لهستان؛ اسب تروای آمریکا در اروپا

محمد امین خرمی/ خبرنگار
وزیر خارجه آمریکا 9 روز است به کشورهای عرب منطقه خاورمیانه سفر کرده و تمامی مذاکرات او در این سفر تنها یک کلیدواژه داشته است؛ «ایران». مایک پمپئو که به‌نظر می‌رسد به متحد کردن کشورهای عرب منطقه خاورمیانه علیه ایران کمر بسته، روز جمعه خبری را اعلام کرد که برای بسیاری غیرمنتظره بود. به‌گفته او، آمریکا حدود یک ‌ماه دیگر با برگزاری کنفرانسی در لهستان قصد دارد دنیا را متوجه خطر ایران کند.

نام لهستان طی 2سالی که از حضور دونالد ترامپ در کاخ سفید می‌گذرد چند بار در ارتباط با آمریکا شنیده شده اما این نخستین‌بار است که در ماجرای تنش میان ایران و آمریکا که این بار استثنائا اتحادیه اروپا را در کنار ایران قرار داده است، نام لهستان به گوش می‌رسد.

رکس تیلرسون اوایل سال گذشته میلادی (دی‌ماه1396) طی سفر به اروپا ابتدا به لندن و پاریس رفت و سپس طی 3روز به شهر کوچک داووس در دامنه کوه‌های آلپ در سوئیس سفر کرد تا در کنار دیگر مقام‌های سیاسی و اقتصادی جهان، به ارائه نقطه نظرات آمریکا درباره اقتصاد جهان بپردازد. در میان تعجب همگان اما مقصد بعدی وزیر خارجه وقت آمریکا، ورشو، پایتخت لهستان بود. این سفر به اعتقاد بسیاری تأکید بر پیامی بود که حدود 6‌ ماه قبل از آن، ترامپ در سفر به لهستان به همتایان خود در پایتخت‌های اروپای غربی داده بود.

پیروزی تاریخی دونالد ترامپ در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا در سال 2016، اندکی پس از پیروزی حزب راستگرای «قانون و عدالت» در لهستان اتفاق می‌افتاد و این خونی تازه در رگ احزاب ملی‌گرا اروپای شرقی بود. تیلرسون به لهستان رفت تا نشان دهد دیگر قرار نیست تعامل آمریکا با اروپا به نیمه غربی این قاره محدود شود چراکه با پیروزی ترامپ در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا، راست‌ها در اروپا به تقویت گفتمان خود در عالم سیاست بین‌الملل امیدوارتر شده بودند. اوایل تابستان سال2017 (تیرماه1396) دونالد ترامپ خود به لهستان سفر کرد. رئیس‌جمهور آمریکا که قرار بود برای شرکت در نشست سران گروه 20 در هامبورگ به آلمان سفر کند، پیش از حضور در اروپای غربی راهی اروپای شرقی شد و در ورشو مورد استقبال مقام‌های لهستان قرار گرفت.

اگرچه دولت لهستان مردم را با اتوبوس به محل سخنرانی ترامپ در میدان کرازینسکی ورشو آورد اما به اعتقاد بسیاری نیازی به چنین اقدامی نبود. روسای جمهور آمریکا به‌طور سنتی در لهستان مورد استقبال مردم قرار می‌گیرند چراکه آمریکا هم پس از جنگ جهانی اول که لهستان دوپاره شده بود در استقلال این کشور نقش داشت و هم در دهه1980، که نفس‌های شوروی به شماره افتاده بود این آمریکایی‌ها بودند که کمک کردند لهستان رفته رفته از زیر یوغ کمونیسم خارج شود. حضور ترامپ در لهستان و دیدارش با آندژی دودا، رئیس‌جمهور این کشور به‌معنای دیدار نمایندگان تفکر ملی‌گرایی و پوپولیسم افراطی بود که اکنون سیاستمداران لیبرال در غرب را به چالش کشیده بودند. رهبران سیاسی لهستان و ترامپ منافع ملی کشورشان را بر همه‌‌چیز مقدم می‌دانستند و این دیدار به‌معنای حمایت رئیس‌جمهور آمریکا از تفکر حزب حاکم در لهستان بود. مسائل آب‌وهوایی و مهاجرت، 2 محور کلیدی به‌شمار می‌روند که آمریکا و لهستان را طی 2سال گذشته در یک جبهه قرار داده است.


عضو یاغی اتحادیه اروپا
لهستان را در کنار برخی دیگر از کشورهای اروپای شرقی ازجمله مجارستان و کرواسی، عضو یاغی اتحادیه اروپا می‌دانند. حزب ملی‌گرا و پوپولیست قانون و عدالت که در سال2015 به قدرت رسید، تلاش کرده در هر موقعیتی با مقام‌های اتحادیه اروپا ساز مخالف زده و در مسیر عکس این سازمان حرکت کند. مخالفت لهستان با تصمیم‌های مهاجرتی اتحادیه اروپا در میانه بحران پناهجویان و عدم‌همراهی این کشور با سیاست‌های محیط‌زیستی اروپا عمده‌ترین زمینه اختلاف بوده است. سفر ترامپ به ورشو اما اعتباربخشی به دولتی بود که به گفته منتقدانش خود را در اروپا منزوی کرده است. ترامپ در لهستان از این کشور به‌عنوان «یکی از قدرت‌های اروپایی» تجلیل کرد. دونالد ترامپ از ابتدای حضورش در کاخ سفید، با اعضای ناتو که زمانی شریک بلامنازع آمریکا بودند بر سر بودجه دفاعی دست به گریبان بوده است. او بارها از اعضای ناتو خواسته است به تعهدات خود در قبال هزینه‌های این سازمان عمل کند.

اختصاص 2درصد از تولید ناخالص داخلی براساس پیمان میان این کشورها خواسته‌ای است که ترامپ بارها به آن تأکید کرده است. در ناتو لهستان جزو معدود کشورهایی است که به تعهد خود عمل می‌کند و همین باعث شد تا ترامپ در سفرش به ورشو از این کشور تقدیر کند. حدود 900نظامی آمریکایی در قالب نیروهای ناتو در لهستان حضور دارند؛ نیروهایی که با هدف مقابله با تهدید روسیه به منطقه شرق اروپا اعزام شده‌اند. فارغ از ارتباطی که نزدیکی دیدگاه‌های رهبران سیاسی آمریکا و لهستان میان 2 کشور ایجاد کرده، بسیاری این رابطه را در راستای زورآزمایی ترامپ با اتحادیه اروپا دانسته‌اند. ترامپ در همان سفر 2سال پیشش به ورشو در نشستی که به ابتکار لهستان و کرواسی و با حضور 12کشور حوزه دریای سیاه، بالتیک و آدریاتیک برگزار شد، شرکت کرد. این نشست نشانه تمایل لهستان برای ظهور به‌عنوان رهبر کشورهای اروپایی خارج از حوزه نفوذ آلمان و فرانسه تلقی می‌شد و حضور ترامپ در آن اعتبار دادن به این ایده بود.


لهستان در میانه درگیری آمریکا و اتحادیه اروپا
غیر از مسائل آب‌وهوایی و موضوع مهاجران که به اختلاف عمیق میان اروپای غربی و آمریکا تبدیل شده، مسئله توافق هسته‌ای با ایران نیز یکی دیگر از دلایل اختلاف دوطرف است. آمریکا با خروج از توافق هسته‌ای قصد از میان‌بردن آن را دارد و اروپا تلاش می‌کند آن را حفظ کند. همراهی لهستان با آمریکا در تقابل با ایران، گام بعدی ورشو برای نزدیکی با واشنگتن است.

وزارت خارجه لهستان دیروز در بیانیه مشترکی با وزارت خارجه آمریکا اعلام کرد که وزرای خارجه کشورهای جهان را برای حضور در نشست «آینده صلح و امنیت در خاورمیانه» در ورشو دعوت خواهد کرد. در این بیانیه، لهستان به «منافع مشترک» خود با آمریکا برای رسیدن به «یک خاورمیانه باثبات» اشاره کرده و خواستار حضور فعال کشورها در نشست ورشو شده است. شنیده شدن نام لهستان در کنار نام خاورمیانه، در سیاست بین‌الملل ناهمگن به‌نظر می‌رسد اما در مسیر جدا کردن کشورهای اروپای شرقی از ساختارهای اروپا واحد و به‌عبارت دیگر در رویارویی جدی آمریکا با اتحادیه اروپا، این هم‌نشینی از اکنون معنادار خواهد بود.