میراث
موریانه‌ها در کالبد میراث تاریخی سمنان
مدیر پایگاه مجموعه تاریخی بسطام و خرقان: تخریب موریانه‌ها بزرگ‌ترین مشکل بر سر راه ثبت جهانی مجموعه تاریخی بسطام است
حبیب بسطامی| سمنان- خبرنگار:
سال‌هاست که آثار تخریب موریانه‌ها در بناهای تاریخی استان سمنان قابل مشاهده است و این حشرات تهدیدی جدی برای خانه‌های چوبی و کاهگلی این استان محسوب می‌شوند. استان سمنان، به واسطه قرار گرفتن در بخش کویری کشور، دارای سرزمینی خشک و با رطوبت نسبی است که این امر زمینه رشد و تکثیر موریانه‌ها را فراهم می‌کند. از سوی دیگر، مصالح اصلی بسیاری از بناهای تاریخی سمنان و شهرستان‌هایی همچون دامغان و بسطام از خشت و گل و چوب است و همین امر سبب شده است آنها در معرض تهدید و هجوم موریانه‌ها قرار بگیرند. هجوم موریانه‌ها به خانه‌های تاریخی سمنان از اوایل دهه 70 آغاز و حدود 20 درصد از آثار و بناهای تاریخی این استان به جولانگاه این حشره تبدیل شده‌اند.
گرما و رطوبت؛ عوامل اصلی
مسئولان استان معتقدند تنها راه ریشه‌کن کردن مشکل موریانه‌ها نگاه ویژه و اختصاص اعتبارات کلان است. در این زمینه معاون میراث فرهنگی استان سمنان با اشاره به قدرت تخریب و ویرانگری موریانه‌ها در بناهای تاریخی که در مناطق گرم و خشک کویری وجود دارند، می‌گوید: گرما و رطوبت هوا سبب رشد سریع و تکثیر موریانه‌ها در خانه‌های چوبی و کاهگلی می‌شود. بناهای تاریخی استان سمنان به لحاظ نوع مصالحی که در آنها به کار گرفته شده است و شرایط دمایی که در آنها وجود دارد، محل مناسبی برای تغذیه و زندگی موریانه‌های زیرزمینی هستند. امروز موریانه‌ها در زمان کوتاهی تکثیر پیدا کرده و سطح گسترده‌ای از بناهای تاریخی را هدف قرار داده‌اند.
«مصطفی یغماییان» می‌افزاید: بناهای تاریخی سمنان که اغلب در سقف آنها از چوب استفاده شده است، بیش از هر بنای دیگری در معرض خطر و تهدید موریانه‌ها قرار دارند. وی از مسجد جامع سمنان به عنوان یکی از مهم‌ترین بناهای تاریخی استان که در معرض تخریب موریانه‌هاست، نام می‌برد و می‌گوید: موریانه‌ها به داخل چوب‌های این بنای عظیم نفوذ کرده و امروزه مسجد جامع سمنان بیش از هر بنای دیگری در معرض تهدید است.
این مسئول می‌افزاید: مجموعه تاریخی بسطام یکی دیگر از بناهای تاریخی و ارزشمند سمنان است که پربازدیدترین سایت تاریخی و گردشگری این استان به حساب می‌آید و سالانه هزاران نفر از آن بازدید می‌کنند. این مجموعه نیز مانند مسجد جامع با تهدید موریانه‌ها روبه‌رو است.
همکاری با استان یزد
یغماییان در پاسخ به این سوال که چه اقدام‌هایی از سوی سازمان میراث فرهنگی استان سمنان برای مقابله با موریانه‌ها انجام شده است، بیان می‌کند: هر سال با سمپاشی بناهای تاریخی، از تکثیر موریانه‌ها به صورت مقطعی جلوگیری می‌کنیم. اما چون موریانه‌ها به سرعت رشد و تکثیر پیدا می‌کنند، نابودی همه آنها کار بسیار دشوار و زمان‌بری است.
معاون میراث فرهنگی استان سمنان اظهار می‌کند: به زودی همکاری ما با پایگاه بیولوژیک استان یزد که یکی از پیشروترین پایگاه‌های مبارزه با موریانه در بناهای تاریخی است، آغاز می‌شود و قرار است همکاری همه‌جانبه‌ای با آن داشته باشیم.
وی ادامه می‌دهد: این پایگاه دارای یک آزمایشگاه مدرن و بسیار پیشرفته است و به صورت علمی در زمینه مقابله با موریانه‌ها فعالیت می‌کند. همکاری این پایگاه با سمنان می‌تواند به ما در ریشه‌کن کردن موریانه‌ها کمک کند.
خطر موریانه‌ها برای مجموعه بسطام
بسطام یکی از کهن‌ترین شهرهای کشور و دارای مجموعه تاریخی بسیار ارزشمندی است که چندین بنای عظیم همچون مزار بایزید بسطامی، گنبد غازان‌خان، ایوان غربی، حرم امامزاده محمد(ع) و... در آن جای گرفته است.
این مجموعه همواره بین 3 سایت پربازدید استان سمنان قرار دارد. برخی از آثار تاریخی این مجموعه برای ثبت جهانی معرفی شده‌اند، اما موریانه‌ها بزرگ‌ترین تهدید برای رسیدن به این هدف هستند.
در این مورد مدیر پایگاه مجموعه تاریخی بسطام و خرقان معتقد است که مبارزه با موریانه‌ها در این مجموعه تاریخی باید هرچه سریع‌تر آغاز شود.
«حامد عادل» می‌گوید: مقابله با موریانه بسیار هزینه‌بر است و اگر بخواهیم با این آفت در این مجموعه تاریخی مبارزه و آن را ریشه‌کن کنیم، باید کل اعتبارات یک سال سازمان میراث فرهنگی استان را تنها برای آن صرف کنیم.
وی مبارزه شیمیایی و تله‌گذاری را 2 راهکار مبارزه با موریانه در آثار تاریخی می‌داند و اظهار می‌کند: این شیوه‌های مبارزه با موریانه‌ها بسیار هزینه‌بر است. موریانه‌ها آسیب زیادی به این مجموعه تاریخی وارد کرده‌اند. طبق شواهد و نظر کارشناسان، وجود موریانه‌ها در بخش‌های چوبی این مجموعه تاریخی و آثار خرابی آنها کاملا محسوس است.
این مسئول با بیان این‌که میراث فرهنگی برای مقابله با موریانه در آثار تاریخی مجموعه بسطام برنامه‌ریزی کرده است، می‌افزاید: در همین مورد رایزنی‌هایی با مراکز تخصصی مبارزه با موریانه‌ها در دیگر استان‌ها مانند یزد صورت گرفته است و در آینده اقدامات عملی در این بخش آغاز می‌شود.
عادل که تجربه مرمت آثار تاریخی را در دیگر استان‌ها نیز دارد، با اشاره به اقدام‌های مرمتی خود در جنوب کشور بیان می‌کند: ما در ابنیه تاریخی جنوب کشور، به دلیل رطوبت بالای هوای منطقه، با حمله و تکثیر موریانه‌ها مواجه هستیم. خاک این مناطق موریانه‌خیز است و آثار تاریخی آنجا در معرض تخریب شدید موریانه‌ها قرار دارند.
مدیر پایگاه مجموعه تاریخی بسطام و خرقان می‌گوید: موریانه به صورت مستمر و تدریجی به تخریب بخش‌های ارزشمندی از آثار تاریخی می‌پردازد و برای مقابله با آن باید از اقدام‌های علمی و تکنولوژی خاص بهره گرفت.
چند بنا از آثار تاریخی مجموعه بسطام برای ثبت جهانی به سازمان میراث فرهنگی کشور معرفی شده‌اند اما تخریب موریانه‌ها مشکلی بزرگ بر سر راه دستیابی به این هدف است.
موریانه‌ها سال‌هاست که دور از چشم آدم‌ها برخی از مهم‌ترین آثار تاریخی استان را هدف قرار داده‌اند. تخریب و ویرانی ناشی از موریانه‌ها و پیشرفت آنها اگرچه کند است، اما مستمر است و باید سازمان‌های مربوطه هرچه سریع‌تر با برنامه‌ریزی جامع برای مقابله با این آفت تمهیداتی را بیندیشند.
