چراغ خاموش جشنواره‌ها پس از بهمن‌ماه

حامد فوقانی- معصومه مهدیانی/خبر‌نگار

اندکی پس از دهه فجر انگار اقدامات فرهنگی و هنری یخ می‌زند. با تمام شدن بهمن‌ماه تب جشنواره‌ها فروکش می‌کند و در ماه‌ها و فصل‌های دیگر خبری از هیاهوی جشنواره‌ای در قد و قواره جشنواره‌های فیلم، تئاتر و موسیقی دهه فجر نیست.

اما در اغلب شهرهای زنده دنیا شادی‌های هنری، فرهنگی و جشن‌های مردمی با برگزاری جشنواره‌ها در تمام ماه‌ها تداوم می‌یابد؛ جشنواره‌هایی که اغلب مقدمات‌ اجرای‌شان از سوی مسئولان و مدیران شهری مهیا می‌شود و این خود شهروندان هستند که کارها را به‌دست می‌گیرند و مدیریت همه‌‌چیز در دست مردم است.

حال سؤال اینجاست که چرا در کلانشهرهای ما جشنواره‌های اینچنینی تنها در بازه‌های زمانی محدودی برگزار می‌شود و چرا بزرگ‌ترین جشنواره‌های فیلم، موسیقی، تئاتر، نقاشی و... فقط به دهه فجر محدود شده است؟ این درست که دهه فجر یک مناسبت ملی بزرگ است اما آیا دیگر زمان‌های سال‌ و به بهانه‌های دیگر نمی‌توان شهرها را به تکاپو انداخت تا جشنواره‌هایی همانند دهه فجر دوباره و چندباره برگزار شود؟ 

بیایید نگاهی به روستا و شهرستان‌های کشور بیندازیم. مردم آنقدر بهانه آیینی و سنتی دارند که به مناسبت‌شان دور هم جمع شوند و ‌جشنواره برپا کنند. برف‌چال لاریجان، بیل‌گردانی محلات، منال ایوان، شمع و چراغ شاهرود، قالی‌شویی کاشان، باران‌خواهی کردها و ده‌ها جشن و جشنواره‌ دیگر که به‌دست مردم برگزار می‌شوند، به آسانی درس زندگی، فرهنگ و هنر می‌دهند. اما در شهرهای بزرگ‌مان چنین جشنواره‌هایی تنها گاهی، راهی می‌شود برای جنب‌و‌جوش و احیای قلب شهر که به‌خاطر روزمرگی‌ها از تاب و توان افتاده است. حال اینکه چرا در شهرهای بزرگ ایران و به‌خصوص تهران جشنواره‌های بزرگ تعدادشان محدود بوده و اغلب با پشتوانه‌های دولتی برگزار می‌شود و چه باید کرد؟ و این سؤالی است که مدیران شهری و کارشناسان حوزه مرتبط، در گفت‌وگو با همشهری به آن پاسخ داده‌اند.

تبدیل شهر به فرصتی برای شادی مردم
محمدجواد حق‌شناسرئیس کمیسیون فرهنگی- اجتماعی شورای شهر تهران 


این موضوع کاملا درست است و ما باید در طول سال شاهد جشن‌هایی باشیم که موجب افزایش شور و نشاط شهروندان می‌شود. خاطرم هست چند سال پیش برای مدتی جشنواره بین‌المللی فجر از جشنواره فیلم و تئاتر فجر جدا شد و تصمیم گرفته شد تا در اردیبهشت‌ماه برگزار شود. هدف از این کار این بود که جشنواره بین‌المللی فجر بتواند جای مناسبی را در تقویم جهانی جشنواره‌های سینمایی پیدا کند. می‌خواهم بگویم که آن زمان به‌نحوی توزیع جشنواره‌ها در فصل‌های مختلف اجرایی شد اما به دلایلی مجددا به حالت قبلی بازگشت. چند صباحی است که مدیریت شهری سعی می‌کند همراه با مردم و خانواده‌ها شهر را به فضایی تبدیل کند تا در این فضا جشن‌ها از خانه‌ها به درون خانواده بزرگ‌تر شهری یعنی شهر تهران کشیده شود. سعی داریم کاری کنیم تا شهر به فرصتی برای شادی مردم تبدیل شود. این اتفاق کم‌کم در حال رخ‌دادن است. شهرداری به‌عنوان یکی از وظایف خود تلاش دارد تا شهر را به‌عنوان یک مقصد گردشگری معرفی کند. با اجرایی ‌شدن این روند شاهد رونق در سطح شهر خواهیم بود. به همین منظور باید ‌بنگاه‌ها، ‌هتل‌ها، غذاخوری‌ها و فضاهای عمومی را ایجاد کنیم که به جمع‌شدن مردم کمک می‌کند. این یک هدف مهم برای شهرداری است و در این حوزه موضوع درآمد برای مدیریت شهری مطرح نیست اما در قبال این شادسازی، شهر نیز رونق می‌گیرد و در کنارش درآمدزایی نیز برای شهرداری ایجاد می‌شود.

رویدادهای شهری باید مردمی باشند​​​​​​​
شادمهر راستین؛ کارشناس فرهنگی



اصولا زمانی که رویدادها از حالت ملی و مردمی به حالت رسمی و دولتی تبدیل شوند، هزینه‌بر می‌شوند. از زمانی که شهرداری مدیریت دولتی را آغاز کرد، ناگزیر شد تا برای هر برنامه‌ای که در شهر برگزار می‌شود بودجه‌ای درنظر بگیرد که این امر رویدادهای شهری را از حالت رویداد مردمی خارج کرد. این در حالی است که وی‍ژگی اصلی یک رویداد شهری که منجر به بانشاط‌شدن جامعه می‌شود، مردمی بودن آن است. به همین علت باید رویدادهای هنری و فرهنگی را به مردم واگذار کنیم تا در محلات مردم نسبت به برگزاری جشن‌های مردمی اقدام کنند. با واردکردن جوان‌ها و نوجوان‌‌ها به موضوع برگزاری جشن‌ها و مراسم‌ها و اعتماد کردن به آنها می‌توان شهر را شاداب کرد و حال و هوای تازه‌ای به آن بخشید. با انجام این کار جوان‌ها و نوجوان‌ها را در مسائل مربوط به شهر و شادی شهر درگیر می‌کنیم که این برای قشر جوان بسیار ارزشمند است. متأسفانه هم‌اکنون بیشتر فعالیت‌های هنری ما ویژه افراد سالمند است و این نتیجه نگاه مصرف‌کننده به جوانان است.

ظرفیت بالای تهران برای برپایی جشن‌ها ​​​​​​​
محمدرضا درودی کارشناس میراث فرهنگی و گردشگری



 شهر تهران ظرفیت بسیار بالایی برای برگزاری جشن‌ها و برنامه‌های مختلف دارد. وجود قومیت‌ها و ‌مذاهب مختلف در شهر تهران موجب می‌شود تا این پایتخت سیاسی و فرهنگی کشور ظرفیت بسیار خوبی برای برگزاری جشن‌ها داشته باشد. قبل از انقلاب جشن‌های زیادی در تهران برگزار می‌شد که ازجمله آن جشن تهران بود. این جشن حال و هوای بسیار خوبی در شهر ایجاد می‌کرد که به واسطه آن تهران به‌عنوان یک شهر جهانی به شمار می‌رفت که مهمان‌های بسیاری از کشورهای مختلف دنیا برای حضور در جشن آن به ایران می‌آمدند. در سال‌جاری جلسه‌ای با مسئولان سازمان میراث فرهنگی داشتیم که طی این جلسه نظر مسئولان برای راه‌اندازی مجدد جشن تهران مساعد بود که امیدوارم به‌زودی دوباره چنین جشنی در پایتخت برگزار شود.برگزاری جشن‌های مختلف در طول سال موجب می‌شود تا مردم شهر به یکدیگر نزدیک شوند؛ از همین رو باید فضاهایی برای تعاملات اجتماعی مردم تعریف کنیم. متأسفانه ما در زمینه برگزاری تئاترهای خیابانی و یا جشنواره‌های موسیقی بسیار ضعیف عمل کرده‌ایم. همین مسائل می‌تواند زمینه‌ای برای ایجاد نشاط در جامعه باشد. علاوه بر این اجرایی شدن طرح زیست شبانه در تهران که اخیرا توسط اعضای شورای شهر به تصویب رسیده است، فرصت بسیار خوبی برای اجرای برنامه‌های مختلف در شب‌های تهران است.

نشاط جامعه باگردشگری شهری
حجت نظری؛ عضو شورای شهر تهران 

این جشنواره‌هایی که در ایام دهه فجر برگزار می‌شود، طبیعتا به‌خاطر جشن ملی کشورمان است که به‌طور طبیعی هر کشوری در ایام این چنینی برنامه‌های وی‍ژه‌ای برگزار می‌کند. اینکه این جشن‌ها را در طول ایام مختلف سال داشته باشیم پیشنهاد بسیار خوبی است که قابل اجراست. متأسفانه در حوزه موسیقی و ‌هنرهای خیابانی بسیار ضعیف عمل می‌کنیم؛ درحالی‌که اینها موضوعاتی هستند که می‌توان در طول سال برایشان مناسبتی پیدا کرده و جشن‌هایی برپا کرد. به‌نظرم تا به امروز در حوزه برپایی جشن‌ها بسیار ضعیف عمل کرده‌ایم. سازمان فرهنگی و هنری به سبک و سیاق و سیاست‌های خود این کار را انجام می‌دهد که ورود به آن در حیطه مسئولیت‌های ما نیست اما معتقدم که معاونت فرهنگی و اجتماعی شهرداری تهران باید خارج از پرداختن به موضوعات و ماموریت‌های اجتماعی به‌طور ویژه به امور فرهنگی هم بپردازد و تصور نکند که انجام این امور جزو وظایف سایر ارگان‌ها و نهادهاست. متأسفانه در بین برخی از مسئولان و همکاران اینطور تصور می‌شود که این موضوع در حیطه وظایف سازمان گردشگری و صنایع‌دستی قرار دارد؛ درحالی‌که در بسیاری از شهرهای پیشرفته دنیا گردشگری شهری کاملا در حوزه اختیارات شهرداری‌هاست و به شکل بسیار دولتی انجام می‌شود. حساسیت‌هایی در مورد جشنواره‌های فجر وجود دارد که باعث می‌شود دولت خودش مستقیما وارد این موضوع شود. معتقدم که نباید در این زمینه دست بخش خصوصی را ببندیم بلکه باید اجازه دهیم بخش خصوصی در این حوزه‌ها فعال باشد. 


هفته‌ به هفته جشنواره در اروپا
در بسیاری از شهرهای اروپایی هفته‌ای نیست که مناطقی با جشنواره‌های فیلم، موسیقی کلاسیک و ملی، موسیقی خیابانی، تئاتر و سایر هنرها، رنگ و حال و هوای متفاوت پیدا نکنند. در برخی از شهرهای بزرگ و معروف آمریکای شمالی و جنوبی و آسیای شرقی نیز قضیه تاحدودی به همین شکل است. 
به‌طور نمونه اگر عبارت «Date of festivels in roma» را در اینترنت سرچ کنید به صفحاتی خواهید رسید که پر است از برنامه‌های فرهنگی و هنری با ابعاد مختلف. جالب اینکه خیلی از صفحات، عنوان «هفته به هفته با جشنواره‌ها» را دارند. در وین، مادرید، سن‌پترزبورگ، بارسلونا، پاریس، لندن، ریوی برزیل و بوئنوس‌آیرس آرژانتین هم جشنواره‌های سینمایی و نمایشی فراوانی در طول سال برگزار می‌شود. نکته قابل تأمل اینکه  برخی از آنها دسته‌بندی‌های جزئی‌تر هم دارند؛ مثلا در جشنواره‌های موسیقی بارسلونا به مناسبت‌های مختلف، جشنواره‌های موسیقی به سبک‌های پاپ، راک، کلاسیک و... جدا از هم برگزار می‌شود و اما جالب‌‌تر اینکه در بسیاری از شهرهای اروپایی از همین حالا برنامه‌ریزی‌ها برای برگزاری جشنواره‌های سال آینده (2020میلادی) صورت گرفته و زمانبندی‌ها مشخص شده است؛ با این حساب و آنگونه که تقویم شهرهای اروپایی‌ نشان می‌دهد، ماهی پیدا نمی‌شود که خالی از جشنواره باشد.