رئیس‌کلی برای ادوار مختلف

عیسی محمدی

کسانی که سن و سال بیشتری دارند، کمی که به ذهن‌شان فشار بیاورند و خاطرات را زیر و رو کنند، متوجه خواهند شد که در 2 دهه اول انقلاب اسلامی، امضای یک نفر بیش از هر امضای دیگری پای همه اسکناس‌های چاپ شده کشور قرار داشت؛ امضای محسن نوربخش رئیس بانک‌مرکزی در دوره‌های مختلف از ابتدای پیروزی انقلاب تا سال1382.

مردی برای اقتصاد

چهره‌اش را اگر می‌دیدید، حتی بدون مرور رزومه‌اش، می‌توانستید حدس بزنید که یکی از سیاسیون و مدیران ارشدکلاسیک جمهوری اسلامی ایران است؛ با محاسنی مرتب و آنکاردشده، کت‌وشلوار مرتب و... . دکتری اقتصاد داشت؛ از دانشگاه‌ کالیفرنیای آمریکا. اصالتاً هم اصفهانی بود. انقلاب که شد، مدتی در آمریکا ماند تا تحصیلاتش را با عنوان دکتری به پایان برساند. دکتر محسن نوربخش به‌عنوان یکی از منتقدین سیاست‌های پولی ابوالحسن بنی‌صدر توسط محمد‌علی رجایی، نخست‌وزیر وقت در سال دوم پس از انقلاب اسلامی، به‌عنوان رئیس بانک مرکزی انتخاب شد. او همین رویه را در پیش گرفته و غالباً یک مرد اقتصادی بود تا یک رجل سیاسی.

ساخته شده برای بانک مرکزی

نوربخش را باید مردی بدانیم که در دوران حرفه‌ای کار و مدیریت خود، کارش را با عنوان رئیس‌کل بانک مرکزی شروع کرد و با همین سمت هم ادامه داد تا دوم فروردین 1382 که در 55سالگی بر اثر ایست قلبی به سفر آخرت شتافت. البته در این میانه، یک دوره نمایندگی مجلس و نیز تصدی‌گری وزارت اقتصاد و معاونت اقتصادی رئیس‌جمهوری را هم تجربه کرد. او البته در سال 1372 نتوانست رأی اعتماد مجلس را به‌عنوان وزیر اقتصاد کسب کند اما توسط آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی به سمت معاون اقتصادی دولت منصوب شد. دست آخر هم کارش به همان تجربه نخستین گره خورد؛ ریاست کل بانک مرکزی ایران.

مطرح شده برای نخست‌وزیری

مرحوم هاشمی رفسنجانی در بخشی از خاطرات خود درباره مطرح‌شدن نام نوربخش برای ریاست‌جمهوری آورده است: «قرار شد دکتر محسن نوربخش رئیس بانک مرکزی [برای نخست‌وزیری] مطرح شود چون امام گفته‌اند که بهتر است حزبی نباشد که اتهام انحصارطلبی وارد نشود». در دوره دولت جنگ نیز او با نخست‌وزیر وقت دچار اختلاف سلیقه‌هایی شده و جای خودش را به جواد ایروانی داد. دوره ریاست او بر بانک مرکزی در دوره هاشمی رفسنجانی نیز همراه با افت و خیزهای ارزش پول ملی در برابر ارزهای دیگر بود. بسیاری از منتقدان سیاست‌های تعدیل هم همیشه نوربخش و سیاست او را یکی از دلایل تورم 48درصدی سال 1371می‌دانستند.

مستند رئیس‌کل

محسن نوربخش در دهه پایانی عمر، مورد انتقاداتی از سوی طیف‌های مختلف بود. همیشه هم یک پای ثابت کاریکاتورهای گل‌آقا بود و در این زمینه با حسن حبیبی رقابت داشت! اما برای آخرین بار در 28/6/ 1378به پیشنهاد وزیر امور اقتصادی و دارایی و تأیید مجمع عمومی بانک‌ها با حکم حسن حبیبی، معاون اول رئیس‌جمهور به ریاست بانک مرکزی انتخاب شد. بد نیست بدانید که آذرماه سال 1387 نیز در جشنواره سینماحقیقت، مستند «رئیس‌کل» که به زندگی محسن نوربخش می‌پرداخت، به نمایش درآمد؛ مستند زندگی مردی که چندین دوره در 25سال رئیس‌کل بانک مرکزی بود و امضایش بر اسکناس‌های ایرانی ثبت می‌شد.