آینده پرابهام اینترنت کشور

اشکان خسروپور/خبرنگار

 اینترنت ایران روزهای پرچالشی را تجربه می‌کند. مدام اظهارنظرهای جدیدی درباره وضعیت شبکه جهانی در کشور اعلام و بعضی‌هایشان بلافاصله تکذیب می‌شود. برنامه‌هایی که از مدتی قبل اعلام شده بود و برای اجرایشان مهلت تعیین شده بود، بلاتکلیف رها می‌شوند و در نهایت، اختلال اینترنت هنوز پابرجاست. شدیدتر شدن فیلترینگ که امیر ناظمی، رئیس سازمان فناوری ارتباطات ایران درباره آن سخن گفته تا ارائه بسته‌های جدید اینترنت که قرار است اینستاگرام را به‌صورت انتخابی فیلتر کنند، بخشی از این داستان‌های بی‌سرانجام و مبهم هستند. این‌روزها اختلال اینترنت هرچند هنوز پابرجاست اما یک مشکل قدیمی به‌حساب می‌آید. تفکیک غیرعادی و دستوری حجم اینترنت هم که زمانی یک مشکل و چالش مهم محسوب می‌شد، ‌حالا به «عادت کاربران» تبدیل شده است. درباره‌ آینده اینترنت ایران چه می‌شود گفت؟


طلاگرام و هاتگرام؛‌همچنان پابرجا
هاتگرام و تلگرام طلایی قرار بود 30آذرماه از تلگرام جدا شده و به‌عنوان یک پیام‌رسان داخلی فعالیت کنند. ابوالحسن فیروزآبادی، دبیر شورای‌عالی فضای مجازی که بارها در گفت‌وگو با رسانه‌ها از لزوم مستقل‌شدن این پیام‌رسان‌ها گفته بود، چندی پیش درباره مهلت پایانی فعالیت این دو نسخه فرعی تلگرام گفته بود: «فعلا مهلت قبلی تا پایان آذرماه پابرجاست تا ببینیم چه می‌شود. تا این زمان، این دو پیام‌رسان باید دیتا را روی یک سرور داخلی بیاورند و از سرورهای تلگرام جدا شوند. بعد از این، کاربران به یک پیام‌رسان بومی جدای از تلگرام به یکدیگر متصل می‌شوند که ارتباطی با تلگرام نخواهد داشت. تعهدی که آنها به ما داشتند، همین بود. آنها از ما مهلت گرفتند که این کار را انجام بدهند.» برهمین اساس، به‌نظر می‌رسید مهلت این پیام‌رسان‌ها 2روز پیش به پایان رسیده باشد. با وجود این، دو پوسته فرعی تلگرام هنوز برهمان منوال قدیمی سرویس می‌دهند. سخنگوی وزارت ارتباطات نیز دراین‌باره به همشهری می‌گوید: «هیچ ابلاغیه‌ای نبوده و ما در همین حد اطلاع داریم. مرجع دیگری باید دراین‌باره تصمیم بگیرد و ارتباطی به وزارت ارتباطات ندارد.»‌ در عین حال، یکی از مشاوران تلگرام طلایی نیز در گفت‌وگو با همشهری با تأکید بر اینکه هنوز روش کارکرد قبلی آنها تغییری نکرده، می‌گوید: «هنوز هیچ خبر تازه‌ای به ما اعلام نشده و نمی‌دانیم چه خواهد شد.»

بسته اینترنت بدون اینستاگرام
بسته‌های اینترنتی جدید هنوز به‌طور رسمی ارائه نشده، باعث گمانه‌زنی‌های فراوانی در میان کارشناسان اینترنتی شده است. این بسته‌های جدید قرار است دسترسی کاربران به اینستاگرام را محدود کنند. وزارت ارتباطات اعلام کرده، این اتفاق به درخواست برخی کاربران ارائه شده که نسبت به فعالیت این شبکه نگران هستند. جمال هادیان زواره، سخنگوی وزارت ارتباطات دراین‌باره به همشهری می‌گوید: «اینکه درباره مسئله‌ای نگران باشند جزو حقوق مردم است. در نتیجه باید بسته‌هایی با امکانات مختلف برایشان ارائه شود که حق انتخاب داشته باشند.» این بسته‌های جدید هنوز ارائه نشده‌اند و معلوم نیست از نظر فنی چطور فعالیت می‌کنند. ضمن اینکه مشخص نشده، آیا با روشی مشابه فیلترینگ اینستاگرام را محدود خواهند کرد یا نه. پارسا یوسفی، کارشناس فنی که در زمینه ارائه خدمات اینترنتی (ISP)‌فعالیت می‌کند، با اشاره به اینکه چنین طرح‌هایی هزینه شرکت‌های ارائه خدمات اینترنتی را بالا خواهد برد، می‌گوید: «در بعضی کشورها بسته‌های ویژه و تخفیف‌دار برای تشویق مردم به استفاده از شبکه‌های اجتماعی و... ارائه می‌شود. در کشور ما نیز این بسته می‌تواند وجود داشته باشد و هر ISP حق دارد بتواند درباره ارائه یا عدم‌ارائه این سرویس به مشترکانش تصمیم بگیرد. چون امکانات شرکت‌ها محدود است و تفکیک ترافیک برای شرکت‌های کوچک‌تر دشوار و هزینه‌بر خواهد بود.» به گفته وی، طرح قبلی که بر جداسازی مصرف اینترنت داخلی و خارجی تأکید داشت و پیش‌تر اجرایی شده بود نیز این هزینه‌ها را به ISPهای کوچک تحمیل کرده بود. در نهایت بهتر است هر شرکتی خودش تصمیم بگیرد و کسی به‌صورت دستوری وادار به ارائه سرویسی نشود.»


 تشدید فیلترینگ؛ نظر شخصی یا فنی‌؟
سخت‌تر شدن فیلترینگ در روزهای آینده، خبری بود که امیر ناظمی، معاون وزیر ارتباطات در همایش «آینده وب و موبایل» بازگو کرد. او در این همایش و در جمع عموم شرکت‌کنندگان گفت: فیلترینگ طی روزهای آینده سخت‌تر می‌شود و ما (وزارت ارتباطات) نیز در این موضوع نقشی نداریم و فقط اطلاع‌رسانی می‌کنیم.»‌در حاشیه همان نمایشگاه، ناظمی در پاسخ به ماهنامه «پیوست» گفت: «با توجه به اعلام پایان فرصت مستقل شدن هاتگرام و طلاگرام تا آخر آذر از تلگرام نتیجه‌گیری می‌کنم که شاهد اختلالاتی برای جدی شدن فیلترینگ در این زمینه باشیم.» پیگیری همشهری برای گفت‌وگوی بیشتر با ناظمی طی روزهای گذشته بی‌نتیجه مانده اما در عین حال، وزارت ارتباطات تمام این سخنان را تکذیب می‌کند. سیدجمال هادیان‌زواره، سخنگوی وزارت ارتباطات در گفت‌وگو با همشهری تأکید کرد: «این نظر شخصی‌ ایشان بوده است. ما هیچ ابلاغیه و دستورالعملی دراین‌باره (تغییر وضعیت فیلترینگ)‌ نداشته‌ایم.» حمید فتاحی، مدیرعامل و رئیس هیأت‌مدیره شرکت ارتباطات زیرساخت دراین‌باره به همشهری گفت: «ما هیچ اختلالی ندیده‌ایم. هیچ اتفاقی در شبکه نیفتاده است. کسب و کارها گمانه‌زنی‌هایی در فضای مجازی مطرح کرده‌اند اما در این حوزه اتفاق جدیدی ندیده‌ایم.»  درست در طرف مقابل، دبیر شورای‌عالی فضای مجازی ایستاده که بابت «شل گرفتن فیلترینگ و نبستن فیلترشکن‌ها»‌ به وزارت ارتباطات نقد وارد می‌کند. ابوالحسن فیروزآبادی دراین‌باره به همشهری می‌گوید: «فیلترشکن‌ها بنا به مقاصدی در دنیا تولید می‌شوند. هیچ‌کدام‌شان مانیفست نداده‌اند که در راه خدا محصول ساخته‌اند. آنها فیلترشکن می‌سازند که ماموریتی را انجام بدهند و بخشی از این ماموریت‌شان نیز سیاسی است. چنان‌که به‌عنوان مثال وزارت امور خارجه آمریکا یک فیلترشکن را به ایرانی‌ها عرضه می‌کند که هدف‌های خاصی دارد. نقدی که ما بر وزارت ارتباطات داشته‌ایم این است که از نظر ما این وزارتخانه فناوری جلوگیری از کار کردن فیلترشکن‌ها را دارد. معتقدیم که وزارت ارتباطات تا زمانی که این توانایی را دارد باید از آن استفاده کند. آن دوستان هم استدلال‌هایی دارند که می‌گویند در مواقعی که تشخیص می‌دهیم مهم است، جلوگیری کنیم و در بقیه موارد سخت نمی‌گیریم.»


دست پنهان در اختلال اینترنت
 اختلال اینترنت که با بسته شدن موقتی تلگرام در زمستان گذشته آغاز شده بود، بعدها در بهار امسال دوباره آغاز شد و کسب و کارها را دچار مشکلات جدی کرد، حالا دوباره جان گرفته و گویا قرار است بیشتر هم بشود. شاهد مثالش، حرف‌های امیرناظمی، معاون وزیر ارتباطات که پیش‌تر و در ابتدای گزارش هم به آن اشاره کردیم و البته، حرف‌های کارشناسان دیگر دراین‌باره. پارسا یوسفی، کارشناس فنی دراین‌باره به همشهری می‌گوید: « از روز پنجشنبه، به‌خصوص در زمینه برنامه گوگل پلی اختلال‌هایی ‌وجود داشته است.»‌ برخی کارشناسان می‌گویند تغییر وضعیت زیرساخت اینترنت کشور – که قبلا با بستن تلگرام و فیلترینگ فیلترشکن‌ها رخ داده بود – می‌تواند این‌بار هم دسترسی به شبکه جهانی را برای شهروندان عادی مختل کند. حمید فتاحی، رئیس هیأت‌مدیره و مدیرعامل شرکت ارتباطات زیرساخت اما ارتباط این اختلال‌ها به شرایط جدید اینترنت را رد می‌کند و می‌گوید: «اولا اختلالی نداریم. دوما اختلال هزار و یک دلیل می‌تواند داشته باشد.»‌ ابوالحسن فیروزآبادی دبیر شورای‌عالی فضای مجازی احتمال ایجاد اختلال در اینترنت، بعد از قطع ارتباط پیام‌رسان‌های کپی تلگرام با سرور اصلی یا اعمال زور بیشتر در بستن فیلترشکن‌ها را باعث اختلال کیفیت اینترنت نمی‌داند. او می‌گوید:«ما معتقد نیستیم که این مسئله به افت کیفیت اینترنت مرتبط باشد چون بسیاری از فیلترشکن‌هایی که بستن‌شان کیفیت اینترنت را دچار افت نمی‌کند نیز توسط دوستان در وزارت ارتباطات باز نگه داشته می‌شوند.»