صنایع دستی
فغان پته‌دوزان کرمانی از پته‌های افغانی
مدیر کل میراث فرهنگی کرمان: پته‌ای که زنان افغانستانی می‌دوزند ارزان‌تر است، در حالی که بین دوخت زن کرمانی و افغانستانی تفاوت بسیاری وجود دارد
مهتاب فراهانی | خبرنگار:
هر مسافری که گذرش به شهر کرمان افتاده باشد حتماً سری به مجموعه گنجعلی‌خان این شهر زده و صنایع دستی بی‌نظیر هنرمندان کرمانی را در فروشگاه‌های آن تماشا کرده و سوغات برده است. کرمان سوای قالی پرآوازه‌اش، «پته» را نیز تولید می‌کند. گردشگران و مسافرانی که این صنایع دستی را می‌خرند، شاید ندانند زنان و دختران به دور از چشم خریداران این محصول بی‌نظیر را با زحمت و مشقت، اما با عشق می‌دوزند.
این در حالی است که این روزها زنان افغانستانی نیز پته تولید و به قیمتی ارزان‌تر به بازار عرضه می‌کنند، در حالی که کارهای آنان کیفیت سوزندوزی پته‌دوزان کرمانی را ندارند.
یک بانوی کهنسال که جوانی‌اش را با دوخت پته گذرانده است، می‌گوید: از کودکی پته‌دوزی را شروع کردم و هنوز هم با آن‌که چشمم کم‌سو شده است این کار را ادامه می‌دهم. مادربزرگ و مادر من هم پته می‌دوختند.
این بانوی هنرمند که او را به نام «بی‌بی‌سکینه» می‌شناسند، می‌افزاید: پته‌دوزی نوعی سوزندوزی است که در این کار روی شال‌های پشمی به کمک سوزن نقش‌هایی مانند بته‌جقه، پیچک و سروچه می‌زنیم. درگذشته پته‌دوزها شال هم می‌بافتند. اگر شال رنگی می‌خواستیم شال‌ها را در پاتیل‌های مخصوص رنگرزی که جوهرش را از تهران و اصفهان تهیه می‌کردیم، می‌انداختیم تا رنگ بگیرند. این کار پرمشقت بود، اما حالا دستگاه‌ها کار را راحت کرده‌اند.
بی‌بی‌سکینه می‌گوید: در گذشته طرح‌ها را خودمان می‌زدیم و روی کاغذ می‌کشیدیم. بعد از آن با سوراخ سوراخ کردن خطوط طرح از آن کلیشه‌ای تهیه می‌کردیم و آن را روی شال می‌گذاشتیم و روی آن جوهر می‌زدیم تا طرح مشخص شود. بعد از این کار سوزندوزی را آغاز و پته را کامل می‌کردیم. حالا این کار را پته‌دوزان خودشان انجام نمی‌دهند، زیرا طرح‌ها را آماده می‌خرند یا سفارش می‌دهند تا طراحان این کار را انجام دهند.
وی ادامه می‌دهد: در پته‌دوزی از انواع رنگ‌ها به خصوص رنگ تیره استفاده می‌شود. در گذشته مردم برای تکمیل جهیزیه نوعروسان انواع پته‌ها از جمله روتختی، پرده و رومیزی را می‌خریدند.
این بانوی هنرمند می‌افزاید: در پته‌دوزی کار از ما بود و منفعت برای فروشندگان. هنوز هم همین‌طور است؛ مثلاً یک پته روتختی خوب حدود 10 میلیون تومان قیمت دارد که فقط 2 میلیون تومان آن نصیب پته‌دوز می‌شود.
تفاوت سوزندوزی بانوان کرمانی و افغانستانی تفاوت دارد
مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کرمان به همشهری می‌گوید: بحث قیمت‌گذاری پته‌ها از مسائل مهمی است که مردم باید به آن توجه کنند. فرض کنید یک همشهری کرمانی دستمزد دوخت پته را یک میلیون تومان اعلام می‌کند، در حالی که یک زن افغان، 600هزار تومان برای همان پته قیمت می‌گذارد. این در حالی است که بین دوخت و سوزندوزی زن کرمانی و افغان تفاوت بسیار است؛ شاید طرح یکی باشد، اما اصالت پته‌ها یکی نیستند.
«غلامرضا فرخی» می‌افزاید: این اتفاق جزو مشکلاتی است که قانون هم نمی‌تواند به آن وارد شود، زیرا پته‌دوزی یک کار خانگی است. مردم باید در انتخاب خود برای خرید دقت کنند. اما میراث فرهنگی برای جلوگیری از این معضل دست روی دست نگذاشته است. تنها کاری که توانستیم انجام دهیم و آن را اجرایی نیز کردیم، این بوده که فقط پته‌هایی را سوزندوزی کرمانی آن‌ها محرز بود در نمایشگاه‌ها ارائه کردیم. یعنی کارشناسان ما پته‌های کرمانی را برای حضور در نمایشگاه‌ها انتخاب می‌کنند و پته‌های افغان را در آخر لیست قرار می‌دهند و به نمایشگاه‌ها وارد نمی‌کنند.
افزایش نمایشگاه‌های صنایع دستی
یک کارشناس صنایع دستی نیز می‌گوید: برای حمایت از صنایع دستی مانند پته و حمایت از تولیدکنندگان آن باید نمایشگاه‌های عرضه این محصولات بیشتر شود. به‌ویژه در ایامی مانند تعطیلات نوروز که مسافران و گردشگران بسیاری به کرمان می‌آیند. «مریم آهنگر» می‌افزاید: چندی پیش 200 پته نفیس در نخستین نمایشگاه تخصصی پته‌دوزی کرمان، در تهران به نمایش گذاشته شد. این نمایشگاه سبب شد تا مردم با نوع دوخت، نقش‌های به کار رفته و کیفیت پته کرمان چه آن‌هایی که قدیمی بودند و چه آن‌هایی که جدید بودند، آشنا شوند.
وی درباره گران بودن قیمت پته ادامه می‌دهد: طبیعی است که صنایع دستی قیمت بالایی داشته باشند، چون زمان زیادی برای تولید آن‌ها صرف می‌شود؛ پس این‌که برخی قیمت پته‌ها را گران می‌دانند بی‌انصافی است. هر چه دوخت پته‌ها ظریف‌تر باشد گران‌تر هم تمام می‌شود. در کرمان پته‌های قدیمی و باارزشی هم وجود دارد که به تبع قیمت آن‌ها ممکن است تا چندین میلیون تومان برسد.
آهنگر می‌گوید: مسافران و گردشگران از پته‌هایی با اندازه کوچک‌تر بیشتر استقبال می‌کنند و می‌خرند. اما یکی دیگر از مشکلات پته‌دوزان کرمانی این است که خریداران پته افغان‌دوز را از دوخت آن‌ها تشخیص نمی‌دهند. پته‌هایی که افغان‌دوز هستند ارزان‌تر هم تمام می‌شوند. این در حالی است که پته‌ای که توسط افغان‌ها دوخته می‌شود، کیفیت پته کرمان را ندارد.
آموزش برای ماندگاری پته‌دوزی
یک کارشناس صنایع دستی می‌گوید: باید با آموزش این هنر به دختران و نسل جوان آن را سر پا نگه داشت و با تقدیر از هنرمندان قدیمی از آنان برای آموزش روزافزون این هنر استفاده کرد. همچنین باید تعداد کارگاه‌های تولیدی پته‌دوزی را در مناطق مختلف به‌ویژه روستاها افزایش داد و مشکلات صنعتگران را برای تولید پته رفع کرد؛ مواد اولیه را برای آن‌ها با قیمت مناسب‌تری تامین و این هنرمندان را بیمه کرد.
«مریم آهنگر» می‌افزاید: باید دوخت‌های گذشته را نیز احیا و از نقوشی استفاده کرد که در بازار فروش مناسبی دارند. بازآفرینی برخی نمونه‌های قدیمی پته‌دوزی نیز لازم است. این روزها مشکل هنرمندان پته‌دوزی نبود مواد اولیه مرغوب است و این سبب می‌شود کیفیت پته تولیدی کرمان کم شود. باید فکری برای حل این مشکل کرد.
در همینه زمینه :