‌دلیل نداشتن یا کم بودن دانشجو تعطیل شود راه به جایی می‌بریم؟ یا ابتدا باید تعریفی از دانشگاه‌های کشور ارائه دهیم و براساس سند آمایش وزارت علوم مشخص کنیم دانشگاه‌های کشور در چه محورهایی می‌توانند پرورش دانشجو داشته باشند؟ اینکه تا‌کنون مراکز دانشگاهی هیأت علمی و دانشجو جذب کرده، ساختمان‌سازی کرده‌اند و اکنون قرار به تعطیلی آنها باشد آیا نمی‌توان استفاده بهتری از این مراکز کرد؟ آیا نمی‌توان رشته‌ای بومی که مورد نیاز آن منطقه است را تعریف کرد و براساس آن دانشجو پذیرفت؟ همه اینها سؤالات مهمی است که باید به آنها پاسخ داده شود.
وی با اشاره به اینکه باید انسجام در دانشگاه‌ها و وزارت علوم و در نهایت آموزش عالی ایجاد کرد، گفت: اینکه رشته‌هایی مثل دریانوردی در جنوب و شمال کشور باشد، یا دانشکده‌های نفت در مناطق نفت‌خیز کشور تاسیس شود نه در تهران و شهرهای غیرنفت‌خیز امری کارشناسی است که باید به آن توجه کرد. اینکه صرف نداشتن دانشجو قرار به تعطیلی یک دانشگاه باشد همه هزینه‌هایی که بابت ساخت ساختمان، جذب استاد و... شده است، هدر می‌رود؛ در این صورت دانشجویان مجبورند برای ادامه تحصیل به شهرهای دیگر بروند که همین رفت‌وآمدها علاوه بر هزینه‌های بالا باعث افزایش آسیب‌های اجتماعی نیز می‌شود.
فلاحتی با تأکید بر اینکه ساختار نظام آموزش عالی کشور نیاز به اصلاح دارد، گفت: این اصلاح ساختار باید هوشمندانه، کارشناسی شده و با دیدی همه‌جانبه باشد و صرف ادغام و تجمیع واحدهای دانشگاهی هیچ اتفاقی نمی‌افتد بلکه با تعطیلی بی‌رویه واحدهای دانشگاهی مشکلات عدیده‌ای در کشور ایجاد می‌شود.
عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس ادامه داد: رویکرد وزارت علوم و دولت در ساختار نظام آموزش عالی کشور باید در مسائل میان‌رشته‌ای و توجه بیشتر به مناطق و رشته‌های بومی کاربردی باشد و در عین حال دانشگاه‌های کوچک و بزرگ در سر جای خود تعریف شوند.
فلاحتی گفت: چرا نباید به سمت تعریف رشته‌های بومی و ضروری در یک منطقه که جای کسب‌وکار فراوان دارد برویم؟ در کدام دانشگاه تعریف رشته‌های خاص مثل صنایع‌دستی و مباحث مربوط به مناطق کویری و... تدریس می‌شود. تغییر ساختار به‌معنای کیفیت‌بخشی و ملاحظه همه جوانب موردتأیید است و امیدواریم وزارت علوم با این دقت نظر وارد ماجرا شده و در نهایت شاهد کار کیفی در وزارت علوم باشیم.
آموزش عالی باید اصلاح شود
محمد قمی، نماینده کمیسیون آموزش مجلس با تأکید بر این مسئله که در دانشگاه‌ها و رشته‌های تحصیلی برخی مشکلات وجود دارد، گفت: در برخی رشته‌ها اینقدر تعداد فارغ‌التحصیلان زیاد است که بازار کار از حضور آنها اشباع شده و جایی برای ورودی‌های جدید وجود ندارد و در برخی رشته‌ها شاهد کمبود تعداد فارغ‌التحصیلان و خالی ماندن بازار هستیم. عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس ادامه داد: برخی از رشته‌هایی که در دانشگاه‌ها تدریس می‌شوند به درد نیاز امروز جامعه نمی‌خورند و باید رشته‌هایی تدریس شود که نیاز اصلی جامعه را برآورده کنند و بازار کار داشته باشند. رشته‌های کاربردی که بتوانند با صنایع کشور ارتباط گرفته و مشکلات صنایع بزرگ و کوچک را به‌صورت اصولی رفع کنند و شرکت‌های دانش‌بنیان را تقویت کنند. پس نیاز به اصلاح و ساماندهی در آموزش عالی احساس می‌شود. قمی تأکید کرد: رشته‌های کاربردی باید در دانشگاه‌های کشور سر و سامان بگیرد و صحبت‌هایی که برای اصلاح ساختار ادغام و انحلال دانشگاه‌ها گفته می‌شود برای اصلاح رشته‌های تحصیلی و کاربردی کردن آنها خوب بوده و لازم است که این کار انجام شود و باید همکاری‌های لازم در این خصوص با وزارت علوم صورت بگیرد.
