فناوری به داد سانچی نرسید

شاید باورش دشوار باشد اما برخورد 2 کشتی در دریا یا اقیانوس حتی از نوع ناوهای جنگی مدرن اتفاق بی‌سابقه‌ای نیست. در یکی از این نمونه‌ها که در نیمه‌های شب و در نزدیکی سواحل مالزی رخ داد، تانکر نفتکش عظیم‌الجثه آلنیک که تقریبا ۱۲هزار تن نفت را حمل می‌کرد با یک ناوشکن آمریکایی به نام جان اس‌مکین (به نام پدربزرگ جان مکین سناتور آمریکایی) برخورد کرد. هنوز هم اجساد 10 ملوان آمریکایی پیدا نشده اما خود کشتی در پایگاه دریایی چانگی واقع در سنگاپور نگهداری می‌شود. در موردی دیگر، 2‌ماه قبل از این حادثه هم ناوشکن یواس‌اس فیتزجرالد با یک کشتی باربری که پرچم فیلیپین داشت در نزدیکی ساحل ژاپن برخورد کرد که در جریان آن 7 ملوان آمریکایی کشته شدند. این در حالی است که ناوهای نظامی تجهیزات بسیار پیشرفته‌ای دارند.

نفتکش ایرانی سانچی با ۱۳۶ هزار تن میعانات گازی پس از حدود 8روز سوختن روی آب غرق شد تا ایران در غم از دست دادن ۳۰فرزند خود داغدار شود. سانچی از دسته نفتکش‌های مدرن با تجهیزات پیشرفته بوده است. همین مسئله باعث شده است که این  سؤال به ذهن خیلی‌ها خطور کند که چطور فناوری و تجهیزات پیشرفته نتوانست از این حادثه جلوگیری کند؟ واقعیت این است که با وجود پیشرفت فناوری‌های مختلف هدایت و کنترل کشتی‌ها اما همچنان تصادف کشتی‌ها رخ می‌دهد و طی 10 سال اخیر تصادف، چهارمین عامل غرق شدن یا از دور خارج شدن کشتی‌ها بوده است. در سال ۲۰۱۶ تنها یک کشتی تجاری به‌دلیل تصادف غرق شده است؛ معادل یک درصد کل عوامل از بین رفتن کشتی‌ها، درحالی‌که این تعداد یک دهه پیش ۱۷ مورد بوده که برابر با ۱۰درصد کل عوامل بوده است.

اتوپایلوت

این سیستم در واقع ترکیبی از سیستم‌های هیدرولیک، الکتریکی و مکانیکی است و برای کنترل سیستم فرمان‌دهی کشتی از راه دور مورد استفاده قرار می‌گیرد.

 سیستم گیرنده صدا

این سیستم امکانی را در اختیار مأمور مسیریابی درون کابین قرار می‌دهد تا به سیگنال‌های صوتی و بوق کشتی‌های دیگر گوش دهد. سیستم‌های اکو از فاصله ۴۵ تا ۶۵ کیلومتری می‌توانند نزدیک شدن کشتی‌های دیگر را اطلاع دهند.

گیرنده GPS

  گیرنده GPS یا سیستم موقعیت‌یاب جهانی نوعی نمایشگر است که برای نشان دادن موقعیت کشتی‌ها با کمک ماهواره‌های موقعیت‌یاب موجود در مدار زمین مورد استفاده قرار می‌گیرد.

سیستم دنبال‌کننده و تشخیص دوربرد

LRIT  در اصل نوعی سیستم تشخیص و رهگیری بین‌المللی است که توسط سازمان بین‌المللی دریانوردی تأیید شده است.

لامپ‌های مسیریابی

تمامی کشتی‌ها ملزم هستند که به لامپ‌های روشنایی در شب مجهز شوند. این لامپ‌ها نقش مهمی به‌ویژه در زمان تاریکی هوا و مشکلات رویت شناورها دارند.  

رادار

این سیستم برای تعیین فاصله کشتی تا خشکی، کشتی‌های دیگر یا هر شیء شناوری که در سطح آب قرار دارد مورد استفاده قرار می‌گیرد. رادار یکی از مهم‌ترین فناوری‌ها برای جلوگیری از تصادف است. روی رادار فاصله خطر تعیین می‌شود و درصورت نزدیک شدن هر شناوری بیشتر از فاصله تعیین شده رادار اقدام به پخش آلارم هشدار می‌کند.

کامپس(قطب‌نمای گردشی)

جایرو برخلاف قطب نماهای مغناطیسی، کارایی خود را در مقابل میدان‌های مغناطیسی بیرونی از دست نمی‌دهد. کشتی‌ها نیز از آن برای پیدا کردن موقعیت صحیح شمال استفاده می‌کنند. این قطب نما باید در پلتفرم فرمان کارگذاری شود تا در مواقع اضطراری وارد عمل شود.

سیستم تشخیص خودکار

این سیستم که به اختصار AIS خوانده می‌شود به خدمه کشتی کمک می‌کند تا موقعیت دقیق و دیگر اطلاعات آماری کشتی‌های دیگر را به‌دست آورند. AIS برای این منظور از کانال‌های رادیویی VHF به‌عنوان فرستنده و گیرنده استفاده و پیام‌های خود را با کمک آنها منتقل می‌کند. در واقع این سیستم، سرعت، مسیر حرکت و جزئیات دیگر کشتی‌های اطراف را روی صفحه نمایش می‌دهد.

آرپا

سیستم‌های آرپا که مخفف Automatic Radar Plotting Aid است (کمک نقشه برداری خودکار راداری) در واقع موقعیت یک کشتی و دیگر کشتی‌های نزدیک به آن را نشان می‌دهند. آرپا در اصل موقعیت کشتی‌های مجاور را مشخص کرده و مسیر مناسب برای حرکت آن بدون برخورد با موانع یا تصادف را تعیین می‌کند.

سیستم اطلاعات و نمایشگر نقشه الکترونیک 

 ECDIS یک سیستم ناوبری است که اگر به GPS یا جایرو(وسیله‌ای برای پیدا کردن مسیر صحیح حرکت کشتی) وصل شود قابلیت نمایش موقعیت لحظه‌ای و اعلام خطر برخورد با کف را دارد. اگر این سیستم به آرپا وصل شود می‌تواند اخطار برخورد با کشتی‌های دیگر را بدهد.

وقتی فناوری بی‌فایده می‌شود

کشتی‌های نفتکش یک شناور بسیار بزرگ و با وزن عظیم(در مورد سانچی وزن ۱۶۴ هزار تن) با سرعت حرکت نسبتا پایین هستند و عملا کنترل آنها بسیار سخت و پیچیده است. انرژی دریا و موج‌ها باعث می‌شود تا این فرایند پیچیده‌تر شود. در بسیاری از موارد برخورد کشتی‌ها، خطای انسانی یکی از دو طرف یا هردو طرف به صورت نسبی، شرایط جوی بسیار بد یا مشکلات سیستم‌های کنترلی یکی از کشتی‌ها عوامل مهم به‌حساب می‌آیند.

بر خلاف وسایل حمل‌ونقل دیگر، کشتی‌ها ترمز ندارند. حرکت و مانور ناگهانی این کشتی‌های غول‌پیکر با توجه به شرایط جوی دریا کاری پیچیده و زمان‌بر است. از زمان تصمیم برای متوقف کردن این کشتی حداقل ۸ کیلومتر فاصله نیاز است تا شناور بتواند بایستد. در واقع حادثه برای کشتی‌ها معمولا بسیار غم‌انگیز است؛ چون خدمه کشتی از قبل جریان برخورد را می‌دانند و شاهد آن هستند.

فاصله ۶ تا ۱۰ کیلومتر به‌اصطلاح وضعیت اکشن به‌حساب می‌آید و خدمه می‌فهمند که برخورد حتمی است. در این زمان هنر کاپیتان یا افسر کشتی است که برخورد را طوری طراحی کند که کمترین خسارت به‌وجود آید. به‌همین‌خاطر قبل از عبور از نقطه یا فاصله ممنوعه یا خطر باید از حادثه جلوگیری شود، در غیراین صورت تنها کاری که از دست کاپیتان کشتی برمی‌آید، تلاش برای کاهش شدت حادثه است. کاپیتان محمدرضا عسکری که سابقه 15سال دریانوردی و کاپیتانی کشتی‌های اقیانوس‌پیما را در کارنامه دارد در این رابطه می‌گوید: در این حادثه کشتی چینی با زدن سر کشتی برای خود بهترین حالت را به‌وجود آورد و متأسفانه به بدترین جای نفتکش ایرانی برخورد کرد.