آدامس خرس و خروس به همراه مالدینى

الهه بصیر
از اوان تاریخ، از همان عصرحجر، مردم عادت به جویدن صمغ درختان یا شیره غلیظ شده گیاهان داشتند. این کار را گاهی با آگاهی از خواص گیاهان انجام می‌دادند و گاهی صرفا به‌خاطر مزه یا علاقه‌ای که به بوی گیاهی خاص داشتند. این عادت ادامه پیدا کرد تا سال1848که آمریکا نخستین آدامس‌های تجاری به شکلی که ما می‌شناسیم را تولید و روانه بازار کرد. از این به بعد آدامس از آن حالت جویدنی سنتی خارج و به ارمغان مدرنیزاسیون و مصرف‌گرایی تبدیل شد. حالا دیگر آدامس جویدن مربوط به گروه سنی یا جنسیت خاصی نمی‌شد که مثلا از طعم فلان صمغ خوش‌شان می‌آمد، چون آدامس‌های جدید با خاصیت مصرف‌گرایی مطابق با هر سلیقه‌ای تولید می‌شدند و کمتر کسی پیدا می‌شد که یک‌بار یکی از آنها را جویده باشد و هرگز دلش نخواهد دوباره آن را امتحان کند. این مصرف‌گرایی تأثیر مستقیم بر عملکرد کارخانه‌ها داشت. کارخانه‌ها روی انسان مصرف‌گرا حساب و در کنار محصولاتشان اقدام به تولید آدامس کردند که در سال 1333به‌شدت بازار رقابتی محصولات خوراکی ایرانی را از آن خود کرده بود. از آن پس کارخانه‌های مینو، ویتانا و بسیاری دیگر از کارخانه‌هایی که تا آن موقع عمده تولیداتشان بیسکوئیت و پفک بود، یک‌به‌یک به بازار رقابتی تولید‌کنندگان آدامس پیوستند. رفته‌رفته با تولید و بازتولید این محصول دوست‌داشتنی که در روزگار فقر خوراکی‌ها از نظر تنوع، برای خودش جا باز کرده بود، فواید پزشکی آن ازجمله تأثیری که بر سلامت دندان‌ها و کاهش استرس و تنظیم شیره معده داشت نیز عیان شد و علاقه‌مندان آن دوچندان شد که می‌نمود. در این گزارش گوشه‌ای از گذشته آدامس‌ها به‌عنوان یک نوستالژی خوش‌طعم و خاطره‌انگیز را ورق زده‌ایم.


     دنیای خاطره‌انگیز آدامس‌ها


محال است آدامس‌خور باشید و طعم آدامس‌های قدیمی را فراموش کنید؛البته به این شرط که سن‌تان به تجربه جویدن آدامس‌های دهه‌های50 و 60 قد بدهد. منظورمان همان آدامس‌های خروس‌نشان سفت و سخت است که بعد از چند دقیقه جویدن فک را خسته می‌کرد یا آن آدامس‌های شیرین بادکنکی که شیرینی‌شان به نیم ساعت نمی‌کشید و بعدش به تلخی می‌زد و یا آن آدامس‌های سکه‌ای سبز و طلایی که بسته‌بندی‌اش شبیه به درپوش روی شیرهای شیشه‌ای بود. آن آدامس‌های خرسی نرم و خوشبو که برخلاف آدامس‌های سفت و سخت شیک، از نرم‌بودنشان لج‌مان می‌گرفت. آدامس پی‌کی که انقلابی در طعم و لذت جویدن آدامس بود. شاخصه این آدامس قدرتی بود که در خنک کردن دهان داشت. تا آنجا که به شوخی به شخصی که با دهان باز آدامس می‌جوید می‌گفتند: «مگر آدامس پی‌کی می‌جوی؟!» آدامس‌های موزی و توت‌فرنگی را که همه خوب به‌خاطر دارند. بعد از انواع آدامس‌های میوه‌ای و نعنایی و سقزی که یک‌به‌یک به جعبه آدامس‌های بقالی‌های محلی اضافه‌می‌شدند، نوبت به ظهور آدامس‌های عسلی رسید. به آنها آدامس شوک هم می‌گفتند. همان آدامس‌های نسبتا بزرگی که با نخستین گاز  شیره عسلی یا پودری ترش مزه از وسط‌شان خارج می‌شد و جویدن آن آنقدر برای همه لذتبخش بود که با همان گاز اول برق شادی و شگفتی در چشم افراد موج می‌زد. در واقع به قول امروزی‌ها آدامس‌های عسلی، آدامس لاکچری‌های بچه‌های دیروز بودند.


 مسابقات آدامسی


آن موقع که آدامس‌ها عنوان یکی از محبوب‌ترین خوراکی‌ها را از آن خود کرده بودند، شرکت‌های تولید‌کننده برای رقابت با یکدیگر از قرار دادن عکس‌های ستاره‌های فوتبال داخل بسته‌بندی آدامس برای جذب مشتری استفاده می‌کردند. یادش به خیر! هربار که آدامس را باز می‌کردند و می‌دیدند عکس داخل آدامس را قبلا نداشته‌اند، از ذوق بالا و پاین می‌پریدند. اگر شانس یارشان نبود و عکس تکراری درمی‌آمد باید آمار عکس‌های همه دوست‌ها و همکلاسی‌هایشان را می‌گرفتند تا ببینند آن عکس را با چه‌کسی می‌توانند «طاق»(تاخت) بزنند. «طاق زدن» هم اصطلاحی بود که هنگام عوض کردن وسیله بازی‌شان به‌کار می‌بردند. (حاضری عکس آدامس خودت را با عکس آدامس من «طاق بزنی»؟)

حالا این عکس‌ها به چه دردی می‌خورد؟ با عکس‌های فوتبالی آدامس‌ها درست مشابه «کارت بازی» بازی می‌کردند؛ یعنی عکس‌ها را روی هم می‌چیدند. کف دستشان را کمی با آب دهانشان خیس می‌کردند و روی عکس‌ها می‌کوبیدند. هرکس موفق می‌شد عکس بیشتری را برگرداند برنده بازی بود. و کسی که روی عکس‌ها می‌کوبید و موفق نمی‌شد آنها را برگرداند با صدای بلند و آهی جگرسوز می‌گفت: «قاق شدم.» این هم اصطلاح دیگری بود به معنی شکست خوردن در بازی و خارج شدن از این دوره مسابقه. مسابقه آدامسی دیگری که بسیار نفسگیر بود، از این قرار بود که هر یک از بازیکنان چند آدامس را همزمان می‌جویدند و سعی می‌کردند با آن حباب درست کنند. بازیکنی که حباب بزرگ‌تری درست می‌کرد برنده بود.

در میان علاقه‌مندان به جویدن آدامس، گروهی هم بودند که هنگام جویدن آدامس توانایی عجیبی در تولید سر و صدا داشتند. به این صورت که آدامس را در فضای خالی بین دو دندان قرار می‌دادند و با هر بار جویدن صدایی شبیه به ترقه‌های نیمه فعال از دهانشان خارج می‌شد. نشستن کنار این آدامس‌خورها برای مدت طولانی همه را کلافه می‌کرد و در جمع از آنها به‌عنوان مخل آسایش یاد می‌کردند.

در بازی دیگری که مخصوص پسربچه‌ها بود، گوگرد سر کبریت را می‌تراشیدند و وسط یک آدامس جویده شدن می‌ریختند. بعد آن را در سوراخ آسفالت قرار می‌دادند و با دمپایی بر سرش می‌کوبیدند. در یک لحظه صدای انفجار کوچکی شنیده می‌شد که هیجان انگیز بود. هروقت مادرها و مادربزرگ‌ها نمی‌توانستند کبریت را در آشپزخانه پیدا کنند، سراغش را از پسربچه‌ها می‌گرفتند و احتمالا بعدش با همان دمپایی که دقایقی پیش بساط شیطنت‌شان را فراهم کرده بود، دست نوازشی به سرشان می‌کشیدند.


   خرید آدامس‌ها برای جمع کردن عکس‌هایشان


برخی دیگر آدامس را نه صرفا برای جویدن و نه برای بازی کردن، بالکه برای جمع کردن عکس‌هایش می‌خریدند. در واقع آدامس‌ها در روزگار فقر تنقلات نه‌تنها جای خالی خوراکی‌های متنوع را برای همه گروه‌های سنی پر کرده بودند، بلکه اسباب سرگرمی و تفریح را نیز فراهم می‌کردند. در این خصوص می‌توان به آدامس‌های جذاب و خوش‌طعم لاویز و آدامس خرسی اشاره کرد. بدون شک اکثر بچه‌های دیروز خاطره‌ای از جمع‌کردن عکس‌های آدامس لاویز و چسباندن آن در دفترچه‌های کوچک گل‌منگولی‌شان دارند. اکنون سال‌هاست که خبری از آن آدامس‌های لاویز زیبا و جذاب نیست. ولی ردپایشان آنقدر در خاطرات دهه شصتی‌ها مشهود است که اکنون برخی فروشگاه‌های اینستاگرامی دفترچه‌های عکس، ماگ، تقویم‌های جیبی، تخم مرغ شانسی‌هایی که داخلشان عروسک‌های دختر یا پسر لاویز وجود دارد و حتی خود آدامس‌های لاویز را با قیمت بالا می‌فروشند و جالب است که خریدارانشان فقط دهه شصتی‌ها نیستند و خیلی از جوان‌های امروزی هم با وجود تنوع در خوراکی‌ها، خواهان آدامس لاویزهایی هستند که پدر و مادرانشان می‌جویدند. خاطرات آدامس‌های لاویز را که ورق بزنیم، می‌رسیم به خاطراتی از ناکام ماندن چسباندن عکس آدامس خرسی روی بازو و پشت دست. بارها پیش می‌آمد که بچه‌ها با هیجان دستشان را خیس می‌کردند تا عکس آدامس خرسی را مثل برچسب روی دستشان بچسبانند اما هربار یا زیاد خیس می‌کردند و تصویر نقاشی شده دو رنگ آبی و قرمز روی دستشان پخش می‌شد، یا اینکه کم خیس می‌کردند و تصویر نصفه و نیمه منعکس می‌شد. گاهی هم چند نفری بر سر چسباندن یک عکس به جدال می‌پرداختند و در نهایت تصویر با عرق دستشان آمیخته و در هم حل می‌شد. در نهایت هربار به بهانه‌ای از لذت رؤیای ابر‌قهرمان بودن با نشان قهرمان‌های آدامس خرسی بر بازویشان ناکام می‌ماندند.


   تنوع این جویدنی دوست‌داشتنی



آن سال‌ها همه تنقلات بچه‌ها در خانه و مدرسه خلاصه می‌شد در مغز بادام و گردو و سنجد، اگر خیلی حوصله به خرج می‌دادند و دست و بالشان هم باز بود، آرد نخودچی را با شکر مخلوط می‌کردند و با نی می‌خوردند که این دیگر برایشان حکم افضل خوراکی‌ها را داشت. تصور کنید در چنین شرایطی آدامس‌ها با آن طعم جدید و بی‌نظیرشان روی کار آمدند و در چشم برهم زدنی با خیل عظیم طرفداران مواجه شدند. اما این کافی نبود! اگر این جویدنی خوشمزه با دیدن علاقه‌مندانش در همین مرحله می‌ماند و تغییر نمی‌کرد، دیر یا زود برای همه تکراری می‌شد و مخاطب را دلزده می‌کرد. از این‌رو کارخانه‌های تولید آدامس ابتکار عمل به خرج می‌دادند و هربار سعی می‌کردند به‌گونه‌ای علاقه‌مندان به این جویدنی طعم‌دار را بیشتر و بیشتر کنند. تغییر در بسته‌بندی آدامس‌ها، گذاشتن مجسمه‌های کوچک یا سکه‌های 10شاهی داخل محفظه بسته‌بندی آدامس، گذاشتن عکس ستارگان محبوب فوتبال و تغییر در طعم و مزه آدامس‌ها، ازجمله ترفندهای زیرکانه و هوشمندانه‌ای بود که صاحبان کارخانه‌های تولید آدامس برای جذب مشتری و جلوگیری از دلزدگی محصولشان به آن متوسل می‌شدند.


هنوز هم مشابه همان آدامس‌های موزی و توت‌فرنگی، خرسی، پی‌کی و ... در بازار موجود است. اما لذت جویدن آدامس در روزگار فقر تنقلات کجا و در دنیای رنگارنگ خوراکی‌های امروزی کجا؟!


با جمشید ستاری؛  از علاقه به جویدن آدامس تا کلکسیونر شدن

هر آدامس 10 شاهی



نام «جمشید ستاری» با جمع‌آوری 13هزار بسته آدامس ایرانی و خارجی، به‌عنوان کلکسیونر آدامس‌های کارخانه‌ای ثبت شده است. او اکنون 71سال دارد و از 8سالگی مثل خیلی از مجموعه‌داران دیگر صرفا از روی علاقه، بدون اینکه به درستی بداند چه می‌کند! شروع به جمع‌آوری آدامس‌ها و حتی کاغذهای بسته‌بندی آدامس‌های قدیمی کرد. چند سال بعد با تشویق دیگران این کار را به‌صورت جدی دنبال کرد و اکنون انجمن مجموعه‌داران ایران، او را به‌عنوان مجموعه‌دار آدامس‌های ایرانی و خارجی پذیرفته و معرفی کرده است. در مجموع 20درصد از آدامس‌های مجموعه ستاری ایرانی هستند که قدیمی‌ترینشان مربوط به برند خروس نشان است و تاریخ تولید آن به سال1335برمی‌گردد. ستاری برای خرید آدامس‌های مجموعه‌اش در سال1334پای پیاده از قوام‌السلطنه به چهارراه استانبول می‌رفته که آن موقع محل فروش کالاهای متنوع ایرانی و خارجی بوده. نخستین آدامس‌ها را به قیمت 10شاهی خریده و برای این کار تمام هفته پول توجیبی‌اش را که روزانه 1تا 2ریال بوده جمع می‌کرده است. این مجموعه اکنون در محل زندگی ستاری وجود دارد و متأسفانه در معرض دید عموم نیست.


آدامس، سلامتی و بهداشت
پزشکان ثابت کرده‌اند که جویدن آدامس تأثیر مثبتی روی حافظه و کارکرد مغز دارد. همچنین به افرادی که جراحی روده انجام داده‌اند توصیه می‌شود که بعد از جراحی آدامس بجوند. جویدن آدامس استرس را نیز کاهش می‌دهد. فوتبالیست‌ها و مربیان فوتبال زیاد آدامس می‌جوند، چون جویدن آدامس موجب افزایش آرامش و قدرت تمرکز می‌شود. با وجود فوایدی که به آن اشاره کردیم، جویدن آدامس مضراتی نیز دارد. ازجمله اینکه جویدن بیش از حد آدامس آرواره‌ها را فرسوده می‌کند. قند موجود در آدامس برای بیماران مبتلا به دیابت مضر است و همچنین افرادی که از بیماری قلبی یا فشار خون بالا رنج می‌برند نمی‌توانند انواع آدامس را بجوند. از این‌رو بهتر است در انتخاب آدامس دقت کنید. نکته دیگری که درخصوص آدامس باید مدنظر قرار داد این است که کودکان هنگام جویدن آدامس باید نکات بهداشتی را رعایت کنند. بسیار دیده می‌شود که هنگام بازی با دست آغشته به انواع میکروب، چندین بار آدامس را از دهانشان بیرون می‌آورند و دوباره مشغول جویدن می‌شوند. برخی از بچه‌ها نیز عادت دارند آدامس را قورت بدهند که این کار بسیار خطرناک است و در مواردی منجر به چسبندگی روده می‌شود. در گذشته مادرها برای اینکه بچه‌ها را از قورت دادن آدامس منع کنند، افسانه بچه‌ای را تعریف می‌کردند که آدامس‌اش را قورت داد و درخت آدامس در دلش رویید و از دهانش بیرون زد. این افسانه برای بچه‌ها آنقدر وحشتناک بود که دیگر هرگز آدامس‌شان را قورت نمی‌دادند.


صرفا جهت اطلاع
 طبق آمار ارائه شده از سوی شرکت تحقیقات بازار Kantar Media  ایران و عربستان در صدر جدول مصرف‌کنندگان آدامس قرار‌دارند. بعد از آن آمریکا با وجود اینکه بزرگ‌ترین تولید‌کننده آدامس است، در رتبه سوم مصرف‌کنندگان قرار دارد.

 براساس همین آمار نوجوانان با 89درصد بیشترین مصرف‌کنندگان آدامس هستند درحالی‌که 82درصد ایرانی‌ها عادت دارند آدامس بجوند. عربستان با ۷۹درصد و آمریکا با ۵۹‌درصد در رتبه‌های بعدی قرار دارند.

 آدامس دادن به جای بقیه پول، یکی از رایج‌ترین رفتارهایی است که موجب افزایش آمار مصرف آدامس در ایران می‌شود.

 آمارهای گمرکی حاکی از آن است که سال 1396بالغ بر 3و نیم میلیارد تومان آدامس وارد ایران شده است. در آن سال نام امارات متحده عربی به‌عنوان عمده‌ترین صادر‌کننده آدامس به ایران ثبت شده است.




سیر تاریخی آدامس‌های خاطره‌انگیز

از ابتدا جویدن صمغ گیاهان برای رفع سوء‌هاضمه و کاهش استرس متداول بوده، تا آنجا که به‌تدریج با ایجاد تغییراتی آدامس‌های امروزی تولید شده است. در تمام این سال‌ها که از فواید این جویدنی اعجاب‌انگیز بهره‌مند بوده‌ایم، برندهای مختلف با تولید آدامس سعی داشتند با یکدیگر رقابت و بازار را از آن خود کنند. مختصر تاریخچه تولید و رقابت آدامس‌های مختلف از این قرار است.


1335


برندهای طوطی نشان و طاووس نشان در واقع نخستین آدامس‌های ایرانی بودند که طعمشان تفاوت چندانی با همان آدامس‌های سقز سنتی نداشت. تنها تفاوت آنها در بافت آدامس بود. با فاصله کمی از تولید این آدامس‌ها، آدامس‌های خروس‌نشان توسط شرکت سقزسازی ایران تولید شدند و تا سال‌ها بازار را از آن خود کردند. آدامس‌های خروس نشان در طعم‌های مختلف و بسته‌بندی متنوع تولید می‌شدند.


1337


در این سال برند ویتانا اقدام به تولید آدامس کرد؛ همان برندی که همه آن را با بیسکوئیت مادر می‌شناسند. درست در زمانی که آدامس‌های خروس‌نشان از جدال با آدامس‌های طوطی نشان و طاووس نشان پیروز بیرون آمده بودند، ویتانا با تولید آدامس‌های بادکنکی و پرتقالی به بازار آمد. آدامس‌های ویتانا در بسته‌های 4عددی عرضه می‌شدند و خاطره‌انگیزترین بسته‌بندی این آدامس‌ها همان‌هایی بودند که رویشان عکس قرقاول، دلقک سیرک و میوه‌های رنگارنگ بود.


1338
شرکت مینو که پفک نمکی مشهوری داشت، تصمیم گرفت این بار با تولید آدامس وارد بازار رقابتی شود. طولی نکشید که آدامس شیک‌های نعنایی و دارچینی وارد بازار شدند و ویتانا یک رقیب جدی در مقابل خود دید. البته مینو در همین جایگاه متوقف نشد و آدامس‌های متنوع‌تری روانه بازار کرد. جالب است بدانید آدامس‌های بدون قند وایت که شعارشان سلامتی بود و در مدت زمان کوتاهی طرفدار پیدا کرد هم محصولی از گروه صنعتی مینو است.


1351
شرکت میخک برای رقابت با محصولات مشابه، آدامس‌هایی تولید کرد که علاوه بر تفاوت در مزه، از لحاظ شکل ظاهری هم با سایر آدامس‌ها تفاوت داشتند. نخستین آدامس‌های ایرانی که به شکل نازک و کشیده تولید شدند را شرکت میخک روانه بازار کرد. آدامس‌های رنگارنگ میوه‌ای قلقلی هم که بچه‌ها و نوجوانان‌های دهه‌‌های50 و 60با آن خاطره دارند محصولی از شرکت میخک بوده‌اند.


از سال 1360به بعد


تولید آدامس‌های داخلی سرعت گرفت. در این سال‌ها برندهای باز‌ نشان، عقاب نشان، طوق طلا، قاسم کوری، هنگامه، کبک نشان، پر، ملائکه، خورشید، مینا و بوم... آدامس‌های تولیدی‌شان را عرضه کردند که در این میان آدامس قاسم کوری با آن عکس بامزه‌اش در خاطره بچه‌های دهه 60ماندگار شده است.


اوایل سال 1370
در سال1994همزمان با جام‌جهانی 94، شرکت آیدین آدامس‌های فوتبالی را تولید کرد؛ آدامس‌های شیرینی که به‌خاطر عکس فوتبالیست داخلشان محبوب شدند و با خودشان دنیایی از داستان و بازی و هیجان برای علاقه‌مندان به بازی‌های جام‌جهانی به ارمغان آوردند.