تاریخ فشرده خانه ملت
آشنایی با هر سه ساختمان تاریخی تهران که از نهاد قانونگذاری ایران میزبانی کرده‌اند
سیدسروش طباطبایی‌پور
قانون واژه‌ای است به قدمت تاریخ تفکر بشری و 2معنی دارد؛ اولی نظم ذاتی طبیعت است که تغییر نمی‌کند و از طریق علومی مثل فیزیک و شیمی، ما از این قوانین طبیعی آگاه می‌شویم و گاهی بهره‌مند. و دومی، همان است که در جوامع بشری، باید بدان احترام گذاشت: قانون به معنی ملاک و معیاری برای ساماندهی زندگی انسانی!این روزها مصادف است با نخستین روزهای تشکیل مجلس شورای اسلامی در خرداد سال1359 شمسی. به همین بهانه قرار است اینجا به پیشینه تاریخ قانونگذاری در ایران نگاهی بیندازیم و ساختمان‌های تشکیل مجالس ایران را با هم بررسی کنیم.
اولین مجلس ایران
تا حرف از قانون و مجلس می‌شود، خاطره انقلاب مشروطه به ذهن می‌آید؛ یعنی درست زمانی که ملت ایران از یک عمر استبداد در حکومت پادشاهی ناراضی بودند و بالاخره با فشارهای مشروطه‌خواهان، شاه را وادار به پذیرش حکومتی شورایی کردند؛ یعنی مردم، حکومت پادشاهی را در ایران می‌پذیرند، به این شرط که پادشاه هم بپذیرد مردم و نمایندگانشان بتوانند در وضع قوانین کشور، نقشی مؤثر داشته باشند. فرمان مشروطه درست 119سال پیش به‌دست مظفرالدین‌شاه قاجار امضا شد و نخستین دوره مجلس شورای ملی در 13مهر سال1285 شمسی کار خودش را آغاز کرد. نگارش قانون اساسی مشروطه، رسیدگی به بودجه دولت و هزینه دربار، تصویب اخراج مستشاران خارجی از ایران و تصویب تأسیس بانک ملی در ایران، از مهم‌ترین دستاوردهای مجلس اول شورای ملی بود. نخستین مجلس البته پایانی مستبدانه و غم‌انگیز داشت. محمدعلی‌شاه قاجار فرمان داد مجلس را به توپ ببندند و دوره استبداد صغیر آغاز شد.
اولین بنایی که پذیرای نمایندگان بود
اولین مکانی که نمایندگان ملت دور هم در آن جمع شدند، عمارتی در میدان بهارستان است؛ همان عمارتی که امروز به نام باغ یا کاخ بهارستان و مجموعه مجلس شورای ملی می‌شناسیمش و شامل عمارت بهارستان، مسجد و مدرسه سپهسالار، عمارت ملیجک و بخش‌های دیگر است. این عمارت باغی است که به دستور میرزاحسین‌خان سپهسالار، صدراعظم ناصرالدین‌شاه ساخته شد و بعد از تصرف آن توسط ناصرالدین‌شاه و پیداکردن کاربری‌های حکومتی، به درخواست نمایندگان مجلس اول در اختیار آنان قرار گرفت. نخستین دوره مجلس با حضور شخص مظفرالدین‌شاه در این ساختمان برگزار شد.
مکث
3 حادثه برای نخستین ساختمان
همانطور که قبلا گفتیم، نخستین ساختمان مجلس ملی سرنوشت غم‌انگیزی داشت. وقتی هنوز 2سال بیشتر از برگزاری نخستین دوره مجلس ملی ایران نگذشته بود، صبر محمدعلی‌شاه تمام شد و به دستور او قزاقان روس ساختمان مجلس را به توپ بستند و حدود 300کشته و 500زخمی روی دست ملت گذاشتند. این عمارت 3بار هم طعمه حریق شد؛ اما پس از مرمت و تا پیروزی انقلاب اسلامی، همه 24دوره مجلس شورای ملی در همین ساختمان برگزار شد. از دهه80 شمسی این ساختمان به کتابخانه مجلس شورای اسلامی تبدیل شد. این دو عکس تاریخی را عکاس روزنامه همشهری علی‌رضا بنی‌علی در سال 1373 از آخرین حریق در این ساختمان گرفته است.
دومین ساختمان مجلس
در دوره پهلوی دوم، ساختمانی برای مجلس سنا ساخته شد. این بنا همان عمارتی است که اکنون در مقابل دانشگاه افسری امام‌علی(ع) واقع است. این بنا بین سال‌های 1332 تا 1337 با الهام و اقتباس از طرح کاخ‌های ایرانی ساخته شد و 7دوره این مجلس در همین ساختمان برپا شد.
مجلس شورای اسلامی
پس از انقلاب اسلامی ایران در سال1357، از ساختمان سنا برای جلسات آماده‌سازی پیش‌نویس قانون اساسی و برگزاری نشست‌های مجلس خبرگان قانون اساسی استفاده شد. سپس نمایندگان مجلس شورای اسلامی تا سال1380 در همین عمارت جلسات خود را برپا می‌کردند. پس از ساخت بنای جدید مجلس شورای اسلامی، از این ساختمان برای برخی گرد‌همایی‌های دولتی، مجمع تشخیص مصلحت نظام و جلسه‌های سالانه مجلس خبرگان رهبری استفاده می‌شود.
ساختمان بهارستان
ساختمان جدید مجلس شورای اسلامی در محوطه‌ای در حدود 15هکتار و در مجموعه تاریخی بهارستان بنا شده. شکل مدرن و هرمی‌شکل آن به‌گونه‌ای است که در تأمین نور برای 2ساختمان مجاور آن خللی وارد نشود. معماری داخلی تالار جدید با فضاهای به‌وجودآمده هماهنگی کامل دارد و با نگاه به معماری اسلامی طراحی و اجرا شده است. از سال1383 و همزمان با نخستین جلسه دوره هفتم مجلس شورای اسلامی، جلسات مجلس در این ساختمان برگزار می‌شود.
