باران کانون‌های ریزگرد را کور کرد

الهام مصدقی‌راد _ خبر‌نگار

چهارم آبان‌ماه، نخستین باران پاییزی در خوزستان بارید. اواخر شهریور، ‌سازمان هواشناسی اعلام کرده بود که در 2فصل پایانی سال، ‌بارش‌های خوبی نصیب خوزستان خواهد شد و با همین پیش‌بینی‌ها، گفته شد که امسال خوزستان خشکسالی ندارد. بارندگی‌های خوب در جنوب کشور طبق پیش‌بینی‌ها جلو رفت و همچنان ادامه دارد. این میزان بارش به حدی است که وضعیت تالاب‌ها را دگرگون کرده و میزان آب ذخیره شده در پشت سدهای استان را به حداکثر ظرفیت رسانده است. البته تدابیری برای احتمال وقوع سیلاب و طغیان رودها هم اندیشیده شده است. تالاب‌های خوزستان که تا همین چند‌ماه پیش خشک و کم آب بودند حالا تغییر چهره داده و جنوب را برای نوروز، ‌بهاری کرده‌اند.

رودهای زنده و تالاب‌های پرآب
بارش‌های پاییزی در همان 2 ‌ماه اول، وضعیت خوزستان را دگرگون کرد به‌گونه‌ای که مدیرکل محیط‌زیست استان در همان زمان به همشهری گفت: «میزان بارش در 2 ماه مهر و آبان، معادل کل بارش نرمال یکساله خوزستان بوده و در بعضی شهرهای استان نیز میزان بی‌سابقه‌ای از بارندگی به ثبت رسیده است.» با افزایش بارندگی‌ها رودهای استان نیز پرآب شدند و همان چند‌ ماه قبل گفته شد اگر بارش به همین منوال ادامه یابد، تالاب‌های شادگان و هورالعظیم پرآب‌تر خواهد شد. رود کرخه که در سال آبی گذشته نتوانسته بود آبی را وارد تالاب هورالعظیم کند، ‌با حجم بسیار بالای آب مواجه شد. مسئولان محیط‌زیست خوزستان نیز اعلام کردند درصورت ادامه بارش، حتی آب را به بخش عراقی هورالعظیم هدایت خواهند کرد. حالا همین اتفاق افتاده و از حدود 10روز قبل آب به هورالعظیم عراقی هدایت شده است.
بارش‌های استان خوزستان در سال‌جاری، تقریبا بی‌نظیر است و میانگین بارش بسیار بیشتر از نرمال بارش‌های درازمدت گزارش شده است. احمدرضا لاهیجان‌زاده، ‌مدیرکل محیط‌زیست خوزستان روز گذشته در گفت‌وگو با همشهری اعلام کرد:‌ «ورودی آب به تالاب هورالعظیم حدود 3 روز قبل 200مترمکعب بر ثانیه بود اما در روز گذشته به بیش از 300مترمکعب بر ثانیه رسید.» از آنجا که تالاب گنجایش این میزان آب را ندارد و احتمال شکستگی دایک مرزی یا همان خاکریز میان دو بخش عراقی و ایرانی وجود دارد، آب با دبی 195مترمکعب بر ثانیه، که دبی قابل‌توجهی است به بخش عراقی تالاب هدایت شده است.

افزایش آب موجود در مخزن سدها نیز، ‌موجب رها‌سازی‌ آب 2 سد دز و کرخه در روزهای گذشته شد. آب باید رها می‌شد تا به سازه سد آسیبی نرسد و خطر شکستگی و سیلاب شدید ایجاد نشود اما همان رها‌سازی‌ کنترل شده نیز زمین‌های کشاورزی و ساخت و سازهای حاشیه رود را که طی سال‌ها با تجاوز به حریم رودخانه ایجاد شده بود، تهدید کرد و ستاد بحران استان نیز به حالت آماده‌باش درآمد. آب ذخیره شده سد دز نیز به کارون می‌رسد و هم‌اکنون این رودخانه را بسیار پرآب کرده است. آب از سد دز به سمت تالاب بام دژ هم هدایت شده و زهکش‌ها و کانال‌های موجود ترمیم و زهکش‌ها و کانال‌های جدیدی احداث شده‌اند تا ضمن احیای تالاب، ‌خسارتی به روستاهای اطراف نرسد.

خاموشی کانون‌های گردوغبار 
در صورت تحقق پیش‌بینی‌ها مبنی بر  بارندگی شدید در ایلام و لرستان طی امروز (دوشنبه)، دوباره بخشی از آب سد‌های دز و کرخه رها‌سازی‌ می‌شود. به گفته لاهیجان‌زاده، دبی رود کارون هم‌اکنون در مقطع اهواز به 1000مترمکعب بر ثانیه رسیده که اگر بارندگی‌های روزهای آینده باعث افزایش آب به میزان 1500مترمکعب در مقطع اهواز شود، بخشی از آن از طریق رود بحره به شادگان انتقال خواهد یافت. رود مارون نیز یکی دیگر از منابع تامین‌کننده آب شادگان است و این تالاب از مارون نیز آبگیری خواهد شد. تالابی که بزرگ‌ترین «رامسر سایت» ایران است با پیشرفت میزان خشکیدگی، به یکی از کانون‌های گردوغبار تبدیل شد و شوری آب باقیمانده در آن، امکان استفاده بومیان از آن را سلب کرد. اما طی این ماه‌ها شادگان نیز مانند هورالعظیم شادمان است و زنده. مدیرکل محیط‌زیست خوزستان می‌گوید: «‌به‌جز شادگان، ‌دیگر کانون‌های ریزگرد در شرق و جنوب شرق هم به‌دلیل بارش‌های این چند‌ماه، زیر آب رفته‌اند و حتی سر سبز شده‌اند. کشاورزان هم درپی این بارش‌ها، در برخی نقاط کشت دیم کرده‌اند.» هم‌اکنون دشت و کانون گردوغباری در استان، ‌بدون پوشش گیاهی مرتعی یا کشت دیم نداریم. وزش باد با سرعت 10متر بر ثانیه هم اگر فعال شود، گرد و خاک نخواهیم داشت، مگر از کانون‌های خارجی نظیر عراق و عربستان.
به‌جز تالاب‌ها، ‌آبگیرهای قدیمی خوزستان هم که سال‌ها خشک و بی‌آب بودند، دوباره جان گرفته‌اند، زنده شدن دوباره آبگیرها و تالاب‌ها خیل عظیمی از پرندگان مهاجر را به سمت تالاب‌ها کشانده؛ اتفاقی که به گفته مدیرکل محیط‌زیست خوزستان، وضعیت تالاب‌ها را به حدود 40سال قبل شبیه کرده و البته کار سرشماری پرندگان را نیز به‌دلیل افزایش آنها، با سختی همراه کرده است. وضعیت آبزیان تالاب‌ها نیز در حد بسیار مطلوبی است، صیادان در حال صید هستند و شیلات نیز برنامه رها‌سازی‌ ماهیان بومی را دنبال می‌کند.

پیگیری حقابه تالاب‌ها 

پاییز و زمستان پر باران امسال، ‌از اتفاقات کم نظیر در سال‌های اخیر خوزستان است. هرچند رودها و تالاب‌ها بسیار پرآب شده‌اند اما مسئولان محیط‌زیست خوزستان می‌گویند نمی‌دانیم این شرایط در سال‌های آینده وجود دارد یا نه؟ به همین دلیل محیط‌زیست کماکان احقاق حقابه‌های تالاب‌ها را پیگیری می‌کند. مدیرکل محیط‌زیست خوزستان می‌افزاید:‌ «مطالعات درخصوص میزان حقابه تا یک‌ ماه دیگر نهایی و آب مورد نیاز تالاب‌ها به وزارت نیرو اعلام می‌شود.» 2روز قبل نیز حمید ظهرابی، معاون محیط طبیعی سازمان حفاظت محیط‌زیست اعلام کرد برنامه جامع مدیریت زیست بومی تالاب‌ها تصویب شده و نیاز آبی 27تالاب کشور نیز تعیین شده است.