مشاوران تا چه میزان اختیار دارند؟
چگونه رشته مشاوران پنبه می‌شود
رئیس اداره مشاوره وزارت آموزش و پرورش، مشاوران را تسهیل‌گر می‌داند اما انتخاب نهایی با دانش آموز است
مریم سمائی
انتخاب رشته تحصیلی یکی از مهم‌ترین انتخاب‌های دوران نوجوانی است که می‌تواند تأثیر جدی بر آینده شغلی نوجوان و روند کسب موفقیت او در طول زندگی داشته باشد. میزان علاقه، عملکرد تحصیلی و آگاهی از واقعیت‌های بازار کار و آینده شغلی ازجمله شاخص‌های مهمی است که در انتخاب درست رشته تحصیلی مؤثر است اما صرف‌نظر از این شاخص‌ها، فشاری که خانواده‌ها و اجتماع روی دانش‌آموز وارد می‌کنند تا یک رشته خاص را انتخاب کنند هم نقش مهمی در انتخاب رشته تحصیلی دارد. هم‌اکنون بیش از 43درصد از دانش‌آموزان بر حسب محبوبیت سنتی که رشته علوم تجربی دارد مجبور به انتخاب این رشته می‌شوند این در حالی است که ظرفیت دانشگاه جوابگوی این تعداد از داوطلبان نیست و بسیاری از شرکت‌کنندگان رشته علوم تجربی از ورود به دانشگاه باز می‌مانند.
در همین رابطه وزارت آموزش و پرورش موضوع هدایت تحصیلی و بهره‌گیری از نظرات مشاوران مدارس را به‌طور جدی پیگیری کرد تا علاوه بر ایجاد توازن در استفاده از ظرفیت‌‌ها، انتخاب رشته دانش‌آموزان هم بر حسب استعداد، توانایی، رغبت و ویژگی‌های شخصیتی‌اش باشد. اما این تمهید موفق بوده‌است؟
حضور 18هزار مشاور تحصیلی در مدارس
هم‌اکنون نزدیک به 18هزار مشاور تحصیلی در مدارس سطح کشور فعال هستند که مهم‌ترین وظیفه آنها در مدارس متوسطه اول در 3 حوزه مشاوره تحصیلی، سازگاری و شغلی درنظر گرفته شده است. در حوزه مشاوره تحصیلی فرایند هدایت تحصیلی گنجانده شده که به دانش‌آموزان کمک می‌کند تا آگاهانه و بر مبنای استعداد و توانایی خود رشته مورد نظر را انتخاب کنند. به‌طور حتم اگر بتوان براساس استعدادها و امکانات جامعه و آمایش شغلی دست به انتخاب رشته زد آن انتخاب آگاهانه و آزادانه خواهد بود.
علی‌اصغر ایزدی -رئیس اداره مشاوره تربیتی، تحصیلی و شغلی وزارت آموزش و پرورش- در این‌باره به همشهری درنگ می‌گوید: «هدف اصلی فرایند هدایت تحصیلی این است که با دادن آگاهی به دانش‌آموز و خانواده او، آنها را به یک نوع پختگی برساند تا انتخابی درست و دقیق داشته باشند. برای اینکه بین شرایط دانش‌آموز و امکانات یک هماهنگی وجود داشته باشد سیاستی وجود دارد به نام توزیع متوازن دانش‌آموز به رشته تحصیلی یعنی براساس نیروی انسانی، امکانات آموزشی توزیع شود. برای این کار نیاز است که مشاوران بر حسب کف نمره‌ای که دانش‌آموز از درس آورده است پیشنهادها را به او ارائه دهند. به‌عنوان مثال اگر کف نمره دانش‌آموز از حد نصاب نمره لازم برای ورود به یک رشته پایین‌تر بود امکان ورود او به آن رشته وجود نخواهد داشت و اگر دانش‌آموز اصرار به انتخاب آن رشته کند باید بار دیگر در امتحانات تعیین رشته شرکت کند و براساس ظرفیت کلاس در آن رشته ثبت‌نام شود».
او با اشاره به اقدامات مشاوران تحصیلی مدارس می‌گوید: «برای اینکه انتخاب دانش‌آموز آگاهانه باشد، مشاورین ما یک‌سری فعالیت در مدارس انجام می‌دهند، ازجمله در فرایند هدایت تحصیلی، توانایی و علاقه دانش‌آموز از طریق تکمیل‌کردن یک‌سری چک‌لیست‌ها و آزمون‌هایی تحت عنوان آزمون توانایی و رغبت سنجیده می‌شود. علاوه بر آن از والدین و دبیران هم نظرسنجی می‌شود تا در انتها مشاور براساس پرونده و شناختی که از دانش‌آموز دارد او را راهنمایی کند.»
فشار عوامل بیرونی در انتخاب رشته
هم‌اکنون در کنکور بیش از 600هزار نفر در رشته علوم تجربی شرکت می‌کنند که تنها 7هزار نفر در رشته پزشکی و پیراپزشکی وارد می‌شوند و مابقی جایی ندارند.
ایزدی در این‌باره می‌گوید: «این خلأ را با فرهنگسازی و آموزش می‌توان برطرف کرد. مشاوران تحصیلی ما تنها تسهیل‌گر در انتخاب رشته هستند اما در نهایت انتخاب با خود دانش‌آموز است که در اینجا نیاز به فرهنگسازی و آگاهی‌بخشی داریم. ما در طرح هدایت تحصیلی کتابی را با عنوان برنامه و فعالیتهای راهنمایی و مشاوره در دوره متوسط اول تهیه و به مشاوران مدارس ابلاغ کردیم که طبق دستورالعمل‌های این کتاب مشاوران موظفند که فعالیتهای مستمر ماهانه داشته باشند و در طول دوران مدرسه به دانش‌آموز مشاوره فردی و گروهی دهند علاوه بر آن مشاوره با والدین هم درنظر گرفته شده است. با این حال تقاضای اجتماعی و مطالبات اجتماعی متاثر از عوامل بیرون از مدرسه است و آن عوامل باعث می‌شود که انتخابی که می‌خواهد شکل بگیرد به توصیه دیگران باشد و اینجا همان نقطه ضعفی است که با آن مواجهیم».
بیشترین مشکلات انتخاب رشته در مدارس دولتی است
بیشترین حساسیت آموزش و پرورش در انتخاب رشته مدارس دولتی است این را رئیس اداره مشاوره می‌گوید و ادامه می‌دهد: «در مدارس غیردولتی دانش‌آموز را مجاب می‌کنند که در رشته‌ای که استعداد دارد ثبت‌نام کند چون این مدارس نیاز به تلاش برای ماندگاری دارند اما در مدارس دولتی این‌چنین نیست و بیشترین حساسیت ما در این مدارس است».
او همچنین ضمن مخالفت از مشاوره گرفتن در بیرون از مدرسه می‌گوید: «من مشاوران خارج از مدرسه را توصیه نمی‌کنم چون آنها شناخت کافی روی دانش‌آموز ندارند درحالی‌که مشاور تحصیلی مدرسه در طول یک سال تحصیلی دانش‌آموز را رصد می‌کند و بر حسب آگاهی انتخاب یک رشته را به او پیشنهاد می‌دهد».
ایزدی درباره امکانات کم شهرهای محروم هم توضیح می‌دهد که بخشنامه متمم هدایت تحصیلی به ادارات آموزش و پرورش این شهرها ابلاغ شده تا براساس امکانات خود متقاضی را مجاب به انتخاب رشته کنند. در توزیع متوازن دانش‌آموزان بهترین شیوه، شیوه منطقه‌ای است یعنی هر منطقه براساس امکانات و نیاز خود توزیع رشته‌ای را بین دانش‌آموزان انجام دهد اگر دانش‌آموز در منطقه محروم است و در رشته‌ای که در آن جا وجود ندارد استعداد دارد نباید اقدام به ترک تحصیل کند بلکه باید ترجیحات تحصیلی را برای آنها بر یک اولویت اکتفا نکنند.
