تجربه لبنانی در مقابله با بحران اقتصادی مطبوعات

سیاوش فلاح پور/ خبرنگار
روزنامه‌های جهان با تمامی گرایش‌های سیاسی- فرهنگی مختلفی که گاه آنها را مقابل یکدیگر قرار می‌دهد اکنون با مشکلی مشترک روبه‌رو شده‌اند؛ بحران اقتصادی مطبوعات، بحرانی که دلایل مختلفی برای آن برشمرده می‌شود؛ از گرانی کاغذ گرفته تا افزایش نقش شبکه‌های اجتماعی در انتقال اخبار، اوضاع بد اقتصادی جهان و... . در چنین شرایطی روزنامه‌نگاران همه در یک سنگر قرار گرفته و با یکدیگر به گفت‌وگو نشسته‌اند؛ گفت‌وگویی که در آن به بررسی تجارب همدیگر برای مقابله با این بحران می‌پردازند.
 روزنامه النهار لبنان ازجمله روزنامه‌های عربی است که با وجود تحمل ضربه‌های سخت بر اثر بحران اقتصادی، نمونه‌ای جالب از مقابله با آن نیز به شمار می‌رود، آن هم در شرایطی که بسیاری از روزنامه‌های عربی و لبنانی ازجمله السفیر در این نبرد مغلوب شده‌اند. با مونالیزا فریحه، دبیر بخش جهان این روزنامه درباره تجربه النهار گفت‌وگو کرده‌ایم.


روزنامه‌های جهان امروز به‌طور مشترک دچار بحران‌های اقتصادی مختلفی هستند. وضعیت روزنامه‌های لبنانی به چه ترتیب است؟ ریشه بحران‌های اقتصادی مطبوعات این کشور چیست؟
به‌نظرم لبنان بیشتر از کشورهای دیگر در زمینه روزنامه‌نگاری با بحران روبه‌رو شده است؛ بحرانی که نشانه‌های آن در وضعیت روزنامه‌های این کشور قابل مشاهده است؛ روزنامه السفیر نزدیک به 2 سال است که تعطیل شده، چاپ کاغذی روزنامه الحیات که نسخه جداگانه‌ای نیز برای بیروت داشت متوقف شده و چاپ کاغذی روزنامه المستقبل هم از آغاز ‌ماه فوریه سال میلادی جاری متوقف خواهد شد. بنابراین وضعیت لبنان در این زمینه نسبت به سایر کشورهای عربی بدتر است، علت آن هم از یک سو به افزایش قیمت کاغذ و از سوی دیگر به شرایط بد اقتصادی بر می‌گردد، شرایطی که در نتیجه آن بازار تبلیغات دچار رکود شده و سهم روزنامه‌های مستقل از تبلیغات بسیار کاهش یافته است. از سوی دیگر برخی روزنامه‌های عربی همواره از سوی کشورهای دیگری حمایت مالی می‌شدند که این حمایت‌ها هم به دلایل مختلفی کاهش یافته است. علاوه بر تمام اینها ما شاهد پیشرفت تکنولوژی و ظهور وسایل ارتباط‌جمعی جدید نیز هستیم که به نوبه‌خود در تضعیف موقعیت روزنامه‌ها تأثیرگذار است.

روزنامه النهار در مقابله با این بحران‌ها چه راهکارهایی را انتخاب کرده است؟
روزنامه النهار یکی از شناخته شده‌ترین روزنامه‌های لبنان است که نزدیک به 90سال از عمر آن می‌گذرد و هم‌اکنون با شرایط سختی به فعالیت خود ادامه می‌دهد. برای مثال تعداد صفحات آن کمتر شده، همچنین النهار ضمیمه‌های متعددی داشت که مشهورترین آن ضمیمه فرهنگی بود، طبیعتا چاپ تمامی ضمیمه‌ها متوقف شده است. از سوی دیگر توجه اصلی روزنامه بر فضای مجازی متمرکز شده است، توجهی که از تاسیس سایت جدید روزنامه آغاز شد. البته باید توجه داشت که النهار از پیشگامان این راه در میان روزنامه‌های لبنان بود. همچنین در این سایت جدید، تلویزیون آنلاین النهار آغاز به‌کار کرد و از سوی دیگر، سامانه خرید اشتراک برای مقالات به راه افتاد، به‌گونه‌ای که مخاطب روزنامه برای خواندن مقالات باید اشتراک سالانه یا ماهانه داشته باشد. اینها ازجمله مهم‌ترین راه‌هایی به شمار می‌رود که روزنامه النهار برای درآمدزایی از آنها استفاده کرده است.
با این حال همانطور که اشاره کردم بحران روزنامه‌ها در لبنان بسیار جدی است، صدها روزنامه‌نگار طی این سال‌ها شغل خود را از دست داده‌اند و این بحران همچنان ادامه دارد.

نتایج این اقدامات را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ آیا موفقیت‌آمیز بوده است؟ آینده این تجربه در لبنان را چگونه می‌بینید؟
بخش مهمی از راهکارهایی که به آنها اشاره کردم اقداماتی جدید به شمار می‌روند، برای مثال کمتر از دو سال از تاسیس تلویزیون آنلاین یا اشتراکی شدن مقالات النهار می‌گذرد، بنابراین به‌نظرم هنوز برای قضاوت درباره نتایج این راهکارها زود است و نیازمند گذشت زمان هستیم. از طرف دیگر می‌دانیم که خواننده عربی هنوز به پرداخت هزینه برای خواندن مقالات عادت نکرده است، اما باید توجه داشت اگرچه این تجربیات برای جهان عرب تازگی دارد اما در غرب چنین نیست و تمام این راه‌ها آزمایش شده است.

از سوی دیگر کمپین‌های متعددی توسط نهادها و سازمان‌های مختلف به راه افتاده تا در این راه با ما همراهی کرده و خواننده عربی را به پرداخت هزینه اشتراک تشویق کند؛ امری که منجر به حمایت از مطبوعات مستقل و در نتیجه حفظ ارزش کیفی مطبوعات خواهد شد آن هم با پرداخت مبلغی بسیار اندک؛ تجربه‌ای که پیش از این در کشورهای مختلفی ازجمله انگلیس با موفقیت صورت گرفته است. بنابراین تجربه مواجهه مطبوعات لبنانی با بحران همچنان در آغاز راه خود به سر می‌برد و همانطور که گفتم باید برای ارزیابی نتایج آن صبر کرد؛ اگرچه باور دارم این تجربه درصورتی که سایر روزنامه‌ها نیز اقداماتی نظیر النهار انجام دهند قوی‌تر خواهد بود.