تالاب‌های تشنه مازندران

اشکان جهان‌آرای|   ساری- خبرنگار:


شاید وقتی تفاهم‌نامه حمایت از تالاب‌ها در رامسر امضا می‌شد،  تصورش دشوار بود که مازندران به عنوان میزبان یک نشست تاریخی در حوزه محیط‌زیست و تالاب‌ها، حدود 50 سال بعد از این میزبانی، شرایطی شکننده و حساس را در زمینه تالاب‌ها تجربه کند و برخی تالاب‌های مهم ایران نیز از بین بروند یا در معرض نابودی باشند. اتفاقی که امروز پس از تالاب‌های مهمی مانند گاوخونی و جازموریان، در تالاب‌های مازندران، گیلان و گلستان هم دیده می‌شود.

در مازندران به واسطه وجود زمین‌های کشاورزی و آب‌بندان‌ها، مناطق تالابی زیادی وجود دارد. طی سال‌های اخیر که اکوتوریسم در مازندران بیشتر مورد توجه قرار گرفته، تصاویر زیبایی از فضاهای تالاب‌گونه در نقاط مختلف استان ثبت و منتشر شد. اما فقط 2 تالاب رسمی در مازندران وجود دارد. یکی تالاب بزرگ و شاخص میانکاله است که در دنیا به عنوان یک تالاب مهم از آن یاد می‌شود. این تالاب 68 هزار و 800 هکتاری یک سال پیش از تصویب کنوانسیون رامسر به عنوان منطقه حفاظت‌شده ثبت شد و اکنون از آن به عنوان یکی از ذخیره‌گاه‌های مهم‌ زیست‌کره در دنیا یاد می‌شود. تالاب دیگری که در مازندران مورد توجه قرار دارد، تالاب فریدونکنار است؛ تالابی حدود 6 هزار هکتاری که در واقع از زمین‌های کشاورزی تشکیل شده و به واسطه ورود پرندگان مهاجر در ماه‌های سرد سال شهرت یافته است.

بنا به تعریف از تالاب در کنوانسیون بین‌المللی رامسر، آب‌بندان‌ها نیز در تعریف تالاب‌ها قرار می‌گیرند. در کنوانسیون رامسر آمده که علاوه بر مرداب‌ها و باتلاق‌ها، منابع آبی طبیعی یا مصنوعی اعم از دائمی و موقت که آب در آن راکد یا جاری باشد و عمق آن بیشتر از 6 متر نباشد نیز در دسته تالاب‌ها قرار می‌گیرد. با این تعریف، مازندران تالاب‌خیز‌ترین استان کشور است؛ چراکه 876 آب‌بندان با ظرفیت ذخیره 350 میلیون مترمکعب در این استان وجود دارد که 25 آب‌بندان در دسته آب‌بندان‌های زیستی قرار دارند. در طرح بهسازی تالاب‌ها که اخیرا از سوی دولت مطرح شده، سازمان حفاظت محیط‌زیست برای این 25 آب‌بندان، شیوه‌نامه لایروبی تدوین کرده و خواسته که این آب‌بندان‌ها به صورت مقطعی فقط لایروبی شوند و ساختارشان تغییر نکند.


میانکاله بیمار است

در حال حاضر تالاب میانکاله که بخشی از آن در مازندران و بخشی دیگر در گلستان قرار گرفته، شرایطی خاص و شکننده دارد. به گفته معاون فنی اداره کل حفاظت محیط‌زیست مازندران، حدود 6 هزار هکتار از تالاب میانکاله خشک شده و علاوه بر خشکی، تصرف همین زمین‌های خشک شده تهدید دیگری است که این منطقه حفاظت‌شده مهم را تهدید می‌کند.

دکتر «علی‌اکبر یداللهی» به همشهری می‌گوید: «مجموع مساحت تالاب میانکاله و زاغمرز در کنوانسیون رامسر حدود 100 هزار هکتار ثبت شده است. تالاب میانکاله با خشکی‌های آن 68 هزار و 800 هکتار مساحت دارد و مساحت خلیج گرگان و تالاب میانکاله بدون محاسبه خشکی‌ها هم حدود 45 هزار هکتار است.»

این مسئول با بیان این‌که در حال حاضر عمیق‌ترین نقطه تالاب میانکاله فقط 2 متر عمق دارد، می‌افزاید: «تالاب میانکاله حال خوبی ندارد و سال‌هاست که بیمار است. متاسفانه گاهی اوقات مردم نیز شدت تهدیدها و بیماری را بیشتر می‌کنند. چندی پیش حدود 100 هکتار از قسمت‌های خشک شده در جنوب میانکاله توسط 70 نفر تصرف شد که تصمیم به کشت در آن داشتند. کشت در این زمین‌ها برای سال اول حاصل خوبی دارد. اما از سال دوم به دلیل از بین رفتن ریزمغذی‌ها، هم کشت خوبی نخواهد داشت و هم زمین به خشکزار و کانون گرد و غبار تبدیل می‌شود.»


احیای حقابه

معاون فنی اداره کل حفاظت محیط‌زیست مازندران احیای میانکاله را مستلزم مشارکت مردم و همچنین حفظ حقابه میانکاله می‌داند و می‌گوید: «در سال‌های اخیر با سدسازی‌ها و بستن کانال‌های منتهی به میانکاله و حفر چاه‌های متعدد در منطقه، حقابه میانکاله کاهش یافت. کاهش آورده رودخانه ولگا به عنوان اصلی‌ترین منبع تامین دریای خزر نیز این وضعیت را تشدید کرد. آبی که از مناطق پایین‌دست هم برای میانکاله تامین می‌شد با برداشت‌های بی‌رویه کاهش یافت. در حال حاضر حدود 2 هزار واحد پرورش ماهی در اطراف میانکاله فعالیت می‌کنند.»

یداللهی اظهار می‌کند: «احیای میانکاله به تامین 6 مترمکعب آب بر ثانیه نیاز دارد. با انتخاب مشاور، طرحی در حال مطالعه است که بر اساس آن یک مترمکعب آب بر ثانیه از نکارود به سمت میانکاله بفرستیم. هنوز در حد مطالعه است که این آب با کانال انتقال داده شود یا وارد تالاب لپوی زاغمرز شود و به همان میزان از پایین‌دست لپو آب وارد میانکاله شود. این طرح توسط مشاور در حال بررسی است.»
وی ادامه می‌دهد: «البته در صورت تحقق این طرح و تامین یک مترمکعب از کانال‌های پایین‌دست، باز هم 4 مترمکعب بر ثانیه آب برای احیای میانکاله کم داریم. لایروبی کانال‌ها نیز از طرح‌های در حال انجام است. سال 1395 حدود 500 میلیون تومان، پارسال یک میلیارد و 800 میلیون تومان و امسال 3 میلیارد تومان برای لایروبی کانال‌های منتهی به میانکاله اختصاص داده شد.»

به گفته این مسئول، یکی از اشتباهات در اختصاص اعتبار برای احیای میانکاله این بود که دولت 5 میلیارد تومان اعتبار احیا را در حالی که مدیریت این تالاب با مازندران است، به گلستان داد. وی می‌گوید: «این اعتبار برای ایجاد کانال تردد شناورها به جزیره آشوراده مورد استفاده قرار گرفت؛ در حالی که ما مخالف این اقدام بودیم. هدف اصلی این است که رطوبت میانکاله حفظ شود تا گونه‌های محافظ خاک از بین نروند.»

یداللهی خشک شدن میانکاله را تهدیدی جدی برای محیط‌زیست مازندران و گلستان می‌داند و می‌افزاید: «گونه‌های گیاهی مناطق خشک شده تالاب در حال تغییر هستند. گیاهان آبزی جای خود را به گیاهان کنارآبزی می‌دهند و اگر بستر خشک شود، باز هم گونه گیاهان تغییر می‌کند. این خشکی‌ها می‌توانند در آینده کانون ریزگردها در مازندران و گلستان باشند. همه باید برای حفظ تالاب‌ها مشارکت داشته باشند.»