ایلام
حامیان بلوط
انجمنی به نام «ناجی بلوط زاگرس» سال‌هاست با فعالیت‌های داوطلبانه به یاری این کهنسالان زیبا و سودمند شتافته‌اند
ناهید زندی صادق/خبرنگار
رفتار بعضی از آدم‌ها در زمانه ما کمی عجیب به نظر می‌رسد. دلشان را به بیکرانه دریا می‌زنند، از آمال و آرزوهای خودشان می‌گذرند تا کودکان فردا هم زیبایی‌های این سرزمین را درک کنند. آنها با جان و دل برای آبادی سرزمینشان گام برمی‌دارند. به قول قدیمی‌ها جانشان را کف دست می‌گیرند و به جنگ آتش در جنگل‌های بلوط می‌روند یا آفت‌زدایی درختان ارزشمند بلوط را بی‌هیچ چشمداشتی انجام می‌دهند. فعالیت‌های داوطلبانه در همه جای دنیا مرسوم است، اما در سرزمین ما از نوع دیگری است و می‌توان ادعا کرد از جاهای دیگر بسیار دشوارتر و پرهزینه‌تر است. پاکسازی کوهستان‌ها با هزار اما و اگر و باید و شاید همراه است و در برخی مواقع دوستداران طبیعت به گناهان نکرده متهم و هر یک به نوعی منزوی می‌شوند.
ایستگاه اول
نابودی جنگل‌ها به‌ویژه درختان کهنسال بلوط این روزها بلای جان زاگرس شده‌است. عوامل طبیعی مانند بیماری زغالی بلوط و سوسک‌های چوبخوار از سویی و انسان بی‌مبالات سودجو از سوی دیگر تیشه به ریشه این میراث دیرینه می‌زند. عبور دادن لوله نفت و گاز و جاده‌سازی در دل جنگل‌های بلوط، تهیه زغال از درختان 5 هزار ساله بلوط و آتش‌سوزی‌های عمدی و غیرعمدی هر یک به نوعی زخم به جان طبیعت بی‌دفاع زاگرس می‌زنند. در این میان در استان ایلام، انجمنی به نام «ناجی بلوط زاگرس» با فعالیت‌های داوطلبانه به یاری این کهنسالان زیبا و سودمند شتافته و حفظ و احیای جنگل‌های زاگرس را سرلوحه فعالیت‌های خود قرار داده است.
محسن حمدی، مدیرعامل انجمن ناجی بلوط زاگرس درباره این انجمن می‌گوید: از مرداد ماه 76 کارمان را آغاز کردیم. پس از چند سال انجمن «ناجی بلوط زاگرس» مجوز رسمی خود را از فرمانداری شهرستان چرداول دریافت کرد. فعالیت‌های انجمن ما کاملا غیرسیاسی، غیرانتفاعی و غیردولتی و در راستای آیین‌نامه اجرایی سازمان‌های مردم‌نهاد است. از آنجا که مسائل زیست‌محیطی و طبیعی، جهانی است، ما خود را محدود به فعالیت در منطقه خاصی نمی‌دانیم، اما اولویت ما شهرستان چرداول از توابع استان ایلام است. هدف اصلی ما انتخاب یک منطقه نمونه حفاظتی و انجام اقدامات حفاظتی در آن منطقه برای تعمیم دادن نتایج کار به سایر مناطق جنگلی استان است و به همین منظور جنگل‌ها و مراتع بخش مرکزی شهرستان چرداول به عنوان منطقه نمونه انتخاب شد.
دستان خالی دوستداران محیط زیست
با حمدی در منطقه حفاظت شده مانشت و ذخیره‌گاه جنگلی ارغوان همراه می‌شویم تا از نزدیک با دردهایی که به جان جنگل‌های بلوط افتاده آشنا شویم. شاید اولین درد کارشناسی نبودن طرح‌های عمرانی و خطاهای انسانی باشد. جاده عریضی که از وسط منطقه حفاظت شده عبور کرده و مردم طبیعت‌دوستی که در گوشه و کنار با روشن کردن آتش در حال تدارک کباب روز جمعه هستند، اولین علامت تعجب برای ماست. گویا در بخشی از این منطقه، کمپ عشایری درست کرده‌اند و در آنجا از گردشگران پذیرایی می‌کنند. در مسیر بیش از هر چیز به درختانی که برای تعریض جاده قطع شده‌اند، فکر می‌کنم و به دستان خالی دوستداران محیط زیست. چه کاری از دستشان بر می‌آید؟
حمدی می‌گوید: در ابتدا با توجه به تعداد کم اعضا و توان مالی محدود، فعالیت ما فقط به مبارزه با آفات درختان بلوط (به صورت تخصصی آفت نیمه‌انگلی لورانتوس)، پاکسازی تفریحگاه‌ها و مقابله با آتش‌سوزی‌های تابستانه محدود شده بود، اما با گذر زمان و ظهور بحران‌های زیست‌محیطی جدید فعالیت‌های تازه‌ای به اهداف انجمن اضافه شد. خشکسالی‌های پی در پی و در نتیجه پایین رفتن سطح آب‌های زیرزمینی موجب تضعیف جنگل‌های بلوط شد و در نهایت قدرت آفات بر زور درختان چربید و مساحت بسیار قابل توجهی از درختان بلوط، ظرف مدت زمان بسیار کوتاهی به کام مرگ کشیده شدند.
بیماری‌های بلوط
مدیرعامل انجمن «ناجی بلوط زاگرس» دانه‌های بلوط را از پای درختان برمی‌دارد و شیوه کاشت و تکثیر بلوط را برای ما توضیح می‌دهد و از ارسال بذر بلوط به مناطق دیگر می‌گوید. وقتی از آمار دردناک نابودی درختانی که روزگاری ناجی و نگهبان زاگرس بودند، سخن به میان می‌آید، نگرانی و جدیت در چشمانش پنهان‌شدنی نیست. می‌گوید: طبق آمار مسئولان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری ایلام، مساحت کل جنگل‌های استان 642 هزار هکتار است که از این میزان، 90 هزار هکتار به آفت نیمه‌انگلی لورانتوس مبتلاست و در صورت پاکسازی نشدن، به کلی از بین خواهد رفت.
وی با بیان این‌که بیماری‌هایی که در سال‌های اخیر گریبان‌گیر زیبایی و عظمت کوه‌های سرسبز پوشیده از بلوط شده کم نیست، می‌افزاید: شیوع بیماری قارچ زغالی بلوط اوضاع را بسیار وخیم‌تر کرده‌است. این بیماری که در بین اعضای انجمن به «شبح سیاه» نیز معروف است طی یک دهه گذشته طبق آمار رسمی بیش از 100 هزار هکتار از اراضی جنگلی استان ایلام را آلوده کرده و به کام مرگ کشانده است. در کنار این بیماری‌ها پروانه جوانه‌خوار بلوط، ملخ بال‌کوتاه بلوط، زنجره بزرگ بلوط، سوسک سرخرطومی میوه بلوط، پروانه برگ‌خوار سفید بلوط، کرم میوه‌خوار بلوط، پروانه تخم‌انگشتری و زنبور گالزای بلوط نیز در سال‌های کم‌بارش که تنش رطوبتی و حرارتی بالاست، دچار طغیان موضعی، دوره‌ای یا نسبتا طولانی شده و دوشادوش خشکسالی و لورانتوس و قارچ زغالی مجالی برای حیات جنگل‌های بلوط باقی نگذاشته‌اند.
از حمدی درباره شیوه مبارزه انجمن با این آفات میپرسم. پاسخ می‌دهد: انجمن به این نتیجه رسید که با توجه به محدودیت منابع مالی و انسانی باید روی کنترل یکی از آفات تمرکز کرد. مبارزه با آفت نیمه‌انگلی لورانتوس در دستور کار قرار گرفت. اولین برنامه پاکسازی لورانتوس در تاریخ 4 مرداد ماه 87 اجرا شد و از آن تاریخ تا امروز سالانه برنامه‌های متعددی در زمینه پاکسازی این آفت اجرا می‌شود و تاکنون بیش از 1000 هکتار از اراضی جنگلی آلوده به لورانتوس پاکسازی شده است. در این 10 سال تجربه‌های بسیار مفیدی در زمینه مبارزه با این آفت کسب و انعکاس این فعالیت موجب آگاهی‌بخشی و حساسیت عمومی در مورد این بیماری شده است به گونه‌ای که امروزه اکثر کوهنوردان و گردشگران استان ایلام با این آفت و روش مبارزه با آن آشنایی دارند.
بلوط و مقابله با ریزگردها
هر هکتار از جنگل‌های بلوط توان مهار 5/2 تن ریزگرد را دارد، اما این توانایی تاوان سختی برای بلوط‌ها در پی دارد. طبق آمار بیش از 100 هزار هکتار از جنگل‌های بلوط ایلام در نتیجه هجوم ریزگردها در فصل تابستان خشک شده یا در معرض خشکیدگی هستند. پدیده ریزگردها از نتایج مستقیم خشکسالی، دخالت‌های انسان در طبیعت و مهار آب‌های روان در خاورمیانه است که حل آن با توجه به نقش داشتن چند کشور در گرو توافق‌های عاقلانه بین کشورهاست و فعالان زیست‌محیطی توان چندانی در پرداختن به این مسأله ندارند.
