قصه دنباله‌دار بن‌های کاغذی

مریم سمائی

برمی‌گردیم به 32سال پیش؛ سال65. زمانی که کشور در بحبوحه جنگ است و عملیات‌های بزرگی انجام شده است. دولت در کنار اداره جنگ به فکر کاهش بار هزینه‌های اقشار کم‌بضاعت جامعه است. یکی از تدابیرش در این زمینه رساندن کمک‌های غیرنقدی در قالب ارائه بن به کارمندان بود.

در آن زمان هر اداره موظف بود که با بستن قراردادهایی با فروشگاه‌های بزرگ زنجیره‌ای به کارمندان خود این امکان را بدهند که در ازای ارائه بن، کالاهای مورد نیازشان را خریداری کنند تا قسمتی از نیازهایشان برآورده شود اما آنچه در این میان مشکل‌ساز شده بود، نبود کالاهای ضروری ازجمله گوشت و برنج و... در فروشگاه‌های طرف قرارداد بود. اغلب کارمندان گلایه می‌کردند که با بن‌های اهدایی تنها می‌توانند کالاهای غیرضروری را خریداری کنند که البته این کالاها هم با مبلغ بالاتری نسبت به سایر فروشگاه‌ها به فروش می‌رسید.

یکی از کارمندان آن دوره در این زمینه گفته: «بابت 6‌ماه دوم سال‌جاری 1800تومان بن دریافت کردم و می‌خواستم با این مبلغ بن برنج خریداری کنم اما فروشگاهی که طرف قرارداد اداره ماست برنج ندارد و من مجبور شدم به خرید سس و کنسرو و کمپوت بسنده کنم. چندین‌بار دیگر هم به فروشگاه رفتم اما هر بار وسیله‌ای غیرضروری خریدم چون برنج نیست. ما مجبوریم یا کالای غیرضروری بخریم یا بن را در ازای کسر مبلغی به دلال بفروشیم درحالی‌که اداره می‌تواند به‌جای دادن بن، خواربار به کارمندانش بدهد».

عمده مشکلات بن‌‌ها در آن زمان، محدودیت کالاهای اساسی و نیز گرانی اجناس نسبت به اجناس مشابه در خارج از فروشگاه بود. به‌عنوان مثال عدس در این فروشگاه‌ها کیلویی 580ریال بوده درحالی‌که همین عدس در خواربارفروشی 540تومان به فروش می‌رفته و در بازار حتی این رقم به 480تومان هم می‌رسیده است.

از سوی دیگر ارزش اسمی بن با ارزش ریالی آن برابری نداشت و دلالان از این نابرابری سوءاستفاده می‌کردند. آنها اغلب بن را با 10یا 20درصد زیر قیمت از کارمند خریداری می‌کردند با وجود این باز هم بیشتر کارمندان ترجیح می‌دادند که به‌جای خرید اجناس درجه دو که نقش مهمی در رفع نیازهایشان بازی نمی‌کرد بن‌هایشان را به دلالان بفروشند و پول نقد دریافت کنند.

یکی از پیشنهادهایی که در آن زمان برای کاهش مشکلات بن ارائه شده بود، صدور کارت‌های اعتباری بود. در آن سال‌ها بعضی از فروشگاه‌های بزرگ در کشورهای پیشرفته به‌منظور ارائه تسهیلات به مشتریان خود اقدام به صدور کارت اعتباری کرده بودند که در سال 65 این موضوع در کشور مطرح شد و مطالعات مقدماتی آن در حال انجام بود.

کارشناسان معتقد بودند که صدور کارت‌های اعتباری می‌تواند مشکلات بن‌های کارمندی را رفع کند به این صورت که افراد می‌توانند به هر فروشگاهی بروند و با ارائه کارت محصولات مورد نیاز خود را خریداری کنند و از حقوقشان آن مبلغ کسر شود. طبق این طرح افراد می‌توانند با ارائه کارت بدون پرداخت هیچ‌گونه مبلغی خرید کنند حتی اگر پول هم نداشته باشند می‌توانند خریدشان را انجام دهند و در هنگام واریز حقوق مبلغ خریداری‌شده از حقوقشان کم شود.

32سال پیش مطالعات مقدماتی برای صدور کارت اعتباری به‌جای بن در حال انجام بود اما با گذشت سه‌دهه هنوز هم شاهد حضور بن‌های کاغذی در دست کارمندان و کارگران هستیم و قصه فروش بن به دلالان همچنان ادامه دارد.