تکرار تاریخ؛ حمله به سفارت

اسماعیل سلطنت پور

7سال از حمله پرهزینه به سفارت انگلیس گذشته است؛ پرونده‌ای که با وجود عادی‌شدن روابط دو کشور هنوز باز است و بر روابط ایران و غرب سایه سنگینی دارد.

حمله به سفارت از همان روزهای نخست انقلاب باب شد. 3روز پس از پیروزی انقلاب یعنی 25بهمن سال57 تعدادی مارکسیست از جریانی موسوم به چریک‌های فدایی خلق به سفارت آمریکا حمله کردند. این آغاز بازی خطرناک حمله به سفارتخانه‌ها بود که در ادامه با حمله به سفارت انگلیس و عربستان تکرار شد.

 جالب اینکه جز ماجرای سفارت آمریکا در سال58 که دانشجویان پیرو خط امام البته بدون اطلاع امام انجام دادند و مسئولیت آن را هم برعهده گرفتند، هیچ‌کس مسئولیت دیگر حملات به سفارتخانه‌های خارجی در ایران را بر عهده نگرفته تا همیشه انگشت اتهام به سمت جماعتی موسوم به«خودسرها» نشانه رود.

در پرونده قطور حمله خودسرها به سفارتخانه‌ها حمله به سفارت انگلیس یک فصل بلند بالاست. خودسرها چندین بار به بهانه‌های مختلف جلوی سفارت انگلیس تجمع می‌کردند و با سنگ به ساختمان سفارت انگلیس آسیب می‌زدند و هر بار بعد از ساعتی و با تمام‌شدن محموله سنگ‌ها که معمولا در خودروهای باری حامل سیستم‌های صوتی و تریبون جاسازی می‌شدند به خانه می‌رفتند و فردای آن روز مسئولان سفارت فاکتور خسارت‌وارده به ساختمان را به وزارت خارجه ایران ارسال می‌کردند اما عصر روز 7 آذر اتفاق دیگری رخ داد.

قیقاج بر اعصاب مردم

روزدوشنبه 30 آبان سال 1390دولت انگلیس در اقدامی بی‌سابقه و خصمانه بانک مرکزی ایران را هدف تحریم قرار داد؛ اقدامی که تا آن زمان حتی در آمریکا هم انجام نشده بود، از سوی دیگر سفیر وقت انگلیس در تهران یادداشتی مداخله‌جویانه نوشت و در اقدامی غیردیپلماتیک آن را روی سایت سفارت قرار داد. این دو اتفاق نمایندگان مجلس ایران را دست به‌کار کرد تا طرح کاهش روابط با انگلیس را آماده کنند. این طرح روز 6 آذر با قید دوفوریت تصویب شد و قرار بود ایران با یک اقدام دیپلماتیک و شکیل به‌صورت غیرمستقیم سفیر انگلیس را اخراج و با کمترین هزینه به اقدام ضد‌ایرانی دولت انگلیس اعتراض کند اما 2 روز بعد خودسرها وارد عمل شدند و ورق را به نفع انگلیس برگرداندند.

آغاز ماجرا

ساعت 3عصر روز سه‌شنبه 8آذر عده‌ای عمدتا جوان 2 دسته می‌شوند؛ عده‌ای به سمت خیابان شریعتی و عده‌ای به سمت خیابان فردوسی حرکت می‌کنند. پلیس با تصور اینکه این تجمع هم مانند دفعات قبل صرفا با پرتاب تعدادی سنگ همراه است تدابیر عادی برای حفاظت از سفارت و باغ قلهک اندیشیده بود اما در یک آن جمعیت مستقر در خیابان فردوسی به سمت سفارت یورش برده و تعداد زیادی از آنان وارد ساختمان سفارت شدند. نخستین اخبار منتشر شده از این واقعه فرار دیپلمات‌های انگلیسی و حبس برخی دیگر در ساختمان سفارت بود. نخستین تصاویر هم حمل ال‌سی دی و مانیتورهای سفارت و تابلو‌های نقاشی و... بود.

روایت صالحی 

علی‌اکبر صالحی، وزیر خارجه وقت ایران ماجرای آن روز را اینطور روایت کرده است: «من آن زمان بنا به دعوت آقای ولید معلم، وزیر خارجه سوریه به جده رفته بودم تا در سازمان همکاری‌های اسلامی سخنرانی کنم. دلیل آن حضور هم این بود که آن سازمان تصمیم گرفته بود سوریه را به‌دلیل حمله به سفارتخانه‌های کشورهای مختلف ازجمله کشورهای عربی در دمشق، مجازات کنند؛ چراکه این اتفاقات را از چشم دولت می‌دیدند. آقای معلم به من زنگ زد و از من خواست به این کنفرانس بیایم و از موضع سوریه دفاع کنم. من در راه بودم و متن صحبت‌هایم را آماده کرده بودم که بگویم حمله به این سفارت‌ها ربطی به دولت‌ها ندارد و نباید همه‌چیز را از چشم دولت دید و نگاه خصمانه‌ای با سوریه نداشته باشید و مسائلی از این دست، که یکباره به من خبر دادند در تهران به سفارت انگلستان حمله شده است. من واقعاً شگفت‌زده شدم. به یاد دارم که در یکی از بزرگراه‌های جده و در ماشین در حال حرکت بودیم که از راننده خواستم توقف کند تا مدتی فکر کنم و ابتدا تکلیف مسئله خودمان را روشن کنیم و بعد به سراغ سوریه و حمله به سفارت‌های عربی در دمشق برویم. من بلافاصله با ایران تماس گرفتم و وضعیت را جویا شدم. از آن طرف وزیر خارجه انگلستان که آن زمان ویلیام هیگ بود با من تماس گرفت و من به ایشان گفتم از این اتفاق متأسف هستم ولی شما نگران نباشید، من مسئله را حل می‌کنم. ایشان گفتند مشکل ما این است که حدود 5 یا 6 نفر از دیپلمات‌های ما که در سفارت بودند حتی نمی‌دانیم کجا هستند و نگران جان آنها هستیم. من به آقای هیگ اطمینان‌خاطر دادم که مشکلی پیش نمی‌آید».

تور سفارت‌گردی انگلیس

همان روز و پس از تسخیر سفارت انگلیس جمعیت به سمت باغ سفارت در منطقه قلهک راهی شدند و همان اتفاقات سفارت در باغ رخ داد. انگلیس واکنشی زیرکانه نشان داد و فردای آن روز از دیپلمات‌های‌ارشد مقیم تهران برای حضور در تور بازدید از سفارت و باغ دعوت کرد تا موجی ضد‌ایرانی میان مقامات غربی و حتی کشورهای همسایه شکل بگیرد و همه ایران را محکوم کنند.

البته حمله به سفارت در داخل هم در عالی‌ترین سطح محکوم شد، یک سال پس از واقعه، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر انقلاب در دیدار دانشجویان، پیرامون حمله به سفارت انگلیس در تهران فرمودند: «در قضیه اخیر اشغال آن سفارت خبیث، احساسات جوانان درست بود ولی رفتنشان درست نبود. من اجتماعات دانشجویی را تأیید می‌کنم اما با تندروی در این اجتماعات مخالفم».

آیت‌الله خامنه‌ای زمانی که رئیس‌جمهور بودند هم به‌شدت با حمله به سفارتخانه‌ها مخالفت داشتند. در خطبه ایشان در 28بهمن 1367در نخستین جمعه پس از اعلام حکم امام‌خمینی(ره) مبنی بر ارتداد سلمان رشدی آمده است: «من شنیدم که بعضی‌ها رفتند سراغ بعضی از سفارتخانه‌ها. من الان دارم به شما ابلاغ می‌کنم، به‌عنوان مسئول دولتی و به‌عنوان امام جمعه و یک روحانی، به سفارتخانه‌ها نزدیک نشوید. این را بدانید که اگر شما از سیاست انگلیس یا سیاست آمریکا یا هر کس دیگری بدتان می‌آید راهش این نیست که یک عده‌ای بروند بی‌مهار از دیوار سفارتخانه بالا و به سفارتخانه‌ها ‌نزدیک بشوند. بنده دارم پیش شماها شهادت می‌دهم که این قطعا و قطعا به ضرر اسلام و مسلمین و به ضرر جمهوری اسلامی است».

انگلیس پس از برگزاری تور سفارت‌گردی برای دیپلمات‌های خارجی و مظلوم‌نمایی دیپلماتیک، زیرکانه و برای جلوگیری از عمل متقابل ایران، پس از خارج کردن سفیر و دیپلمات‌هایش از خاک ایران، دیپلمات‌های کشورمان را اخراج و روابط دیپلماتیک با ایران را قطع کرد و این حالت تا 4سال بعد ادامه داشت.

 روابط ایران و انگلیس که با تحولات هسته‌ای و تحریم ایران به‌هم ریخته بود در نهایت با تحولات مثبت در مذاکرات هسته‌ای رو به بهبود رفت تا اینکه اول شهریور سال94 سفارتخانه‌های دو کشور با سفر رسمی فیلیپ هاموند، وزیر خارجه انگلیس به تهران به‌طور همزمان بازگشایی شد و روابط دو کشور به حالت عادی برگشت اما خودسرها 4‌ماه بعد این بار از دیوار سفارت عربستان بالا رفتند!