منابع
روزگار سخت آب و خاک
یک کارشناس کشاورزی : تغییرات اقلیمی و سوءمدیریت منابع از عوامل در خطر بودن آب و خاک‌های حاصلخیز است
شهره امیری | کرمانشاه- خبرنگار:
مدیریت منابع آب و خاک اولویت هر سرزمینی است؛ چراکه نیازهای حیاتی و غذایی جمعیت هر کشوری تنها با حفظ منابع آبی و خاکی امکان‌پذیر است.
بی‌شک توسعه پایدار بدون مدیریت این منابع ممکن نخواهد بود. بدین معنا که میان منابع و مصارف آب و خاک برای حفظ پایداری تأمین آب باید تعادل برقرار شود و در این زمینه نیاز است که همه مؤلفه‌های شناسایی، طراحی، ساخت و ایجاد، بهره‌برداری، حفاظت و نگهداری، برنامهریزی و عناصر آب، خاک و حتی هوا رعایت شود. اما این مدیریت چگونه باید انجام شود و بهترین راهکار مدیریتی کدام است؟ در وضعیت بحرانی فعلی، با توجه به افزایش مصرف فزاینده آب و هدررفت خاک‌های حاصلخیز در همه بخش‌ها و از سوی دیگر کاهش منابع آب ناشی از نابودی پوشش جنگلی و گیاهی و همچنین تغییر اقلیم، شرایطی به وجود آمده که در مقایسه با گذشته به مدیریت متفاوتی نیاز است؛ مدیریتی که توان حفظ منابع موجود را برای نسل‌های امروز و فردا داشته باشد.
ناتوانی بخش صنعت و کشاورزی در مدیریت آب
یک کارشناس کشاورزی با بیان میزان بارش نزولات جوی به همشهری می‌گوید: به طور میانگین در کشور بیش از 400 مترمکعب بارش در سال داریم. 70 درصد این نزولات به آب‌های سطحی سرازیر می‌شوند، در حالی که تقسیم‌بندی مابقی آب‌ها به حساب بخش کشاورزی 120 میلیارد مترمکعب است، به حساب صنعت 5 میلیارد مترمکعب و به حساب مصرف خانوارها 3 میلیارد مترمکعب است.
«فریدون گل‌افزا» ضمن انتقاد به شیوه پرمصرف کنونی آب در همه بخش‌ها ادامه می‌دهد: این تقسیم‌بندی برای وضع عادی بود. الان که وضع بحرانی شده، نتوانسته‌ایم در بخش مصرف خانوار صرفه‌جویی کنیم. در بخش صنعت هم وضع همین‌طور است، چراکه قرار بود صنعت آبی را که مصرف می‌کند، بازیافت و دوباره به چرخه صنعت بازگرداند. شاید 5 درصد بیشتر صنایع ما موفق به بازیافت آب مصرفی‌شان هم نشده‌اند و الان فهمیده‌اند که 3هزار مترمکعب در منطقه چقدر ارزش دارد.
باران خاک حاصلخیز را نابود می‌کند
گل‌افزا تغییرات اقلیمی و سوءمدیریت منابع را از عوامل در خطر بودن آب و خاک‌های حاصلخیز برمی‌شمرد و در ادامه می‌افزاید: طی یک دهه اخیر دمای هوا یک و سه دهم درجه تغییر داشته است. به دلیل تغییرات اقلیمی در خیلی از مناطق کشت‌های گذشته انجام نخواهد شد و به دلیلی شخم‌زدن‌های مکرر با تراکتور سطح خاک زمین‌های زراعی سفت شده و آب مورد نیاز در آنها ذخیره نمی‌شود. کاهش تراکم جنگلی و نابودی جنگل‌های بلوط زاگرس نیز از مسائل دیگر در خطر نابودی قرار داشتن خاک حاصلخیز و غنی جنگلی است.
وی معتقد است: برنامه آب و هوایی را با توسعه کشاورزی درست هماهنگ نکرده‌ایم. وقتی در کوهستان‌ها باران می‌آید، در اراضی شیبدار سرازیر می‌شود و در دشت‌های پایین‌دست می‌توانیم آبخوان بزنیم و آبخیزداری کنیم. می‌توانیم آب را جمع کنیم و در کوهپایه‌ها از آن استفاده کنیم. برنامه آبخوانداری ما در این مناطق توسعه نیافته است.
این کارشناس ضمن توضیح درباره چگونگی تخریب خاک در مواقع بارندگی بیان می‌کند: باران اگر روی برگ ببارد فشار و سرعتش گرفته می‌شود. اگر روی خاک ببارد سبب تخریب می‌شود و به خاک جنگل و خاک‌های حاصلخیز صدمه می‌زند. بسیاری از جنگل‌های ما تنک شده‌اند و باران‌های سخت خاک آنها را می‌شوید و با خودش می‌برد. چرا باید رودخانه‌های ما وقتی از بالا می‌آیند، گل‌آلود باشند؟ اینها همه ثروت‌های ملی ما هستند. ما برای تولید یک سانتی‌مترمکعب خاک باید 600 سال صبر کنیم. خاکی که برای زراعت به کار گرفته می‌شود باید هوموس داشته باشد، در حالی که خاک هوموس‌دار ما با بارش باران در مزارع در جاهای شیبدار شسته می‌شود.
کشت ارگانیک و نخود برای حفظ خاک و آب
رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی استان نیز در مورد شیوه‌های حفظ آب و خاک می‌گوید: در کشت ارگانیک کود و سموم شیمیایی به خاک داده نمی‌شود، درنتیجه مواد شیمیایی در آب‌های زیرزمینی نفوذ نمی‌کند و خاک زراعی با کودهای سنتی و ورمی کمپوست احیا خواهد شد و قابلیت اسفنجی بودن خاک به آن بازمی‌گردد.
«ناصر مرادی» با اشاره به لزوم تغییر نگرش در کشت و روش‌های کشت محصولات زراعی ادامه می‌دهد: کشت مستمر جو و گندم منابع آبی و خاکی را تهدید می‌کند. اگر جو یا گندم پشت سر هم کشت شود، باعث از بین رفتن خاک می‌شود و محصول کمتر با کیفیت پایین‌تری برداشت می‌شود. همچنین باید علاوه بر حفظ منابع آبی، در کشت غلات هم تناوب داشته باشیم. نخود گیاهی است که با هر محیطی سازگار است و جایگزین مناسبی برای کشت گندم و جو در سال‌های استراحت دادن به زمین و حفظ میکرو ارگانیسم‌های مفید خاک است.
خاک؛ گران‌بهاتر از آب
رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان کرمانشاه نیز چندی پیش حفاظت از خاک را مهم‌تر از آب بیان می‌کند و می‌گوید: برای تهیه آب راه‌های فراوانی وجود دارد و می‌شود آب را حتی از کشورهای دیگر وارد کرد، اما برای تهیه خاک حاصلخیز امکان واردات وجود ندارد و هیچ کشوری حاضر به خاک‌فروشی نیست و بی‌شک به دلیل هزینه بالای خاک امکان واردات آن هم وجود نخواهد داشت.
«خسرو شهبازی» با بیان این‌که آسیب رساندن به خاک ظلم بزرگی در حق آیندگان است، می‌گوید: عملاً خاک‌سازی و احیای خاک در کشور نداریم و به سمت فرسایش خاک پیش می‌رویم، در حالی که برای تشکیل یک سانتی‌متر خاک به سال‌ها زمان نیاز است. همچنین حد مجاز فرسایش خاک سالانه بین 3 تا 4 تن است که در کشور ما بر اساس آمارهای متفاوت عددی بین 10 تا 12 و حتی 15 تن در سال است. این آمار نشان می‌دهد که بحران خاک خیلی جدی است.
شهبازی با بیان این‌که توسعه کشاورزی پایدار نقش مهمی در فرسایش خاک دارد، می‌افزاید: توسعه کشاورزی پایدار با استفاده از تکنیک‌های بی‌خاک‌ورزی و کم‌خاک‌ورزی هم می‌تواند در کاهش فرسایش خاک اثرگذار باشد.
در کنار این برنامه‌ها پوشش گیاهی از جمله کشت گیاهان پایا نقش مهمی در کاهش فرسایش خاک خواهد داشت. همچنین برای حفظ پوشش گیاهی برای جلوگیری از ورود گرد و غبار باید فکر
اساسی شود.
اندیشمندان به کمک منابع خاک و آب بیایند
معاون هماهنگی امور اقتصادی و توسعه منابع استاندار کرمانشاه با توجه به رشد روزافزون جمعیت و نیاز به تأمین منابع غذایی می‌گوید: کمبود غذا استقلال هر کشوری را به خطر می‌اندازد و از هر دشمنی خطرناک‌تر است، زیرا کشور را از درون تهی می‌کند. «هدایت حاتمی» با اشاره به این‌که اهمیت آب وابسته به خاک است، می‌افزاید: دانشمندان و فرهیختگان با ارائه مقاله‌های علمی باید اهمیت این نعمت بزرگ خداوند را اطلاع‌رسانی کنند تا سبب برجسته‌سازی و حساسیت مساله فرسایش خاک نزد افکار عمومی شوند. همچنین تا مشارکت عمومی در جلوگیری از فرسایش خاک شکل نگیرد، در این زمینه موفقیت حاصل نمی‌شود.
وی با بیان این‌که همایش‌های خاک و آب نقطه عطفی برای توجه به این موضوع است، اضافه می‌کند: این قبیل برنامه‌ها در برنامهریزی بر پایه‌های علمی، بلندمدت که مشارکت عمومی را در پی داشته باشد، بسیار حائز اهمیت است. در این زمینه ضروری است که صاحب‌نظران نتایج مقالات علمی را به کارگروه آب‌وخاک و منابع طبیعی استان ارسال کنند.
