... و سرانجام بازگشت به ایده تریاک کوپنی!

عیسی محمدی

یکی از مصیبت‌های همیشگی ایران، حضور در خاورمیانه، همسایگی با بزرگ‌ترین کشت‌‌کاران مواد مخدر در جهان و قرار داشتن در مسیر ترانزیت این مواد به اروپا بوده و هست. همین جبر جغرافیایی و زمانی و موقعیتی، باعث شد تا بخش زیادی از هزینه‌های امنیتی کشور، به جای اینکه در جای درستی صرف شود، در مسیر مبارزه با قاچاق مواد مخدر صرف بشود. به همین دلیل است که ایران از سال‌های گذشته، درگیر قاچاق مواد مخدر و قوانین مربوط به آن و نیز آلوده شدن جوانانش به این مخدرها بوده و هست.

بازگشت به گذشته

در پایان سال95، خبری مطرح شد دال بر اینکه قرار است مجازات اعدام تقلیل یابد. البته این مجازات، هنوز شامل کسانی که به‌صورت باندی و گروهی و مسلحانه و سازمان‌یافته اقدام به این کار می‌کردند، می‌شد؛ ولی برای کسانی که شامل این ویژگی‌ها نمی‌شدند، باید حذف می‌شد. این پیشنهاد در پایان سال95، در حد کمیسیون‌های مجلس تصویب شده بود و باید مسیر خودش را طی می‌کرد. به این ترتیب، اعدام‌های زیادی باید کنار گذاشته می‌شد و قاچاقچی‌ها، مجازات‌های جایگزین را تاب می‌آوردند. این بحث‌ها ادامه داشت تا اینکه باز هم در حوزه آسیب‌های اجتماعی و مواد مخدر، اتفاق خاص دیگری افتاد. سخنگوی کمیسیون قضایی و حقوقی مجلس در این‌باره گفت: مواد مخدر قانونی و دولتی، (متادون و مواد رقیق‌تر از مواد مخدری که معتادان استفاده می‌کنند) بین معتادان توزیع خواهد شد. ظاهراً که دولتی‌ها در حال بازگشت به سیاست قدیمی توزیع دولتی تریاک بودند.
 
قطع رابطه معتاد و قاچاقچی

اما چرا باید این اتفاق، بعد از چند دهه دوباره به همان شکل و شمایل درمی‌آمد؟ توجیه مطرح‌کنندگان آن البته کاملاً موجه و منطقی بود: واقعیت‌های جدید در حوزه مواد مخدر و معتادان، چاره‌ای باقی نمی‌گذارد جز اینکه به سمت و سوی چنین ایده‌هایی برویم. با عملیاتی شدن چنین ایده‌ای، نیت آن بود که رابطه معتاد و قاچاقچی که یک رابطه غیرقانونی و تعریف‌نشده و غیرقابل برنامه‌ریزی بود، قطع شود و در مقابل، رابطه معتاد و توزیع‌کنندگان دولتی مواد مخدر بازتعریف شود؛ رابطه‌‌ای که کاملا قابل کنترل و حتی قابل کاهش و درمان بوده و هست.

در واقع این ایده، از تأکید مقام معظم رهبری دال بر کاهش یک‌چهارمی اعتیاد در برنامه ششم توسعه ناشی شده بود. هرچند که کارشناسان معتقد بودند که در چنین برنامه‌ای، باید تغییراتی ایجاد بشود تا مثمرثمر باشد. مثل اینکه کارشناسان معتقد بودند که این ایده باید خاص دهک‌های هشتم تا دهم جامعه و پس از راستی‌آزمانی ایجاد شود تا توزیع این مواد مخدر ارزان، منجر به اعتیاد بیشتر و سوق دادن افراد فقیر جامعه به فروش مواد اضافه و... نشود. متولیان ستاد مبارزه با مواد مخدر نیز معتقد بودند که چنین ایده‌ای، اگر با نیت قطع ارتباط معتاد و قاچاقچی باشد خوب است، اما غالباً نمی‌توان آن را برای همه معتادان درنظر گرفت. ازجمله اینکه برای معتادان به مواد محرک چه باید کرد؟ 

سرگذشت ناکامی‌های یک بازگشت

گفتنی است که بازگشت به قانون قدیمی توزیع کوپنی تریاک، نخستین بار در سال82 توسط علی هاشمی، دبیر وقت ستاد مبارزه با مواد مخدر مطرح شد. آن موقع نگاه‌ها به اندازه سال96 باز نبود و چندان احساس خطر نمی‌شد؛ در نتیجه ایده‌ای بود که نه تأیید شد، نه اجرایی. در سال 85 نیز چنین ایده‌ای برای معتادان بالای 50سال، توسط دکتر علی صفاتیان، رئیس کارگروه کاهش تقاضای مواد مخدر مجمع تشخیص مصلحت نظام مطرح شد که باز هم نه مورد تأیید واقع شد، نه به اجرا درآمد. تا اینکه دوباره این ایده در سال 96 مطرح شد. البته این ایده طرفداران و منتقدان خودش را هم داشت. طرفداران معتقد بودند که هم‌اکنون نیم‌میلیون نفر شربت تریاک می‌گیرند و این بدان معنا نیست که مصرف مواد مخدر آزادسازی شود؛ بلکه تحت شرایطی خاص و برای افرادی خاص، این اتفاق می‌افتد. منتقدان نیز معتقد بودند مواد مخدر رقیق‌شده قرار است از کجا تأمین شود؟ از مواد مخدر کشف شده؟ اینها که آلوده به سرب بوده و خطرناک هستند. قرار است کشت شود؟ ایران از ابتدای انقلاب و با تأیید سازمان ملل، نمی‌تواند اقدام به کشت مواد مخدر کند.