اجتماع ضد‌ایرانی در غیاب اروپا

سیاوش فلاح پور/روزنامه نگار


آمریکا و متحدانش در مقابل ایران؛ ماجرایی 40ساله که بار دیگر قرار است در ورشو، پایتخت لهستان به نمایش گذاشته شود. در بین موضوعات اجلاس ورشو هم عنوان جدیدی به چشم نمی‌خورد؛ از تهدیدات موشکی گرفته تا سیاست‌های منطقه‌ای تهران در سوریه، عراق، یمن و حتی باز هم احتمال دستیابی به سلاح هسته‌ای. با این حال همه‌‌چیز همچون گذشته نیست، به‌ویژه مشارکت کمرنگ اروپا در اجلاسی که قرار بود نمادی از اجماع مجدد جهانی علیه ایران باشد؛ گویی پرونده ایران و توافق هسته‌ای این کشور سهم بالایی از اختلافات این روزهای اروپا و آمریکا را نصیب خود کرده است. اما ماجرا به اینجا ختم نمی‌شود، اجلاس ورشو اگرچه در عنوان مربوط به امنیت خاورمیانه و طبیعتا ایران است، اما ظاهرا نقش مهمی در طرح مشهور به معامله قرن نیز دارد؛ طرحی که توسط حلقه سیاستمداران نزدیک به دونالد ترامپ تهیه شده و از سوی اسرائیل و برخی کشورهای عربی حمایت می‌شود. ماجرا وقتی جالب‌تر می‌شود که بدانیم اجلاس ورشو علاوه بر ایران و فلسطین، پیام‌های تهدیدآمیزی برای روسیه هم به همراه دارد؛ پیام‌هایی که شاید مهم‌ترین آنها به میزبانی لهستان بازمی‌گردد، کشوری که محل استقرار سامانه‌های دفاع موشکی آمریکا در اروپاست.

رونمایی از ائتلاف عربی-عبری علیه ایران
هفته پیش هاآرتص در گزارشی مدعی شد در ابتدا قرار بوده نام ایران در عنوان اجلاس ورشو گنجانده شود، اما بعد از عدم‌استقبال مورد پیش‌بینی آمریکا، به‌ویژه از سوی اروپایی‌ها، نام اجلاس به‌عبارت کلی امنیت در خاورمیانه تغییر کرد. روزنامه العربی الجدید نیز در گزارشی نوشت بخش اعظم کشورهای حاضر در سطح وزیر خارجه در پی فشارهای آمریکا ناچار به شرکت در اجلاس ورشو شده‌اند. اما این قاعده برای همه مهمانان ورشو صادق نیست چراکه به‌نظر می‌رسد اسرائیل و برخی کشورهای عربی اصولا نقش تعیین‌کننده‌ای در برگزاری این اجلاس داشته‌اند. شبکه الجزیره با استفاده از عنوان «مثلث عربی - عبری در ورشو» نوشت: حضور همزمان اسرائیل، امارات و عربستان در ورشو نشان می‌دهد ائتلاف پنهانی که سال‌هاست رسانه‌های منطقه‌ای و جهانی از آن سخن می‌گویند حالا بیش از هر زمان دیگری به شکل علنی خود نزدیک شده است.
همزمان با این تحولات، شبکه13 تلویزیون دولتی اسرائیل مجموعه اسناد مهمی را درباره روابط اسرائیل با عربستان و امارات طی 4سال اخیر منتشر کرده است؛ اسنادی که عمق روابط دوجانبه را به‌خوبی نمایش می‌دهد. نکته قابل توجه این است که به‌گفته شبکه13 اسرائیل، روابط دوجانبه این رژیم با عربستان و به‌ویژه امارات از سال2015 و بعد از امضای توافق هسته‌ای میان ایران و کشورهای1+5 به‌طور قابل‌توجهی افزایش یافته است. این در حالی است که احتمال دارد نتانیاهو در حاشیه اجلاس ورشو با برخی وزرای خارجه عرب، ازجمله وزرای خارجه مراکش و بحرین دیدار کند.

زمزمه‌های نهایی شدن معامله قرن
سخن از معامله قرن بعد از گذشت چند هفته از طرح مسئله اجلاس ورشو به‌تدریج در رسانه‌های آمریکایی مطرح شد. کمی بعد، انتشار خبر حضور جرد کوشنر (داماد ترامپ که به‌عنوان مسئول پرونده معامله قرن در دولت آمریکا شناخته می‌شود) در ورشو و سخنرانی مهم او در جدول برنامه‌های این اجلاس به مثابه مهر تأییدی بر گزارش رسانه‌های آمریکایی ارزیابی شد. از سوی دیگر، شبکه فاکس‌نیوز که یکی از نزدیک‌ترین رسانه‌های آمریکا به ترامپ شناخته می‌شود نیز روز سه‌شنبه در خبری اختصاصی اعلام کرد طرح مشهور به معامله قرن نهایی شده و جزئیات آن توسط جرد کوشنر در جریان سفر ورشو و همچنین سفرهای جداگانه وی به پایتخت‌های خاورمیانه به اطلاع رهبران کشورهای عرب خواهد رسید. البته این شبکه مدعی شد جزئیات معامله قرن تا پیش از انتخابات سال آینده اسرائیل رسانه‌ای نخواهد شد. انتشار این اخبار کافی بود تا تشکیلات خودگردان فلسطین به ریاست محمود عباس اعلام کند هیچ نماینده‌ای از این کشور در اجلاس ورشو شرکت نخواهد کرد. عبدالباری عطوان، سردبیر روزنامه رأی‌الیوم با اشاره به برخی جزئیات احتمالی طرح معامله قرن نوشت: هدف اصلی کوشنر از حضور در ورشو و بعد از آن رایزنی‌های جداگانه با رهبران عرب، تأمین مالی معامله قرن است، چرا که این طرح در زمینه‌های مختلفی ازجمله سرمایه‌گذاری گسترده در فلسطین، انتقال بخشی از آوارگان به صحرای سینا و... نیاز به منابع مالی چشمگیری دارد که از دید آمریکا باید توسط خود عرب‌ها تأمین شود.
اگرچه افکار عمومی جهان عرب حساسیت چندانی نسبت به اجماع جهانی علیه ایران نداشته، اما طرح مسائل مرتبط با معامله قرن کافی بود تا بخش مهمی از رسانه‌ها و همچنین کاربران شبکه‌های اجتماعی عرب‌زبان علیه برنامه‌های اجلاس ورشو موضع‌گیری کنند.

غیبت اروپایی‌ها
«آنچه آمریکا دنبال می‌کند بدون اروپا شدنی نیست»؛ این سخنان یاسر الزعاتره، تحلیلگر فلسطینی در شبکه الجزیره به‌مناسبت اجلاس ورشو است. او گفت: در سال‌های 2011 تا 2013 آمریکا از فرصت اجماع جهانی که علیه ایران شکل گرفته بود، استفاده نکرد و در عوض تن به توافقی داد که چند سال بعد به ناچار از آن خارج شد؛ درحالی‌که امروز ایران از شکاف‌های عمیق بین آمریکا و اروپا و همچنین شکاف‌های بی‌سابقه در جهان عرب استفاده می‌کند و تکرار آن اجماع فعلا شدنی نیست.
عدم‌مشارکت جدی اروپا در اجلاس ورشو واکنش‌های مشابهی میان تحلیلگران و رسانه‌های بین‌المللی داشته است. اگرچه در این میان بر حضور جرمی هانت، وزیر خارجه انگلیس (به‌عنوان کشوری که دیگر عضو اتحادیه اروپا به‌حساب نمی‌آید) در اجلاس ورشو تأکید می‌شود، اما او پیش از سفر به لهستان در مصاحبه با رویترز گفت: هدف اول من از شرکت در این اجلاس رسیدگی به وضعیت انسانی جنگ یمن است. این در حالی است که آلمان و فرانسه به‌عنوان رهبران اتحادیه اروپا از اعزام وزرای خارجه خود به اجلاس ورشو خودداری کرده‌اند و از همه اینها مهم‌تر، فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپاست که با عنوان «عدم‌همخوانی برنامه‌ها» آمریکا را در ورشو همراهی نکرد، اگرچه قرار است ملاقاتی جداگانه با مایک پمپئو در بروکسل داشته باشد.

هشدار به روسیه و چین
مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا پیش از آغاز اجلاس ورشو برای رایزنی با تعدادی از رهبران اروپایی به کشورهای مختلف این قاره سفر کرد. ممکن است تصور کنید هدف از این رایزنی‌ها هم ایجاد اجماع علیه ایران بوده، اما سخنان او واقعیت دیگری را نشان می‌دهد. پمپئو در جریان نشست خبری که با همتای خود در اسلواکی داشت گفت: از افزایش نفوذ چین و روسیه در اروپا، به‌ویژه در شرق این قاره نگرانیم و تمام توان خود را برای حمایت از کشورهای اروپایی در برابر این موج به‌کار خواهیم گرفت. پمپئو تأکید کرد: استراتژی ما برای مقابله با نفوذ قدرت‌های شرقی در شرق اروپا مانند آسیای میانه است. این در حالی است که برخی تحلیلگران همچون عبدالباری عطوان پا را از این فراتر گذاشته و براساس موقعیت لهستان (میزبانی از سامانه‌های موشکی آمریکا در اروپا) معتقدند ورشو به خط مقدم نبرد آمریکا و روسیه در اروپا تبدیل شده و پیام اصلی اجلاس ورشو در حقیقت متوجه مسکو است، نه تهران.

از ورشو تا سوچی
علاوه بر ایران، یک حلقه مهم دیگر، نشست‌های مهم ورشو و سوچی در روز پنجشنبه را به یکدیگر متصل می‌کند؛ سوریه. درحالی‌که نتانیاهو دلیل اصلی حضور خود در ورشو را تعیین‌تکلیف وضعیت ایران در سوریه عنوان کرده، روسای جمهور روسیه، ایران و ترکیه برای توافق بر سر پرونده‌های ادلب و شرق فرات در سوریه مذاکره می‌کنند. این در حالی است که نزدیک به 2‌ماه از اعلام تصمیم ترامپ برای خروج نیروهای آمریکا از سوریه می‌گذرد و هم‌اکنون روسیه، ایران و ترکیه عملا اصلی‌ترین بازیگران تعیین‌کننده در بحران سوریه به‌شمار می‌روند. روزنامه العربی الجدید قطر پیش‌بینی کرد درصورتی‌که سران 3کشور موفق شوند در سوچی به توافق برسند نتایج اجلاس ورشو، دست‌کم در حوزه سوریه تحت‌الشعاع قرار خواهد گرفت.