سال مذاکرات فشرده؛ از وین تا لوزان

اصغر صوفی

  فروردین: رهبر انقلاب،  سال93 را سال «اقتصاد و فرهنگ با عزم ملی و مدیریت جهادی» نامگذاری کردند. ۴ فروردین، گروهک تروریستی جیش‌العدل که در بهمن سال92، 5 مرزبان ایرانی را در نزدیکی مرز ایران و پاکستان ربوده بود، اعلام کرد که جمشید دانایی‌فر را به دار آویخته است. این گروهک تروریستی در ۱۵‌فروردین با پا در‌میانی علمای اهل سنت اقدام به آزادی دیگر مرزبانان ایرانی کرد. مذاکرات هسته‌ای ایران با گروه 1+5 که از سال92 و در دولت یازدهم آغاز شده بود در سال 93 ادامه یافت؛ نمایندگان  6 کشور برای سومین بار در روزهای 19 و 20فروردین در وین گردهم آمدند و درباره گام نهایی توافق ژنو به رایزنی پرداختند. 

   اردیبهشت:  محمدجواد ظریف که برای پاسخگویی به سؤالات نمایندگان درباره توافق ژنو به مجلس رفته بود، گفت: «حتی اگر استیضاح هم شوم جزئیات توافقنامه را افشا نمی‌کنم». ظریف در پاسخ به سؤالات برخی نمایندگان گفت: «ما ملت دلاوریم نه دلواپس!». نشست موسوم به «وین4» به‌مدت 3روز از 24 اردیبهشت به‌منظور رایزنی درباره توافق جامع و گام پایانی برگزار شد. تیم‌های مذاکره‌کننده ایران و 1+5 به نگارش متن توافق نهایی پرداختند اما زیاده‌خواهی‌های طرف غربی از دستیابی به توافق نهایی جلوگیری کرد. در نتیجه ادامه گفت‌وگوها به دور بعدی (وین5) کشیده شد.

   خرداد: مه‌آفرید امیرخسروی، متهم ردیف اول پرونده موسوم به 3هزار میلیاردی سحرگاه سوم خرداد اعدام شد. در گزارش مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به اعضای شورای حکام اعلام شد  که فعالیت هسته‌ای ایران فاقد انحراف است. گفت‌وگوهای «وین 5» به‌مدت 5 روز از 26 خرداد به‌منظور نگارش متن پیش‌نویس برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) ادامه یافت. دوطرف اعلام کردند که وارد مرحله نگارش متن توافق شده‌اند ولی اختلاف نظر جدی، هم در محتوا و هم در نحوه نگارش زمینه را برای بی‌نتیجه‌ماندن این دور از گفت‌وگوها فراهم کرد.

   تیر: دادگاه عمومی اتحادیه اروپا در روزهای 12و 13تیرماه ، دو رأی به نفع ایران صادر کرد؛ براساس آرای صادر شده توسط این نهاد حقوقی، تحریم‌های دانشگاه صنعتی شریف و شرکت نفتکش ایران لغو شد. دهمین دور از گفت‌وگوهای هسته‌ای میان ایران و 1+5، موسوم به «وین 6» (ششمین دور بعد از توافق ژنو) از 11تیرماه آغاز شد و به‌مدت 18روز ادامه یافت. وین 6 که در واقع آخرین نشست در ضرب الاجل شش‌ماهه بود، طولانی‌ترین زمان گفت‌وگوها را به‌خود اختصاص داد. در پایان این دور از گفت‌وگوها، باقی‌ماندن سطحی از اختلاف باعث شد تا گفت‌وگوها به‌مدت 4ماه دیگر تمدید شود.

   مرداد: در این مقطع رایزنی‌های دیپلماتیک ایران برای حل و فصل بحران غزه در جریان بود؛ در همین راستا، محمدجواد ظریف، وزیرخارجه و علی شمخانی، دبیر شورای‌عالی امنیت ملی با سیدحسن نصرالله، خالد مشعل و رمضان عبدالله رهبران مقاومت فلسطین و لبنان دیدار و گفت‌وگو کردند. در جریان تلاش‌های ایران در این زمینه، تهران میزبان وزرای خارجه 14عضو جنبش عدم‌تعهد بود. رهبر انقلاب نیز در خطبه‌های نماز عید سعید فطر تأکید کردند: «همه دنیا باید به تجهیز ملت فلسطین کمک کند». حسن روحانی، رئیس‌جمهور در سخنرانی خود در استان چهار محال و بختیاری با تأکید بر اینکه سیاست خارجی ایران تغییر کرده است، گفت: «نرمش ذلیلانه و تسلیم در برابر قدرت‌های بزرگ ممنوع است... نرمش قهرمانانه خواهیم داشت». روحانی طی سخنانی دیگر در 20مرداد به‌شدت از منتقدان مذاکرات هسته‌ای انتقاد کرد و خطاب به آنها گفت: «عده‌ای تا اسم مذاکره می‌آید، می‌گویند می‌لرزیم، به جهنم. بروید جای گرم که نلرزید». این جمله رئیس‌جمهور انتقادات زیادی را از سوی مخالفان دولت به همراه داشت. تا اینکه روحانی توضیح داد که مخاطبش منتقدان نبودند بلکه کسانی بودند که صرفا به‌دنبال تخریب و کارشکنی هستند». رهبر انقلاب در دیداری که با سفرا داشتند، فرمودند: «مذاکره تأثیری در تحریم نداشت». ایشان در بخشی از سخنانش درباره ضررهای ناشی از مذاکره با آمریکایی‌ها افزودند: «این کار ما را در افکار عمومی ملت‌ها و دولت‌ها به تذبذب متهم می‌کند». 29مردادماه، رضا فرجی دانا، وزیر علوم دولت یازدهم توسط مجلس استیضاح و برکنار شد. رئیس‌جمهور، محمدعلی نجفی را به‌عنوان سرپرست این وزارتخانه منصوب کرد.

   شهریور: درحالی‌که مذاکرات هسته‌ای میان ایران و 1+5 تداوم داشت، آمریکا شرکت‌ها و افراد جدیدی را به اتهام کمک به برنامه هسته‌ای ایران در فهرست تحریم‌های خود قرار داد؛ رئیس‌جمهور ایران این اقدام آمریکا را «رفتار دوگانه آمریکا» تعبیر کرد و ظریف نیز نسبت به اثرگذاری این تحریم‌ها به فرایند مذاکرات هشدار داد. ادامه مذاکرات هسته‌ای (در چارچوب ضرب‌الاجل چهارماهه) همزمان با نشست سالانه مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک برگزار شد. در این دور از گفت‌وگوها که در فاصله 27شهریور تا 4مهرماه برگزار شد، بررسی ابعاد فنی، سیاسی و حقوقی برنامه هسته‌ای ایران و نیز موضوع تحریم‌ها مهم‌ترین محورهای بحث بود. در این نشست پیشرفت محسوسی حاصل نشد اما دیپلمات‌ها این دور از گفت‌وگوها را مفید و سازنده دانستند.

   مهر: مهم‌ترین دیدار حسن روحانی در نیویورک و در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل با نخست‌وزیر انگلیس بود که به درخواست دیوید کامرون صورت گرفت. این نخستین دیدار عالی‌رتبه‌ترین مقامات اجرایی ایران و انگلیس پس از پیروزی انقلاب اسلامی بود. این دیدار که می‌توانست گامی مهم در جهت بهبود روابط دو کشور باشد با این سخنان کامرون که «ما با ایران اختلاف نظرات شدیدی داریم»، به حاشیه رفت. باراک اوباما، رئیس‌جمهور آمریکا در بخشی از سخنرانی خود در مقر سازمان ملل گفت: «پیام من به مردم و رهبران ایران ساده و جامع است؛ اجازه ندهید که این فرصت از دست برود. ما می‌توانیم به یک راه‌حل مناسب که نیازهای ایران به انرژی را برطرف کند و به جوامع بین‌المللی در مورد صلح‌آمیز بودن برنامه‌ هسته‌ای ایران اطمینان دهد، دست یابیم». دور جدید گفت‌وگوهای هسته‌ای به شکل سه‌جانبه میان مقام‌های ایران، آمریکا و اروپا از 22تا 24 مهر در وین در سطح معاونان و وزیران امور خارجه برگزار شد. در ۲۹ مهر، آیت‌الله محمدرضا مهدوی کنی، رئیس مجلس خبرگان رهبری درگذشت. وی در 14خرداد 1393 به‌دلیل بیماری قلبی به کما رفت و در بیمارستانی در تهران بستری شده بود. رئیس‌جمهور بعد از انتشار خبر فوت آیت‌الله مهدوی کنی، 2 روز عزای عمومی در سراسر کشور اعلام کرد.

   آبان: آیت‌الله لاریجانی، رئیس قوه قضاییه ربط‌دادن اسیدپاشی‌های زنجیره‌ای اصفهان به موضوع امر به معروف را «جفایی عظیم» و «سیاسی» توصیف کرد. در نهمین دور از گفت‌وگوهای هسته‌ای پس از توافق ژنو، این بار مسقط، پایتخت عمان میزبان تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای ایران و همچنین آمریکا و اروپا بود. این نشست 17تا 20آبان‌ماه به طول انجامید.

   آذر: دهمین دور از گفت‌وگوهای هسته‌ای پس از توافق ژنو موسوم به «وین8» که از 27 آبان آغاز شده بود تا سوم آذر به طول انجامید. این آخرین نشست در ضرب‌الاجل چهار ماهه بود؛ موعدی که در این تاریخ (سوم آذر- بیست‌وچهارم نوامبر) به پایان می‌رسید و هنوز مسائلی مانند ظرفیت و میزان غنی‌سازی‌ و همچنین بازه زمانی لغو تحریم‌ها به‌عنوان مهم‌ترین موارد اختلافی باقی مانده بود. در نتیجه، گفت‌وگوها برای 7‌ماه دیگر (تا نهم تیرماه 1394) تمدید شد به‌طوری که قرار شد دوره چهارماهه اول برای رسیدن به توافق سیاسی و دوره سه‌ماهه دوم به حل جزئیات، مسائل فنی و حقوقی اختصاص یابد. دور بعدی مذاکرات از 26 آذر در سطح معاون وزیران امور خارجه در شهر ژنو سوئیس برگزار شد. 17آذر، رهبر معظم انقلاب اسلامی در پاسخ به نامه اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس‌جمهور، در ارتباط با برگزاری «همایش ملی ارتقای سلامت نظام اداری و مقابله با فساد» و درخواست صدور پیام برای این همایش، مرقومه‌ای را صادر کردند. در پیام رهبری که توسط جهانگیری در همایش مزبور خوانده شد، آمده است: «... این سمینار و امثال آن بناست چه معجزه‌ای بکند؟ مگر وضعیت برای شما مسئولان سه قوه روشن نیست؟ با توجه به شرایط مناسب و امیدبخشی که از لحاظ همدلی و هماهنگی و همفکری بین مسئولان امر وجود دارد، چرا اقدام قاطع و اساسی انجام نمی‌گیرد که نتیجه را همه به‌طور ملموس مشاهده کنند. توقع من از آقایان محترم این است که چه با سمینار و چه بدون آن، تصمیمات قاطع و عملی بدون هرگونه ملاحظه‌ای بگیرند و اجرا کنند». 

   دی: محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران طی نامه‌ای به همتایان خود در جهان به رویکرد ایران در مذاکرات هسته‌ای تأکید کرد و نوشت: «رفع تحریم‌ها جزو اساسی هر توافقی است». نهم دی‌ماه، وزارت خزانه‌داری آمریکا 9شخص و شرکت جدید را به‌دلیل ارتباط با ایران به فهرست‌تحریم‌های خود اضافه کرد. این اقدام آمریکا در حالی بود که مطابق توافق ژنو، آمریکا و اتحادیه اروپا در قبال توقف غنی‌سازی‌ 20درصد ایران، از تصویب و اعمال تحریم‌های جدید علیه ایران منع شده بودند. تحریم‌های جدید آمریکا، از سوی مسئولان ایرانی، نقض توافق ژنو ارزیابی شد. دوازدهمین دور از گفت‌وگوهای هسته‌ای (پس از توافق ژنو) در سطح معاونان از 24دی‌ماه به‌مدت 5روز در شهر ژنو برگزار شد که افزون بر معاونان، وزیران امور خارجه ایران و آمریکا هم در این نشست حضور داشتند.

   بهمن: نامه رهبر انقلاب خطاب به جوانان غرب در دوم بهمن به چهار زبان منتشر شد و بازتاب گسترده‌ای در رسانه‌های جهان داشت؛ نامه‌ای که جوانان غربی را به شناخت مستقیم و بی‌واسطه اسلام می‌خواند. اجرای حکم 5سال حبس محمدرضا رحیمی، معاون اول سابق رئیس‌جمهور(محمود احمدی‌نژاد) از اتفاقات مهم بهمن 93 بود.

   اسفند: اولین جلسه مجلس خبرگان رهبری پس از درگذشت آیت‌الله مهدوی کنی در اسفند 93 برگزار که طی آن آیت‌الله یزدی با کسب اکثریت آرا ریاست این مجلس را عهده‌دار شد. در اسفندماه 93، سه‌دور مذاکرات هسته‌ای در ژنو، مونترو و لوزان برگزار شد. نشست ژنو از اول اسفند به‌مدت 4روز با حضور وزیران امور خارجه ایران و آمریکا برگزار شد. حضور برخی از شخصیت‌های برجسته و تأثیرگذار ازجمله علی‌اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران و ارنست مونیز، وزیر انرژی آمریکا فضای این دور از مذاکرات را متمایز کرده بود . دور بعدی گفت‌وگوهای هسته‌ای در دهکده «مونترو» در حومه شهر ژنو از 11 اسفند به‌مدت 4روز برگزار شد؛ گفت‌وگوهای عالی فنی در این مرحله پیشرفت قابل ملاحظه‌ای داشت. آخرین دور مذاکرات در سال1393، 24تا 29 اسفندماه در شهر لوزان سوئیس برگزار شد. تفاهم و چارچوب مشترکی که دوطرف در پی دستیابی به آن بودند در این نشست حاصل نشد.