کمیته تنظیم اعتصابها چطور زمینه را برای انقلاب مهیا کرد؟
کوچهها باریکن دُکونا بستهس...
در ماههای میانی سال 1357 که مبارزههای انقلابی به اوج خود رسیده بود، اعتصاب و اعتراض در میان کارخانهها و اصناف به اصلیترین روش مبارزه تبدیل شد. بازاریان با روشی که از 15خرداد 1342 در بستن دکانها و راهاندازی راهپیمایی آغاز کرده بودند، همچنان در صف اول مبارزان قرار داشتند. در این میان اهالی صنوف مختلف، فعالان صنعتی، کارگران کارخانهها و حتی کارگران تشکیلات دولتی به صف مبارزان اضافه شده بودند و با اعتصاب صنفی و گروهی سعی در پیشبرد امور انقلاب و کمک به پیروزی آن داشتند. حدود 4ماه مانده به پیروزی انقلاب اعتصابها قوت گرفت. در آن زمان، سران انقلاب با رفتوآمد به فرانسه، امامخمینی(ره) را در جریان رویدادها قرار میدادند و دستورات لازم را برای پیشبرد امور از ایشان دریافت میکردند. یکی از مسائلی که سردمداران انقلاب به آن احساس نیاز کردند، ساماندهی اعتصابات بود. گاهی اعتصابها ناخواسته به ضرر انقلاب تمام میشد. علاءالدین میرمحمدصادقی که عضو کنونی هیأت رئیسه اتاق بازرگانی است قبل از انقلاب بهعنوان تاجری شناخته شده در دسته مبارزان انقلابی قرار داشت. او در گفتوگو با روزنامه همشهری به توصیف وضعیت ایران در دوران اعتصابات سال 57 پرداخت و گفت: «اعتصابها اگرچه به نفع انقلاب بود اما برای اقتصاد کشور هزینه داشت؛ مثلا صنف کامیوندارها که یکی از وظایفشان حمل آرد بود، دست به اعتصاب زده بودند و آرد به نانواییها نرسیده بود. در مضیقه قرار گرفتن مردم به ضرر انقلاب بود. مهمتر از آن اعتصاب کارمندان بخش داخلی وزارت نفت بود که با توجه به اینکه در فصل سرما قرار داشتیم به ضرر انقلاب تمام میشد. اگر سوخت به مردم نمیرسید اوضاع سختی بهوجود میآمد و مردم از انقلاب رویگردان میشدند».
بر این اساس انقلابیون تصمیم گرفتند برای سامان دادن به اعتصابها و مدیریت منطقی آن کمیتهای با عنوان تنظیم اعتصابات راهاندازی کنند. به این منظور جلسهای در خانه علاءالدین میرمحمدصادقی برگزار شد؛«آن شب در منزل ما صحبت شد که بهتر است کمیتهای تشکیل شود که اعتصابات را تنظیم کند. تصمیم گرفتیم اصنافی که با مسائل حیاتی مردم سروکار ندارند، اعتصاب کنند.» در همان جلسه تصمیم گرفته میشود برای راهاندازی این کمیته از امام حکم گرفته شود. از طریق روابطی که وجود داشت، اطلاعات به امام ارسال شد و ایشان هم بلافاصله دستور تشکیل کمیته تنظیم اعتصابات را دادند. قرار شد از هر دو طیف مبارزان انقلاب، نمایندگانی در کمیته حضور داشته باشند. بنابراین یدالله سحابی از نهضت آزادی و شهید محمدجواد باهنر از طیف دیگر برای اداره این کمیته پیشنهاد شدند. امام خمینی نیز در حکمی خطاب به یدالله سحابی، ایشان را به همراه شهید باهنر و علیاکبر معینفر مأمور تشکیل این کمیته کردند.
در همان جلسهای که در خانه علاءالدین میرمحمدصادقی برگزار شد، در مورد محل استقرار کمیته نیز بحث صورت گرفت؛«بحث این بود که کجا این دفتر را داشته باشیم. شهید باهنر در آن جلسه گفت من یکجا سراغ دارم و همزمان نگاهش را به سمت من معطوف کرد. ایشان زمانی که در گریز از دست مأموران ساواک بود به منزل ما میآمد و در آنجا میماند بنابراین در جریان احوالات ما قرار داشت و میدانست که ساختمانی در خیابان عباسآباد داریم. از نگاه او متوجه شدم که منظورش دفتر ماست. لبخندی زدم و ایشان اینگونه موافقت ضمنی من را گرفت و اعلام کرد که در خیابان عباسآباد دفتر آقای میرمحمدصادقی برای این کار مناسب است.»
تقریبا همه نیروهای اصلی انقلاب در ساختمان کمیته مشغول بهکار شدند. هر گروهی که قصد اعتصاب داشت به این کمیته مراجعه میکرد؛ «4طبقه از ساختمان به فعالیتهای کمیته اختصاص داشت. طبقه سوم برای بخش نفت بود که مهندس بازرگان و آیتالله هاشمی رفسنجانی در آن فعال شدند. این 2نفر در فصل زمستان به آبادان رفتند و طوری مسائل را مدیریت کردند که گروهی از کارگران شرکت نفت بر سر کار خود بازگردند تا تولید سوخت برای مصارف داخلی ادامه داشته باشد؛ البته بخش بینالمللی نفت به کلی تعطیل شده بود.» زیرنظر این کمیته کمیسیونهایی نظیر حملونقل، صنایع و تجارت تشکیل شد تا هر کدام وضعیت بخش مورد نظر را تحت نظر داشته باشد. سرکشی به کارخانهها و صنوف در دستور کار کمیسیونهای مختلف قرار داشت؛ «چندبار با شهید باهنر به کارخانهها رفتم. کارگرها جمع میشدند و شیخ محمدجواد باهنر برایشان سخنرانی میکرد؛ آنها را برای انقلاب و دگرگونی نظام شاهنشاهی به نظام اسلامی تشویق میکرد، تا به اهدافمان در انقلاب برسیم. اوایل بهمن ماه همه جا اعم از مدارس، دانشگاه و کسب و کار متوقف شده بود و همچنین از اول تا آخر بازار که حدود هزار مغازه بود، همه تعطیل بودند. فقط اصل بر این بود که نیازهای روزمره مردم تأمین شود که برای این امر برنامهریزی میشد و فعالیت تک تک کارخانهها و مراکز توزیع مورد تحلیل قرار میگرفت.» در روزهای منتهی به انقلاب، فعالیت کمیته تنظیم اعتصابات شبانهروزی شده بود؛«معمولا شبها سران کمیته به مصاحبه با خبرگزاریها و روزنامههای خارجی میپرداختند. اکثر مصاحبهها را آقایان بازرگان، سحابی، هاشمی رفسنجانی، شهید بهشتی و شهید باهنر انجام میدادند.» کمیته تنظیم اعتصابات نمونه موفقی از کار جمعی نیروهای انقلابی از طیفهای مختلف برای سامان دادن به امور کشور در سختترین روزهای انقلاب بود. در روزهایی که سران اصلی حکومت کشور را ترک کرده بودند، فعالیتها به حالت تعلیق درآمده و اعتصابات رو به افزایش بود. این کمیته موفق شد بهطور همزمان، هم اعتصابات منجر به پیروزی انقلاب را پیش ببرد و هم تلاش کند این اعتصابها در بخشهایی که زندگی مردم را تحتتأثیر قرار میدهد، متوقف شود.